Nagrobek Stefana Batorego

Pomniki

Nagrobek Stefana Batorego stanowi interesujący element historii polskiego dziedzictwa kulturowego. Znajduje się on w kaplicy Mariackiej na Wawelu, gdzie jego postać odgrywa znaczącą rolę zarówno artystyczną, jak i historyczną.

Twórcą tego znakomitego pomnika był Santi Gucci, który zrealizował go w 1595 roku. Co ciekawe, zachowały się dokumenty, które rzucają światło na proces powstawania nagrobka. Mamy na myśli umowę, którą zawarła Anna Jagiellonka z tym włoskim artystą. Datowana na 5 maja 1594 roku, umowa dotyczyła nie tylko przebudowy kaplicy, ale również zawierała szczegółowy opis nagrobka, który, jak się okazało, nie do końca odpowiadał współczesnemu wyglądowi pomnika.

Stefan Batory, król Polski, zmarł w Grodnie 12 grudnia 1586 roku. Początkowo jego ciało pochowano w Łobzowie, jednak wkrótce przeniesiono je do kaplicy Najświętszej Marii Panny przy katedrze wawelskiej. Tam, po upływie sześciu lat, rozpoczęto proces przekształcania miejsca w nagrobne mauzoleum.

Kapituła Krakowska zgodziła się na umieszczenie nagrobka, którego jedyną fundatorką była jego żona, Anna Jagiellonka. W trakcie przekształcania kaplicy w królewskie mauzoleum pozostawiono jednak wiele elementów jej gotyckiej struktury, w tym sklepienie o trójkątnych przęsłach oraz imponujące, ostrołukowe arkady wejścia. To świadczy o szacunku dla dziedzictwa architektonicznego, które przetrwało do dzisiejszych czasów.

Opis nagrobka

Pomnik wiecznego spoczynku Stefana Batorego zbudowany jest z białego pińczowskiego kamienia, czerwonego marmuru z Węgier oraz alabastru. Jego forma przyjmuje kształt trójdzielny, ujawniający całkowite zaprzeczenie klasycyzmu. Kompozycja nagrobka opiera się na trzech osiach, które wykorzystują uproszczony schemat łuku triumfalnego, wzbogacony o wysoki cokół oraz dekoracyjne zakończenie.

Podstawowe segmenty nagrobka wyznaczają jego solidna podstawa oraz wysoki, dwukondygnacyjny cokół, którego górna kondygnacja ma kształt wysuniętego sarkofagu. Kolumny wyraźnie oddzielają kluczowe elementy monumentu, a przestrzeń między nimi jest podzielona na trzy płytkie wnęki, które charakteryzują się archiwoltami wspartymi na filarach, co nawiązuje do schematu łuku triumfalnego.

Środkowa arkada, która jest z punktu widzenia architektury zarówno szeroka, jak i wysoka, została wydzielona przez gzyms i dzieli się na dwie strefy. W dolnej części znajduje się prostokątna płyta z wypukło-rzeźbioną figurą króla. Górna część, w formie lunety, została zaprojektowana do umieszczenia tablicy z napisem, która jest podtrzymywana przez aniołki.

Boczne wnęki są zaopatrzone w posagi z białego kamienia pińczowskiego, które personifikują cnoty zmarłego monarchy: Roztropność oraz Męstwo. Postaci te, przedstawione w antykizowanych strojach, stoją w lekko skręconych pozach, trzymając w dłoniach odpowiednie atrybuty: węża i gołębia, kolumnę i lwa.

Ważnym akcentem architektonicznym jest górna część, która góruje nad całością pomnika. W jej centralnej strefie znajduje się tympanon wypełniony herbami: herbu Polski, Litwy oraz Sforzów, a także inicjałami Anny Jagiellonki. Złożona i bogata dekoracja nagrobka jest pełna symbolicznej treści, z jednej strony podporządkowanej architekturalnej strukturze, a z drugiej strony ją zakrywającej.

Dekoracje zostały oparte na zwijanych kartuszach wspartych na lwich łapach, z których dwa noszą herb Batorych, stanowiący korzenie kolumn. Centralny element wypełnia alegoryczna scena, przywodząca na myśl medal upamiętniający króla za odzyskanie Inflant w 1582 roku. Dolna część cokołu zdobiona jest maskami lwów po obu stronach oraz czaszką z piszczelami umiejscowioną pośrodku. Te szczegóły tworzą wyraźną osiowość kompozycji.

Na szczycie pomnika kiedyś znajdowały się figurki aniołów, umieszczone na nasadnikach kolumn, a całość dopełniały bogate panoplia i smukłe, dwuuszne amfory płomieniste, zwieńczające boczne spływy. Oprócz tych kluczowych detali, przestrzeń nagrobka wypełnia drobna ornamentyka, która przekształca płaszczyzny, a swoimi kolorami przywodzi na myśl dzieła malarskie. Kartusze z miejscem na napisy oraz marmurowe wstawki, a także rzędy płaskich liści podpierających gzymsy, kobiece główki, maszkaron nad tablicą oraz rozetki, składają się na bogato zdobiony nagrobek.

Figura Batorego

Figurą o szczególnym znaczeniu jest marmurowa płyta z wypukło-rzeźbionym wizerunkiem zmarłego monarchy, umieszczona w centralnej części nagrobka. Zwraca uwagę jej długa droga od naturalizmu, a sama poza postaci jest starannie skonstruowana z zachowaniem płaszczyznowego oraz linearnie precyzyjnego opracowania detali. Ta charakterystyka figury jest rezultatem odejścia od tradycyjnego pomnika tumbowego oraz połączenia grobowca z wnętrzem kaplicy.

Król leży w pozycji wznak, wsparty na prawej ręce, z uniesioną głową oraz skrzyżowanymi nogami. Jego figura ukazana jest w bogatej zbroi, mającej ornamentowany pancerz i wzorzystą spódnicę kaftana, a w królewskim płaszczu trzyma w lewej ręce jabłko, a w prawej berło. Uroczystego wyglądu dopełniają korona, łańcuch oraz szarfa, które są ściśle zharmonizowane z kompozycją oraz układem samej figury. Napierśnik jest wygięty pod ciężarem ciała, natomiast płaszcz tworzy muszlowate wygięcie, co równoważy wraz z księgą zwisające stopy.

Oblicze zmarłego, z wysokim czołem, niewielkim nosem, wyraźnie podkreślonymi łukami brwiowymi oraz długimi wąsami, odzwierciedla portrety Stefana Batorego. Ręce postaci wskazują na ścisłą obserwację modela, a ich modelunek w obszarze głowy i rąk ukazuje linearno-płaszczyznowe traktowanie w charakterystycznej stylizacji, typowej dla całego nagrobka. Włosy, przedstawione w sposób przypominający drobne łuski, otaczają twarz, a nacięcia brwi bardziej zaznaczają formę niż oddają rzeczywisty kształt.

Wyraźne zmarszczki, wyglądające niemal jak miedzioryty, przerywają faliste linie na czole i powiekach zamkniętych oczu. Stefan Batory ukazany jest jako symboliczny wódz.

Oceń: Nagrobek Stefana Batorego

★★★★★
Średnia ocena:4.78 Liczba ocen:6