Małgorzata Szumowska

---

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Małgorzata Szumowska przyszła na świat 26 lutego 1973 roku w Krakowie. Jest córką uznanej pisarki Doroty Terakowskiej oraz dziennikarza Macieja Szumowskiego. W rodzinie artystycznej wyrosła na siostrę reżysera Wojciecha Szumowskiego oraz przyrodnią siostrę dziennikarki i pisarki Katarzyny T. Nowak. W rodzinnym domu panowała atmosfera sprzyjająca sztuce, przyjmując różnorodnych twórców z krakowskiego środowiska artystycznego. Mimo że rodziła się w takim otoczeniu, Małgorzata miała trudne wspomnienia dotyczące atmosfery rodzinnej, zwracając uwagę na alkoholizm ojca i lęk matki przed anoreksją.

Nigdy nie czuła sympatii do Krakowa, często mówiąc: „To miasto mnie przeraża. Całe to środowisko, w którym obracali się moi rodzice. Total mieszczańskie przy pozorach wyluzowania i szaleństwa.” Pomimo tego uzyskała dyplom z V Liceum Ogólnokształcącego im. Augusta Witkowskiego w Krakowie. W 1998 roku zakończyła naukę na Wydziale Reżyserii Filmowej i Telewizyjnej Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi, lecz wcześniej przez rodziców została zmuszona do studiowania historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jej debiut filmowy zdołałby jednak ujrzeć światło dzienne przede wszystkim za sprawą Wojciecha Jerzego Hasa, który uczył ją, by unikała „płytkiego realizmu”, zamiast tego skupiając się na metaforze.

Kariera filmowa

Debiut fabularny Szumowskiej zatytułowany Szczęśliwy człowiek (2000) jest znany z wyrafinowanej stylizacji, a tematyką jego jest trudne życie ubogich mieszkańców Krakowa. Główne postacie, syn (Piotr Jankowski) oraz matka (Jadwiga Jankowska-Cieślak), prowadzą grę opartą na kłamstwie, co prowadzi do tragicznych konsekwencji. Film ten przyjął się w Polsce w sposób krytyczny, recenzenci zarzucali Szumowskiej „kiczowatą” symbolikę. Mimo tego, „Variety” dostrzegł w nim potencjał, widząc w nim „dziką kartę” dla reżyserki.

Kolejny projekt, Ono (2004), to dzieło o matce z niechcianą ciążą, które zrealizowano w polsko-niemieckiej współpracy. Recenzje tego filmu skupiły się na jego żeńskim punkcie widzenia, a jego wpływ na karierę Szumowskiej przyspieszył po tragedii osobistej, jaką była śmierć obojga rodziców. Próbę zrozumienia straty podjęła w filmie 33 sceny z życia (2008), w którym w charakterze głównej bohaterki wystąpiła Julia Jentsch. Tadeusz Sobolewski opisał 33 sceny z życia jako „jeden z najwybitniejszych polskich obrazów ostatnich lat”. Film ten zaowocował wieloma nagrodami, w tym Złotą Kaczką dla najlepszego filmu oraz wyróżnieniem za reżyserię.

Na wzrost popularności Szumowskiej wpływały również współprace z duńską wytwórnią Zentropa. W 2009 roku zaowocowała produkcją Antychrysta Larsa von Triera. Kolejnym dziełem było Sponsoring (Elles, 2011) – opowieść o reportażu na temat prostytucji wśród studentek, w którym rolę główną zagrała Juliette Binoche. Chociaż film podzielił opinię krytyków, wiele uwag dotyczyło umiejętności aktorskiej Binoche oraz współpracujących z nią Joanny Kulig i Anais Demoustier.

Międzynarodowe uznanie przyniosła Szumowskiej produkcja W imię… (2013), w której ksiądz odkrywa w sobie pociąg homoseksualny do jednego z wychowanków. Film zdobył nagrodę za reżyserię w Gdyni i wyróżnienie od społeczności LGBT na Berlinale. Kolejny film Body/Ciało (2015) jest pozycją istotną w karierze Szumowskiej, przedstawiającą historię prokuratora (Janusz Gajos) oraz jego córki zmagającej się z anoreksją. Film przyjęty ciepło przez widownię, zdobył Złote Lwy w Gdyni, a za reżyserię Szumowska otrzymała Srebrnego Niedźwiedzia na Berlinale.

W 2018 roku na Berlinale zadebiutowała z kolejnym dziełem Twarz, które dało jej kolejnego Srebrnego Niedźwiedzia. Film przedstawia losy robotnika po transplantacji twarzy po tragicznym wypadku. Część krytyków oceniała go jako satyrę na polską mentalność, co nie każdemu przypadło do gustu. W 2019 roku zrealizowała Córkę boga (The Other Lamb), która miała premierę na Netflixie. Opowieść o patriarchalnej wspólnocie zyskała uznanie w Stanach Zjednoczonych, szokując jednocześnie polskich krytyków. Kolejny film Śniegu już nigdy nie będzie (2020) odniósł sukces na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji, ale nie zdobył nominacji do Oscara.

Na koniec, w 2022 roku, na światło dzienne wyszedł anglojęzyczny Infinite Storm, opowiadający o samotnej wspinaczce, która ratuje obcego podczas burzy. Film zadebiutował na 10. miejscu amerykańskiego box office’u, co czyni go pierwszym polskim dziełem o takiej pozycji. Chociaż ogólne recenzje były mieszane, pojawiły się również głosy krytyczne wobec artystycznych decyzji Szumowskiej.

W 2023 roku na 80. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji zadebiutowała jej nowa produkcja Kobieta z…, przedstawiająca życie osoby transpłciowej w Polsce. Opinia krytyków była różnorodna, niektórzy zwracali uwagę na emocjonalną siłę opowiadanej historii, a inni na nierówności dramaturgiczne.

Poza reżyserią

W 2016 roku zasiadała w jury głównego konkursu na 66. MFF w Berlinie, którego przewodniczyła amerykańska aktorka Meryl Streep. Następnie, w 2018 roku, była członkiem jury na 75. MFF w Wenecji, które prowadzono przez znanego meksykańskiego reżysera Guillermo del Toro. Szumowska jest również aktywną członkinią Gildii Reżyserów Polskich.

Życie prywatne

W 2001 roku Małgorzata połączyła swoje życie małżeńsko z operatorem filmowym Michałem Englertem, jednak po stracie obojga rodziców, ich związek się rozpadł. Kolejny partner, montażysta filmowy Jacek Drosio, zechciał z nią wspólnie wychować syna Macieja. W 2011 roku wzięła ślub z aktorem Mateuszem Kościukiewiczem, z którym mają córkę Alinę, urodzoną w 2012 roku.

Poglądy

Małgorzata Szumowska w 2015 roku zaznaczyła, że „nie mam skrystalizowanych poglądów i dlatego nie umiem wyrażać jednoznacznych opinii”, co odzwierciedla jej poglądy na złożone i brutalne kwestie społeczne. W lipcu 2017 roku stała się sojuszniczką osób LGBT, angażując się w akcję „Ramię w ramię po równość” Kampanii Przeciw Homofobii. Podkreśliła znaczenie publicznego głosu w obronie praw osób LGBT w obecnej rzeczywistości w Polsce. Dodatkowo, wzięła udział w kampanii Anji Rubik #sexedpl, gdzie wystąpiła w filmie poruszającym kwestie masturbacji.

Styl filmowy

Małgorzata Szumowska w swoich wypowiedziach podkreśla wpływ, jaki na jej twórczość wywarły dwie ważne postacie polskiego kina: Wojciech Jerzy Has oraz Kazimierz Karabaś. W sposób ironiczny odnosi się również do ikonografii zrealizowanej przez Krzysztofa Kieślowskiego, nawiązując do jego specyficznego stylu w portretowaniu kobiet, szczególnie widocznym w pracach takich jak Dekalog oraz trylogia Trzy kolory.

Według Magdaleny Podsiadło, reżyserka filmu Body/Ciała portretuje swoje bohaterki jako „ostentacyjnie niemodne, wychudzone i aseksualne”, przy tym przypisując im cechy irracjonalności oraz psychicznego rozchwiania. Taki zestaw atrybutów kobiecych, według Podsiadło, jest w filmie pozytywnie waloryzowany, co pozwala przekształcić tradycyjne stereotypowe podejście na temat kobiet oraz mężczyzn.

Piotr Pławuszewski zwraca uwagę na dwa kluczowe wątki pojawiające się w filmach Szumowskiej: po pierwsze, to pragnienie miłości, które często przynosi bohaterom jedynie cierpienie, a w ekstremalnych przypadkach prowadzi do ich wyniszczenia; po drugie, zmaganie się z nieuchronnością choroby oraz śmierci bliskich osób, co jest istotnym elementem ludzkiego doświadczenia.

Janusz Wróblewski oraz Barbara Kaczmarczyk z „Polityki” opisali Szumowską jako „artystkę przekorną”, która wyraźnie narusza granice tego, co może być uznawane za społecznie akceptowalne. Jej przemyślenia dotyczące takich tematów jak życie, macierzyństwo czy homoseksualizm często budzą kontrowersje i sprzeciw w szerszym społeczeństwie.

Jakub Popielecki z portalu Filmweb wskazał, że Szumowska jest reżyserką intuicyjną i emocjonalną, co prowadzi zarówno do jej największych zalet, jak i wad. Poszukując atrakcyjnych elementów wizualnych, czasami mija się z celem, co prowadzi do powstawania sytuacji banału czy nawet kiczu. Z kolei Marta Kąsiel zauważa, że chociaż filmy Szumowskiej nie osiągają jeszcze poziomu arcydzieł, są one dostrzegane na międzynarodowej scenie filmowej i co najważniejsze: stanowią wartościową wizytówkę Polski.

Filmografia

W tej sekcji znajduje się kompleksowa filmografia Małgorzaty Szumowskiej, znanej polskiej reżyserki i scenarzystki. Jej prace obejmują wiele różnych gatunków filmowych, od etiud szkolnych po documenty, które przyciągają uwagę zarówno krytyków, jak i widzów.

Rok	Tytuł	Reżyserka	Scenarzystka	Producentka	Uwagi
1995	Niemcy	–	–	–	etiuda szkolna
1996	Zanim zniknę	–	–	–	etiuda szkolna
1997	Cisza	–	–	–	etiuda szkolna
	Jeden dzień z życia Tomka Karata	–	–	–	film dokumentalny
1999	Siedem lekcji miłości	–	–	–	film dokumentalny
2000	Wniebowstąpienie	–	–	–	etiuda szkolna
	Ślub w domu samotności	–	–	–	film dokumentalny
	Szczęśliwy człowiek	–	–	–	–
2001	Dokument…	–	–	–	film dokumentalny
2004	Ono	–	–	–	–
2004	Wizje Europy	–	–	–	film krótkometrażowy
2005	Ojciec	–	–	–	segment filmu Solidarność, Solidarność…
	Mój tata Maciek	–	–	–	film dokumentalny
2006	A czego tu się bać?	–	–	–	film dokumentalny
2008	33 sceny z życia	–	–	–	koproducentka
2009	Antychryst	–	–	–	reż. Lars von Trier
2011	Sponsoring	–	–	–	koproducentka
2013	W imię…	–	–	–	koproducentka
2015	Body/Ciało	–	–	–	–
2017	Twarz	–	–	–	–
2019	Córka boga	–	–	–	–
2020	Śniegu już nigdy nie będzie	–	–	–	–
2022	Infinite Storm	–	–	–	producentka wykonawcza
2023	Kobieta z…	–	–	–	–

Nagrody

Małgorzata Szumowska, uznana polska reżyserka i producentka filmowa, zdobyła wiele prestiżowych nagród za swoje dzieła w ciągu swojej kariery. Poniższa tabelka przedstawia nagrody, które otrzymała za swoje filmy na różnych festiwalach filmowych.

Rok	Film	Festiwal	Nagroda
1998	Cisza	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Angers	Nagroda Specjalna Jury w kategorii filmów szkolnych
		Europejski Festiwal Szkół Filmowych w Bolonii	Nagroda Specjalna Jury
		Krakowski Festiwal Filmowy	Dyplom Honorowy
		Międzynarodowy Festiwal Szkół Filmowych i Telewizyjnych „Mediaschool” w Łodzi	Grand Prix
		Dokument-Art w Neubrandenburgu	Grand Prix
		Tel-Aviv International Student Film Festival	I Nagroda w kategorii filmu dokumentalnego
1999		Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych w Tampere	Nagroda dla najlepszego filmu dokumentalnego
		Festiwal Filmowy w Meksyku	Grand Prix
	Siedem lekcji miłości	Krakowski Festiwal Filmowy	Dyplom Honorowy
2000	Szczęśliwy człowiek	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Salonikach	Artistic Achievement Award
2001		Tarnowska Nagroda Filmowa	Nagroda Specjalna za scenariusz
	Dokument…	Krakowski Festiwal Filmowy	Dyplom Honorowy
2005	Ono	Festiwal Filmów z Europy Środkowej i Wschodniej w Wiesbaden	Nagroda za reżyserię
2007	A czego tu się bać?	Krakowski Festiwal Filmowy	Nagroda Jury Studentów Miasta Krakowa
		Lubuskie Lato Filmowe	Złote Grono w Konkursie Filmów Dokumentalnych
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Nowe Horyzonty”	Nagroda w kategorii filmów dokumentalnych
2008	33 sceny z życia	Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Nagroda za reżyserię
			Nagroda Sieci Kin Studyjnych i Lokalnych
			Nagroda Dziennikarzy
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Locarno	Nagroda Specjalna Jury
2009		TVP Kultura	Nagroda w kategorii: film
		Polska Akademia Filmowa	Orzeł za najlepszy film
			Nagroda Publiczności
		„Polityka”	Paszport „Polityki”
		Tarnowska Nagroda Filmowa	Nagroda Jury Młodzieżowego
			Grand Prix
		„Film”	Złota Kaczka dla najlepszego filmu
			Złota Kaczka za najlepszy scenariusz
		Festiwal Filmów Polskich „Wisła” w Moskwie	Nagroda Publiczności
2012	Sponsoring	Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Eurasia” w Ałma-Acie	Nagroda za reżyserię
2013	W imię…	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie	Teddy Awards
		Romania International Film Festival w Bukareszcie	Nagroda sekcji „Woman in Cinema”
		Festiwal Filmu Polskiego w Ameryce	Nagroda Specjalna Przewodniczącego Komitetu Organizacyjnego Festiwalu
		Międzynarodowy Festiwal Filmów Kobiecych w Dortmundzie	Nagroda Główna
		Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Nagroda za reżyserię
			Srebrne Lwy
			Gwiazda Gwiazd Elle
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Mołodist” w Kijowie	Sunny Bunny
		Międzynarodowy Festiwal Filmów LGBT Mix Milano	Nagroda dla najlepszego filmu
		Nyski Festiwal Filmowy w Żytawie	Nagroda dla najlepszego filmu fabularnego
2015	Body/Ciało	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie	Srebrny Niedźwiedź za reżyserię
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Brukseli	Nagroda Jury
		Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Złote Lwy
			Nagroda Festiwali i Przeglądów Filmu Polskiego za Granicą
		TVP Kultura	Gwarancja Kultury
		Międzynarodowy Festiwal Kina Niezależnego „Off Camera” w Krakowie	Nagroda Główna w Konkursie Polskich Filmów Fabularnych
		Al Este de Lima	Nagroda Główna
		Lubuskie Lato Filmowe	Złote Grono
		Tarnowska Nagroda Filmowa	Grand Prix
			Nagroda Jury Młodzieżowego
2016		Europejska Nagroda Filmowa	Nagroda Publiczności
		Gildia Reżyserów Polskich	Nagroda im. Krzysztofa Krauzego
		The New York Polish Film Festival	Nagroda „Ponad Granicami” im. Krzysztofa Kieślowskiego
		Polska Akademia Filmowa	Orzeł za najlepszy film
			Orzeł za najlepszą reżyserię
		Koło Piśmiennictwa Filmowego Stowarzyszenia Filmowców Polskich	Złota Taśma
2018	Twarz	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie	Srebrny Niedźwiedź
		Międzynarodowy Festiwal Kina Niezależnego „Off Camera”	Nagroda Główna w Konkursie Polskich Filmów Fabularnych

Wyróżnienia i odznaczenia

Małgorzata Szumowska została odznaczona wieloma prestiżowymi wyróżnieniami za swoje zasługi dla kultury polskiej. W dniu 16 czerwca 2015, na mocy postanowienia prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, uhonorowano ją Złotym Krzyżem Zasługi, co stanowi znaczące uznanie jej osiągnięć.

W późniejszym czasie, 2 listopada 2015 roku, Szumowska otrzymała Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, który dodatkowo potwierdza jej wkład w polską kulturę oraz sztukę.

W 2020 roku miesięcznik „Twój Styl” przyznał jej zaszczytne miano jednej z sześciu „Kobiet 30-lecia”, w towarzystwie wybitnych postaci takich jak Irena Eris, Janina Ochojska, Dorota Soszyńska oraz Olga Tokarczuk, a także Martyna Wojciechowska.

---

Oceń: Małgorzata Szumowska

---