Nagrobek Władysława II Jagiełły

Nagrobek został stworzony z czerwonego marmuru, prawdopodobnie jeszcze za życia Władysława II Jagiełły. Wierzchnia płyta przedstawia postać króla, który nosi atrybuty władzy: koronę na głowie, berło w prawej ręce, a jabłko królewskie oraz miecz w lewej dłoni. Twarz monarchy została przedstawiona w niezwykle realistyczny sposób, a jego głowa opiera się na poduszce, która jest podtrzymywana przez dwa lwy — symbole potęgi oraz władzy Jagiełły, nawiązujące jednocześnie do biblijnego przesłania zawartego w Apokalipsie św. Jana.

Pod nogami króla swojego miejsca zajmuje smok, który w tym kontekście stanowi symbol zła, co wiąże się z przesłaniem zawartym w Psalmu 91. Na bokach tumby z wysokim stopniem realizmu ukazany został szereg postaci, które reprezentują polskie stany; podtrzymują one tarcze herbowe. Dwa razy widnieją herby Królestwa Polskiego oraz herb Pogoń, symbolizujący Wielkie Księstwo Litewskie. Wizerunki herbów nawiązuje również do odzyskania dwóch terytoriów, jak herb Rusi, który odnosi się do wydarzeń z 1387 roku oraz herb ziemi dobrzyńskiej, symbolizujący wykupienie tej ziemi w 1404 roku od zakonu krzyżackiego.

Podstawę nagrobka zdobią figury psów oraz sokołów, które od dawna wywołują kontrowersje wśród badaczy. Niektórzy interpretują je jako odniesienie do wiecznej walki dobra ze złem, w której sokół symbolizuje duszę, a pies grzech. Istnieją też opinie, że nawiązują one do myśliwskich zamiłowań króla.

Nadal bardziej zdobione, wspierające wspaniały baldachim, który jest dziełem renesansowym, jest zbudowane na ośmiu kolumnach o kapitelach korynckich. Baldachim ten powstał w latach 1519–1524 z fundacji króla Zygmunta I Starego i jest dziełem warsztatu Bartolommeo Berrecciego. Jego dekoracje czynią z niego jeszcze bardziej wyjątkowy zabytek, z medalionami przedstawiającymi cesarza triumfalnie wjeżdżającego do Rzymu na rydwanie zaprzężonym w lwy, co miało na celu gloryfikację Jagiełły jako niezwyciężonego władcy.

W 1753 roku nagrobek został przeniesiony do kaplicy Świętokrzyskiej, jednak na pierwotne miejsce powrócił na początku XX wieku. Ceni się go jako jeden z najbardziej interesujących oraz wybitnych dzieł rzeźby XV wieku w Europie Środkowej, który do dziś przyciąga wielu miłośników sztuki i historii.