Ołtarz Świętego Stanisława w katedrze na Wawelu

---

Historia

W 1184 roku następuje przybycie szczątków św. Floriana, które zostały przekazane do Polski przez księcia Kazimierza Sprawiedliwego. Z kolei w 1254 roku na mocy podjętych decyzji, w katedrze umieszczono relikwie św. Stanisława, co miało bezpośredni wpływ na ustalenie tej świątyni jako ideowego centrum dla regionu. Ołtarz nieustannie wzbogacano w różnorodne relikwiarze oraz sprzęty liturgiczne, co podkreślało jego wielką rangę. Ważne wsparcie dla ołtarza niosły polskie królowe. Dzięki Elżbiecie Łokietkównej zyskuje on srebrny relikwiarz o typie skrzynkowym, podtrzymywany przez cztery anioły. Ostatnia małżonka Władysława II Jagiełły, Zofia Holszańska, ofiarowała katedrze srebrny i pozłacany relikwiarz przeznaczony na głowę, który później stał się relikwiarzem św. Floriana. Również Elżbieta Rakuszanka, przynosząc relikwię głowy świętego, ufundowała szczerozłoty i kameryzowany relikwiarz, bogato zdobiony półplastycznymi scenami przedstawiającymi życie św. Stanisława. Warto dodać, że Anna Jagiellonka wzbogaciła dar Zofii Holszańskiej o złotą koronę wotywną.

Ołtarz przez wieki pełnił również rolę miejsca składania wotów oraz trofeów wojennych, w tym wartościowych, jakie przekazał król Władysław Jagiełło po zwycięstwie pod Grunwaldem. Wówczas to złożył on zawieszone przy grobie świętego chorągwie krzyżackie, jako symbol swej chwały oraz uznania dla świętego.

Aktualna forma mauzoleum została wzniesiona na fundację biskupa Marcina Szyszkowskiego w latach 1626–1629 i była dziełem projektanta Jana Trevano. W tym czasie relikwie świętego znalazły swoje miejsce w nowym trumnie-relikwiarzu, którego fundatorem był Zygmunt III Waza. Pośmiertnie król oddał ten relikwiarz do katedry jego synowie, w tym Władysław IV, który również ufundował srebrny i pozłacany posąg św. Stanisława, oraz królewicz Jan Kazimierz. Niestety, żadne z tych dzieł nie przetrwały burzliwych wydarzeń potopu szwedzkiego.

W obliczu niebezpieczeństwa, podczas potopu, srebrny ołtarz Świętego Stanisława, utrzymany w formie tryptyku szafiastego, został ukryty przez kanonika Szymona Starowolskiego na cmentarzysku przy katedrze. Niestety, informacja o jego ukryciu dotarła do komendanta szwedzkiego, Paula Würtza, który skupił się na poszukiwaniach i odnalazł ołtarz, sprzedając go Żydowi Pinkusowi z Kazimierza. Warto zaznaczyć, że dwie części ołtarza ważyły 80 grzywien, jednak nie ustalono wagi trzeciej, głównej części. Posługiwanie się ołtarzem przez Żydów skutkowało jego zniszczeniem i przetopieniem na srebro.

W efekcie Krakowska Kapituła Katedralna podjęła kroki prawne przeciwko Żydom, które zakończono wyrokiem skazującym ich na zapłatę 10 000 złotych za zniszczenie ołtarza oraz wsparcie Szwedów w jego odnalezieniu. Warto podkreślić, że wzgórze Wawelu było miejscem plądrowania przez obce wojska.

W 1669 roku kapituła zdecydowała się zamówić nowy relikwiarz u gdańskiego złotnika Piotra von der Rennena, który miał również na swoim koncie wykonanie trumny dla relikwii św. Wojciecha. Przez pewien czas relikwie znajdowały się w starszej trumnie, utworzonej z fundacji księżnej Kingi. Relikwiarz został ukończony w 1670 roku, lecz Kapituła nie dysponowała środkami finansowymi, co skłoniło ją do przetopienia starej trumny, a szczątki ostatecznie spoczęły w nowym relikwiarzu.

Legenda

Według legendy, fundacja relikwiarza miała swoje korzenie w niezwykłym wydarzeniu, które miało miejsce wiele lat temu. Anioły, działając w tajemniczy sposób, przybyły z pomocą biskupa Marcina Szyszkowskiego, który wówczas przebywał w pałacu biskupów krakowskich w Kielcach. W chwili zagrożenia, uratowały nie tylko jego osobę, ale również całą jego świtę przed wybuchem pożaru, który ogarnął pałac.

Wygląd

Pod okazałą kopułą, która jest wsparta na czterech solidnych kolumnach, ulokowany jest wspaniały barokowy ołtarz, w którym znajduje się srebrna trumna-relikwiarz. Jest ona bogato zdobiona dwunastoma płaskorzeźbami, które przedstawiają różne ważne sceny z życia, śmierci oraz cudów świętego Stanisława. Zewnętrzna część kopuły pokryta jest piękną złotą łuską, natomiast wnętrze ozdobione zostało polichromiami, które ukazują cztery cnoty kardynalne. Te artystyczne przedstawienia są przeplatane wzorami rogów obfitości oraz motywami zwierząt.

Na kolumnach, które podtrzymują całą konstrukcję, umieszczone są imponujące posągi z brązu, przedstawiające czterech Ewangelistów. Oprócz tego, konfesję zdobią figury patronów Polski, co dodaje niezwykłego charakteru temu miejscu. Złocenia, które możemy podziwiać, zostały wykonane przez uznanego artystę Antoniego Lagostiniego.

Obok relikwiarza, po jego prawej stronie, znajduje się świecznik, który ukazuje ważne sceny z życia Jezusa Chrystusa. Ten cenny przedmiot jest darem biskupów niemieckich z 1980 roku. Dodatkowo, obok niego stoi świeca wotywna, która została ofiarowana przez Jana Pawła II.

Nad relikwiarzem zawieszone są trzy lampy. Środkowa lampa, będąca darem księżnej Izabeli Czartoryskiej, pochodzi z 1805 roku. Z kolei boczne lampy, które również pięknie dopełniają całość, zostały ufundowane przez kardynała Jana Puzynę i datowane są na 1900 rok.

Nagrobki

Ołtarz Świętego Stanisława w katedrze na Wawelu jest nie tylko miejscem kultu, ale również otoczeniem pięknych dzieł sztuki, w tym czterech marmurowych nagrobków biskupów krakowskich, które znajdują się przy narożnych filarach transeptu. Te nagrobki mają istotne znaczenie zarówno z punktu widzenia ideowego, jak i artystycznego. Wśród nich wyróżniają się:

• Marcin Szyszkowski (zm. 1630) – jego nagrobek został zaprojektowany przez Jana Trevano,
• Piotr Gembicki (zm. 1657) – nagrobek ten jest dziełem Jana Franciszka Rossiego,
• Jan Małachowski (zm. 1699),
• Kazimierz Łubieński (zm. 1719) – oba nagrobki, Szyszkowskiego oraz Łubieńskiego, zostały zaprojektowane przez Bażankę.

---

Oceń: Ołtarz Świętego Stanisława w katedrze na Wawelu

---