Andrzej Busza

---

Życiorys

Po wybuchu II wojny światowej rodzina Buszów, czyli Alfons i Cecylia, podjęła decyzję o schronieniu się na Huculszczyźnie, w miejscu, gdzie ojciec Cecylii, Apolinary Tarnawski, prowadził sanatorium. Jednak ich pobyt tam był krótki. W obliczu nieuchronnych zagrożeń, które niosły zbliżające się siły armii niemieckiej i sowieckiej, wraz z innymi uchodźcami, ewakuowali się z Polski do Rumunii. W Rumunii doszło do rozstania z ojcem, który wyruszył do Francji, gdzie zawiązywały się nowe jednostki Wojska Polskiego. Matka, w towarzystwie dzieci (do tej pory narodził się brat Andrzeja, Wit) oraz rodziny Tarnawskich, finalnie osiedliła się w obozach polskich w Palestynie.

Palestyna stała się istotnym elementem dzieciństwa Andrzeja, który spędził tam czas do 1947 roku, kiedy miał zaledwie dziewięć lat. W tym okresie brat matki, Wit Tarnawski, zainspirował go swoim zainteresowaniem oraz pasją do dzieł Józefa Conrada. Jesienią 1947 roku Andrzej przybył z matką do Londynu, gdzie miało miejsce pierwsze spotkanie z ojcem od 1939 roku.

Rodzina Buszów zdołała uniknąć przebywania w polskich obozach adaptacyjnych w Wielkiej Brytanii, gdyż ojciec Andrzeja już posiadał własne mieszkanie w Londynie i skutecznie zaadaptował się w nowym kraju. Miał zdecydowane zdanie na temat edukacji swojego syna, sprzeciwiając się kontynuacji nauki w polskich szkołach, które działały w strukturach Polskiego Państwa na Uchodźstwie. Dlatego Andrzej od dziewiątego roku życia aż do zakończenia studiów uniwersyteckich głównie uczęszczał do szkół brytyjskich, ucząc się jedynie w polskich instytucjach podczas przerw wakacyjnych.

Ostatecznie ukończył filologię angielską na uniwersytecie w Londynie. W 1963 roku ożenił się z Polką, Wilhelminą Zofią Lech. Od 1965 roku mieszka w Kanadzie, gdzie uzyskał tytuł doktora na University of British Columbia za dysertację na temat stosunku Conrada do rosyjskiej literatury. Na tej uczelni objął stanowisko profesora literatury angielskiej.

Biografia literacka

Andrzej Busza, mimo posiadania solidnego wykształcenia w zakresie języka oraz literatury angielskiej, już od wczesnych lat swojej działalności twórczej wykazywał głębokie zainteresowanie językiem polskim. Jego praca magisterska, którą zrealizował na University College w Londynie, badała wpływ polskości oraz literatury polskiej na twórczość uznanego pisarza Conrada. Wiersze rozpoczynał pisać w młodzieńczej fazie swojego życia, w tzw. „okresie londyńskim”, i początkowo tworzył je wyłącznie w języku polskim. Jego oficjalny debiut poetycki miał miejsce w 1958 roku, kiedy to na łamach londyńskiego wydawnictwa emigracyjnego „Merkuriusz Polski – Życie Akademickie” opublikowano wiersz zatytułowany „Łzy płyną w moim sercu”. Związany z tym pismem, które później zmieniło nazwę na „Kontynenty”, oraz z grupą młodych polskich poetów, pozostawał przez resztę ich istnienia. Nawiązał bliską relację z Bogdanem Czaykowskim, nieco starszym kolegą, a ta przyjaźń oraz współpraca literacka trwały aż do śmierci Czaykowskiego w 2007 roku w Vancouver.

Już na początku swojej kariery oraz w toku dyskusji na temat kształtu emigracyjnej literatury polskiej, Busza wyraźnie podkreślał różnice oraz wyjątkowość tej specyficznej literatury, twórczości pisarzy, których z Polską łączyło niewiele. Dla niego Polska przybrała formę bardziej abstrakcyjną niż namacalną. Busza był przekonany, że ta perspektywa pozwala mu odłączyć się od pozaliterackich partykularyzmów literatury polskiej, co z kolei miało przyczynić się do uzyskania pewnej międzynarodowej, paneuropejskiej perspektywy. W tym sensie uważał, że jego 'ojczyzną’ jest zasadniczo język polski oraz właśnie literatura polska, a nie kraj w dosłownym rozumieniu tego słowa.

W 1962 roku Busza otrzymał nagrodę im. Kościelskich, a był jednym z pierwszych jej laureatów. W 1967 roku udał się do Polski, co okazało się znaczącym wydarzeniem w jego życiu. Było to związane z konfrontacją jego wyobrażeń o kraju oraz rzeczywistością. Opisywał ten okres oraz późniejsze powroty jako pozytywne i doniosłe epizody w swoim życiu. Mimo tych silnych emocjonalnych więzi i związków kulturowych, jego twórczość w kolejnych latach zaczęła ewoluować w kierunku języka angielskiego. Stał się on stopniowo nie tylko językiem jego prac literaturoznawczych, ale także dominującym językiem w jego poezji. Niezależnie od języka, który wykorzystywał do tworzenia swojej poezji, kultura europejska pozostała kluczowym kontekstem dla jego dzieł, co wiązało się z silnym odniesieniem do polskich tradycji literackich. Takie połączenie powodowało, że zmagał się wewnętrznie z wewnętrznymi konfliktami. O tych dylematach pisał w eseju „Cultural Dislocation and Poetry”, określając je jako: sedno mojej kulturowej schizofrenii.

Busza aktywnie współpracował z różnymi pismami emigracyjnymi, w tym z „Kulturą” paryską, „Kontynentami” londyńskimi oraz „Strumieniem” vankuwerskim. Właczając w swoje działania także pism krajowych, takich jak „Akcent” lubelski czy „Fraza” rzeszowska. Oprócz swojej oryginalnej twórczości poetyckiej, opublikował liczne prace naukowe w dziedzinie literatury. Wśród jego najbardziej rozpoznawalnych publikacji znajdują się prace o J. Conradzie, takie jak „Conrad’s Polish Literary Background” wydana w 1966 roku oraz wspólnie z J.H. Stape książka „Joseph Conrad. The Rover” z 1992 roku. Zajmował się również tłumaczeniem dzieł polskich poetów, takich jak Miron Białoszewski, Jarosław Iwaszkiewicz, Mieczysław Jastrun, Czesław Miłosz oraz Kazimierz Wierzyński.

Twórczość Buszy stała się przedmiotem badań wielu polskich literaturoznawców na uniwersytetach rzeszowskim, katowickim oraz jagiellońskim. Ponadto Busza był członkiem korespondencyjnym Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. Poeta Janusz Szuber zadedykował Andrzejowi Buszy wyjątkowy utwór pt. „Cokolwiek by nie powiedzieć na tę okoliczność”, który został opublikowany w tomiku poezji pt. „Powiedzieć. Cokolwiek” w 2011 roku.

Twórczość

Tomiki poetyckie

W dorobku literackim Andrzeja Buszy znajduje się wiele tomików poezji, które odzwierciedlają jego twórczą wrażliwość i artystyczne poszukiwania. Oto niektóre z jego najważniejszych dzieł:

• Znaki wodne. Poezje. Paryż 1969,
• Astrologer in the Underground (tł. J. Boraks i M. Bullock, Ohio University Press (USA) 1971,
• Głosy i refrakcje (tł. B. Czaykowski, Berlin-Toronto, 2001,
• Obrazy z życia Laquedema. Scenes from the life of Laquedem (tł. B. Czaykowski) Berlin-Toronto 2003,
• Pełnia i przesilenie. Full Moon and Summer Solstice (wspólnie z B. Czakowskim), Toronto-Rzeszów 2008,
• Kohelet (w oprac. B. Tarnowskiej) Toronto-Rzeszów 2008.

Proza

Oprócz poezji, Busza angażował się również w pisanie prozy. Jego twórczość prozatorska to nie tylko wiersze, ale i różnorodne teksty narracyjne, które ukazują jego zdolności literackie. Wśród nich wyróżnić można:

• Uroczystość; „Kontynenty – Nowy Merkuriusz”, 1959, nr 7/8,
• Święto szpitalne; ibid. 1960, nr 14,
• Ten który chodził własnymi drogami; ibid. 1960, nr 23/24,
• Old men; Barbarian Press (Mission, Kanada), 1980,
• Skorpiony; (tł. B. Tarnawska) „Fraza” 2008, nr 3/4.

Dodatkowo, Andrzej Busza jest autorem licznych prac literaturoznawczych. Wiele z jego badań koncentrowało się na analizie życia i twórczości Józefa Conrada, a większość tych publikacji została napisana w języku angielskim.

---

Oceń: Andrzej Busza

---