Kościół św. Andrzeja w Krakowie

---

Historia

Świątynia, o której mowa, została wzniesiona w okresie od 1079 do 1098 roku, dzięki fundacji palatyna Sieciecha. Stanowiła ona centralny punkt religijny osady Okół. Na jej początku, znajdowała się pod opieką benedyktynów, którzy przybyli z opactwa w Tyńca. Istnieje przypuszczenie, że pierwotnie kościół mógł nosić wezwanie św. Idziego. Z opisu Długosza wynika, że podczas najazdu Mongołów w 1241 roku, mieszkańcy Okołu bronili się w jego murach.

W 1243 roku Konrad Mazowiecki, w trakcie rywalizacji o tron krakowski, otoczył ten obiekt fosą oraz wałem. Następny najazd tatarski, który miał miejsce w 1260 roku, prawdopodobnie doprowadził do częściowego zniszczenia świątyni. W 1320 roku kościół został przekazany klaryskom, które do tej pory znajdowały się w Grodzisku pod Skałą.

W tym czasie, na zlecenie króla Władysława Łokietka, wzniesiono dla nowych mieszkanek klasztoru niezbędne zabudowania. Kościół przeżywał liczne pożary, które jednak nie wpłynęły na istotne zmiany w jego zewnętrznej architekturze, z wyjątkiem dodania barokowych hełmów wież oraz północnego portalu. W XVIII wieku nastąpiła gruntowna barokizacja wnętrza, w której to prace były prowadzone przez Baltazara Fontanę, odpowiedzialnego za dekorację stiukową i polichromię, a być może także przez Franciszka Placidi, który zajął się ołtarzem.

Architektura i wystrój wnętrza

Kościół św. Andrzeja w Krakowie przedstawia zachowaną do dzisiaj romańską bryłę, która posiada cechy obronne. To dwuwieżowa bazylika w stylu saskim, składająca się z krótkiego, jednopręsłowego trójnawowego korpusu, transeptu oraz prezbiterium zamkniętego apsydą. Między nawy a prezbiterium znajdowało się lektorium, co podkreśla ogólną koncepcję przestrzenną budowli.

Struktura murów zbudowana z naprzemiennych warstw wapienia i piaskowca dodaje kościołowi charakteru. Wznoszące się nad nawami empory ciągnące się wokół wnętrza wież, kończące się w bocznych ramionach transeptu, konstruują spójną kompozycję. Filary arkadowe, które oddzielają nawę środkową od nawy bocznej, pochodzą z epoki baroku, lecz są zestawione z lizenami wzdłuż ścian.

Fasada zachodnia jest zwieńczona dwoma wieżami, które na dolnej części są czworokątne, a wyżej ośmioboczne, z oknami biforami. Triforium w szczycie centralnej części tej fasady kontrastuje z ciężką dolną sekcją, gdzie umieszczono jedynie otwory strzelnicze oraz pozostałość zamurowanego pierwotnego portalu.

Zewnętrzne ściany prezbiterium i apsydy są ozdobione lizenami i fryzem arkadowym, co przyczynia się do urozmaicenia surowej bryły tej świątyni. Gotyckie oratorium i barokowe hełmy wież dodają kontrastu do romańskiej architektury. Wnętrze kościoła olśniewa bogatym wystrojem barokowym, wśród którego odnaleziono także fragmenty średniowiecznych malowideł. W północnej wieży, na wysokości pierwszego piętra, można odnaleźć wyryty w kamieniu podpis muratora z XII wieku.

Na szczególną uwagę zasługuje polichromia w kopule, przedstawiająca Sąd Ostateczny, oraz glorie św. Klary, Salomei i Kingi, wraz z koronacją Matki Bożej umieszczoną w absydzie prezbiterium. W głównym ołtarzu uwieczniono obraz św. Andrzeja, a w mensie ołtarzowej znajduje się barokowe tabernakulum z XVIII wieku. Dodatkowo, prezbiterium wzbogacają zabytkowe organy ośmiogłosowe.

Po północnej stronie przylega do prezbiterium gotycka kaplica z XIV wieku, która funkcjonuje jako zakrystia. Jej budowa przyczyniła się do zniszczenia niewielkiej apsydy znajdującej się przy północnym ramieniu transeptu. Istnieją przypuszczenia, że kaplica powstała jako grobowa dla możnego rodu Tęczyńskich.

Klasztor

W obszarze kościoła św. Andrzeja, Klasztor klarysek w Krakowie jest ważnym elementem, który dopełnia architekturę tego miejsca. Klasztor został zbudowany na nieregularnym czworoboku, a w jego sercu znajduje się piękny wirydarz. W końcu XVI i na początku XVII wieku obiekt przeszedł znaczne przemiany i przebudowy, co w dużej mierze przyczyniło się do jego obecnego wyglądu.

W 1843 roku, na ulicy Grodzkiej, wzniesiono neoromańską elewację klasztoru, co dodało mu nowego charakteru. Wewnątrz skarbca klasztornego można znaleźć wyjątkowe skarby, takie jak relikwiarze z XIII wieku oraz mozaikowy obraz Matki Bożej w stylu bizantyńskim, który datowany jest na przełom XII i XIII wieku. Interesującym elementem są również najstarsze figurki jasełkowe, prawdopodobnie ofiarowane przez Elżbietę, siostrę Kazimierza Wielkiego, pochodzące z początku XIV wieku.

W klasztornej bibliotece przechowywane są cenne zbiory, w tym późnoromański graduał z XIII wieku oraz iluminowane księgi wczesnogotyckie. Te niezwykłe artefakty stanowią nie tylko cenną część dziedzictwa kulturowego, ale także świadectwo bogatej historii tego miejsca.

---

Oceń: Kościół św. Andrzeja w Krakowie

---