Cmentarz wojskowy przy ul. Prandoty w Krakowie

---

Historia

„Kraków, pomimo swojego statusu jako siedziby znacznego garnizonu austriackiego (Twierdza Kraków), nie miał dedykowanego cmentarza wojskowego. Żołnierze, którzy polegli lub zmarli, byli chowani na cmentarzu Miejskim (Rakowickim).

Okres I wojny światowej oraz bliskość frontu przyniosły ze sobą tak wiele ofiar, że zaczęły na poważnie brakować miejsc na dziewięciu istniejących cmentarzach cywilnych Krakowa. Na cmentarzu Miejskim pochowano wówczas ponad 9000 poległych żołnierzy.

Ten niepokojący stan rzeczy skłonił władze miejskie i wojskowe do podjęcia działań. Niemniej jednak, ze względu na konflikty kompetencyjne, nowy cmentarz wojskowy powstał dopiero dwa lata po zakończeniu działań wojennych.

W 1920 roku, na terenie byłego placu ćwiczeń jednostki saperów austriackiej cesarsko-królewskiej armii, położonego na przedmieściu Warszawskim przy ul. Prandoty, założono niewielki cmentarz wojskowy składający się z 10 kwadratowych kwater. To miejsce stało się pierwszym schronieniem dla zmarłych żołnierzy oraz oficerów Wojska Polskiego, a także dla członków ich rodzin, weteranów powstania styczniowego, żołnierzy poległych w czasie wojny polsko-bolszewickiej, powstańców śląskich oraz wielkopolskich.

Kiedy w latach 30. XX wieku zdecydowano o rozszerzeniu obszaru cmentarza Rakowickiego, obie nekropolie oddzielała jedynie ulica Prandoty. W trakcie II wojny światowej na nowym cmentarzu grzebano żołnierzy Wojska Polskiego, żołnierzy niemieckich, jeńców brytyjskich, a w roku 1945 także żołnierzy Armii Czerwonej.

Po 1945 roku administrację nad cmentarzem przejęło miasto. Zorganizowano pochówki żołnierskie, dokonano ekshumacji oraz utworzono osobne kwatery dla żołnierzy różnych armii. Cmentarz został powiększony, a na jego terenie zaczęto chować także osoby cywilne, przy czym numeracja kwater nastąpiła w kontynuacji numeracji z cmentarza Rakowickiego. Oprócz żołnierzy, spoczywają tam również wybitne postacie z nauki, kultury, artyści, politycy oraz sportowcy.

Przy ul. Prandoty znajduje się ponadto nowa Aleja Zasłużonych.

Kwatery

Związek z cmentarzem wojskowym przy ul. Prandoty w Krakowie obejmuje znaczną liczbę historycznych osobistości, które spoczęły w jego ziemi.

Powstańcy styczniowi

W dniu 21 stycznia 1919 roku, w 56. rocznicę powstania styczniowego, Naczelnik Państwa, Józef Piłsudski, nadał weteranom honorowy tytuł poruczników Wojska Polskiego oraz prawo do noszenia munduru galowego. To wydarzenie umożliwiło im również pochówek na nowo powstałym cmentarzu wojskowym w Krakowie. W jego granicach znajdują się dwa rzędy grobów w kwaterach 1 i 3, gdzie pochowano 17 walecznych powstańców. Ich groby mają jednorodny wygląd, a środki na ich budowę dostarczył Polskie Towarzystwo Opieki nad Grobami Bohaterów.

W pasie 106, natomiast, można zobaczyć mauzoleum uczestników powstań śląskich oraz powstania wielkopolskiego, co dodaje cmentarzowi historycznego znaczenia.

I wojna światowa

Cmentarz wojenny nr 388, położony w Krakowie-Rakowicach, obejmuje kwatery 1, 2, 3 i 4, które stanowią część austriackiego cmentarza wojennego. Niestety, z pierwotnego projektu inżyniera Huperta, tylko niewielkie fragmenty się zachowały. W wyniku kilku przebudów w latach 30. XX wieku, krzyże nagrobne zostały przeniesione, co spowodowało, że obecnie trudno ustalić przynależność armii żołnierzy spoczywających pod nimi. Na cmentarzu znajdują się groby żołnierzy austro-węgierskich oraz rosyjskich, poległych w czasie I wojny światowej.

Wojna polsko-bolszewicka

Pomnik, który powstał w 1926 roku, upamiętnia młodzież krakowską poległą w latach 1914–1920, znany był jako Pomnik Krakowskich Orląt. Posiada tablice, na których wymieniono uczniów szkół średnich oraz seminariów nauczycielskich z licznych miejscowości, takich jak Biała, Chrzanów, Gorlice, Częstochowa i inne, co świadczy o szerokim zasięgu tego tragicznego okresu.

II wojna światowa

W lewej części cmentarza znajduje się kwatera żołnierzy Wojska Polskiego, którzy zginęli we wrześniu 1939 roku w rejonie Krakowa. Spoczywają tu 146 żołnierzy, którzy zostali upamiętnieni poprzez pomnik odsłonięty w 1990 roku, zaprojektowany przez Piotra Chwastarza, Henryka Olszówkę oraz Grzegorza Kawczyńskiego. W 1993 roku, przy tym pomniku złożono 52 urny z ziemią z aspektów bitewnych Armii Kraków oraz z miejsc takich jak Katyń, Ostaszków i Miednoje.

Kwatera żołnierzy Wspólnoty Brytyjskiej, zlokalizowana w zachodniej części cmentarza, jest jednym z trzech wojennych cmentarzy brytyjskich w Polsce. Znajdują się tam proste krzyże oraz płyty nagrobne, które przypominają o 522 poddanych brytyjskiego monarchy, w tym 360 żołnierzy i 128 lotników, a także 24 cywilów oraz 3 osoby nieznane. Ich prochy zostały przeniesione do tej kwatery po II wojnie światowej.

W północnej części cmentarza można natrafić na kwaterę żołnierzy radzieckich, gdzie w 156 mogiłach zbiorowych spoczywa 1578 żołnierzy poległych w ofensywie styczniowej 1945 roku. Ich pamięć honoruje krzyż prawosławny oraz pomnik autorstwa Leonarda Demarczyka. Część ich prochów została w 1997 roku przeniesiona z cmentarza, który znajdował się na Plantach przy Barbakanie.

Znajdujący się obok, kwaterze żołnierzy niemieckich spoczywa 2750 żołnierzy, którzy polegli w latach 1939–1945. Upamiętniono ich prostymi kamiennymi krzyżami oraz tablicą z inskrypcją, która jest wyrazem pamięci o ofiarach.

Inni pochowani

W kwaterze żołnierzy I wojny światowej, tuż obok pomnika Orląt Krakowskich, znajduje się nagrobek Nepomuceny Piaseckiej, matki pięciorga dzieci, która odważnie walczyła w obronie uczniów podczas strajku w 1901 roku. Po uwięzieniu i zwolnieniu za kaucją, dotarła do Lwowa. Inny interesujący nagrobek to gruzin Niko Agniaszwili, który był podporucznikiem 4. Pułku Strzelców Podhalańskich Wojska Polskiego, jednak jego losy są nieznane.

W kwaterze 7 spoczywa generał brygady Bernard Mond, uczestnik wielu wojen, a także jego syn Adam Mond, będący żołnierzem Armii Krajowej.

Kwatery 4 i 4a są miejscem spoczynku licznych lotników, w tym Stanisława Jasińskiego i Władysława Madejskiego, którzy przyczynili się do rozwoju polskiego lotnictwa.

W kwaterze 6 znajdziemy groby ludzi nauki oraz sztuki, w tym obrońcę Westerplatte oraz lekarza Mieczysława Słabego. Wiele znanych postaci, takich jak artysta Wacław Taranczewski, hokeista Czesław Marchewczyk, lekarze: Julian Aleksandrowicz oraz Jerzy Aleksandrowicz, [… ] profesorowie, a także sportowcy i działacze kultury, znaleźli tu swoje ostatnie miejsce spoczynku.

Na cmentarzu wojskowym jednym z najczęściej odwiedzanych grobów jest miejsce pochówku rodziny papieża Jana Pawła II. Oprócz niego spoczywają tu jego rodzice: Emilia z Kaczorowskich oraz Karol Wojtyła, a także brat – Edmund Wojtyła. Grobowiec rodziny znajduje się w kwaterze VI, grób nr 11. Ostatnie wizyty Jana Pawła II oraz jego modlitwa przy grobie bliskich są upamiętnione pomnikiem autorstwa prof. Czesława Dźwigaja, odsłoniętym 9 kwietnia 2005 roku.

Na terenie cmentarza przy ul. Prandoty znajduje się nowa Aleja Zasłużonych, która unowocześnia cały kompleks.

---

Oceń: Cmentarz wojskowy przy ul. Prandoty w Krakowie

---