Jacek Idzi Przybylski

---

Życiorys

Jacek Idzi Przybylski był utalentowanym człowiekiem, synem krawca Bartłomieja i Jadwigi z Mańków, będących obywatelami Krakowa. Był najstarszym z czternastu dzieci, które przybyli na świat w tej rodzinie. Wczesne lata jego życia były pod opieką wujka, Pawła Mańki, profesora Szkół Nowodworskich, gdzie w roku szkolnym 1765/1766 rozpoczął swoją edukację.

W późniejszym etapie kontynuował studia na Akademii Krakowskiej; zdobył tytuł bakałarza 27 kwietnia 1771 roku, licencjat z filozofii w 1773 roku, a także magisterium w dziedzinie sztuk wyzwolonych oraz doktorat z filozofii w 1775 roku. W tym samym roku przyjął cztery niższe święcenia (ostiariat, lektorat, egzorcystat oraz akolitat) 10 czerwca, jednakże zrezygnował z posługi w 1780 roku.

Przybylski pracował w koloniach akademickich, początkowo w Tarnowie w latach 1773-1775, a następnie w Chełmnie, gdzie nauczał poetyki i wymowy w latach 1775-1778. W latach 1778-1780 był profesorem Szkół Nowodworskich w Krakowie, po czym przeniósł się do Lublina (1780/1781) i Warszawy, gdzie pełnił funkcję profesora historii i prawa od 1781/1782 do 1783/1784. Jego zamiłowanie do wiedzy sprawiło, że w latach 1785-1786 przebywał w Wiedniu i Rzymie, aby poszerzyć swoje horyzonty biblioteczne, a do Polski powrócił w październiku 1786 roku.

W grudniu 1783 roku Przybylski został uhonorowany tytułem konsyliarza królewskiego za swoją mowę, którą wygłosił na stulecie Odsieczy Wiedeńskiej. Zgodnie z wnioskiem Hugona Kołłątaja, w październiku 1784 roku, objął stanowisko bibliotekarza oraz jednocześnie profesora starożytności w Szkole Głównej Koronnej w Krakowie, gdzie prowadził wykłady od roku akademickiego 1787/1788. W jesieni 1791 roku, zyskał nową rolę jako profesor języka i literatury greckiej.

W 1788 roku Przybylski został członkiem Departamentu Regencji Kandydatów przy Komisji Edukacji Narodowej. W latach letnich 1794 oraz 1796 roku przebywał w Karlsbadzie w celu leczenia. Ponadto, w roku 1795 redagował czasopismo „Monitor Różnych Ciekawości”, a przypuszcza się, że współpracował również z dwoma innymi periodykami: „Zbiór Tygodniowy Wiadomości” (1784) oraz „Gazeta Krakowska” (od 1796 roku).

Po latach pracy, 24 lutego 1802 roku, zmuszony został do przejścia na emeryturę, jednakże powrócił do Szkoły Głównej w Krakowie w 1809 roku, gdzie ostatecznie zakończył swoją karierę w 1813 roku. Od roku 1803 był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, a od 1816 roku Towarzystwa Naukowego w Krakowie, uczestnicząc aktywnie w działalności Związku Filantropów, który sam stworzył w 1787 roku.

Jacek Idzi Przybylski zmarł w wieku 63 lat, 11 września 1819 roku w Krakowie, gdzie został pochowany na koszt miasta w Kościele Mariackim, w którym zachowało się jego epitafium.

Twórczość

Jacek Idzi Przybylski jest autorem, który wzbogacił język polski o około 1500 nowych słów, z czego znacząca część, bo aż 1245 terminów, została uwzględniona w „Słowniku Języka Polskiego” autorstwa Samuela Lindego. W jego dorobku znajduje się również przekład wielu wybitnych dzieł literatury klasycznej, takich jak „Georgiki” Wergiliusza, „Sztuka poetycka” Horacego, a także „Elegie z wygnania” Owidiusza oraz epickie poematy Johna Miltona, czyli „Raj utracony” i „Raj odzyskany”.

Ważniejsze dzieła i mowy

• Mowa na dniu 8 maja roku 1781 w imieniny Najjaśniejszego Stanisława Augusta, wygłoszona na uroczystości w Trybunale Koronnym przy licznym zgromadzeniu w Lublinie, (Lublin 1781),
• Wiersz żałosny na śmierć Jacka Ogrodzkiego, wydany w Warszawie w roku 1782,
• Oda do ojczyzny, napisana w dzień imienin królewskich, Warszawa 1783,
• Mowa z okazji rocznicy zwycięstwa Jana III nad Osmanami pod Wiedniem, wygłoszona 12 września 1783 w Warszawie, z fragmentami przedrukowanymi w „Wybór dzieł” przez S. Tynca, Wrocław 1954; seria „Biblioteka Narodowa”, nr 126,
• Ad Rever. Excell, Ill. DD. Florianum Amandum de Janówek Janowski, brak miejsca wydania (1786),
• Dziennik z roku 1787, obecnie w rękopisie w Bibliotece Jagiellońskiej, sygn. 3008,
• Wspominki krakowskie z roku 1787, znajdujące się w Bibliotece Jagiellońskiej, sygn. 2686,
• Mowa przy pierwszym rozdawaniu nagród dla cnót społecznych w Krakowie, wygłoszona 30 grudnia 1787,
• Na imieniny Jaśnie Wielmożnego Imci Pana Feliksa z Przybysławic Oraczewskiego, 14 stycznia 1788, Kraków 1788; autograf w Bibliotece Czartoryskich, sygn. 2742,
• Dysertacja na temat kunsztu pisania u starożytnych, odczytana w Krakowie 6 października 1788,
• Mowa przy trzecim rozdawaniu nagród dla cnót społecznych w Krakowie, 21 czerwca 1789,
• Heautoumastix, czyli bicz na siebie samego, nr 1, Kraków 1789; fragmenty przedrukowane w „Ludzie Oświecenia o języku i stylu”, Warszawa 1958,
• Wieki uczone Greków i Rzymian, Kraków 1789; wydania następcze w 1809,
• Ortografia języka greckiego, Kraków 1791,
• Początki języka greckiego dla Polaków, Kraków 1792,
• Dewizy z okazji Konstytucji 3 Maja, Kraków 1792,
• Filofilia, czyli oda przyjacielska, Kraków 1793,
• Łza cicha Polimnii, elegia na śmierć M. Poniatowskiego, Kraków 1794,
• Do Rafała Czerwiakowskiego z imienin, Kraków 1795,
• Sielanka Wyrzynek, Kraków 1795,
• Do J. W. J. Ks. Adama Naruszewicza, brak miejsca wydania (179…?),
• Do Najjaśniejszego Fryderyka Augusta, Kraków 1810,
• Oda łacińska imieniem Krakowa, Kraków 1808,
• Ku czci Najjaśniejszego Fryderyka Augusta, Kraków 1810,
• Pieśń wdzięcznej siostry Józefy w imieniu brata Ignacego, Kraków 1811,
• Nowożeńcom Władysławowi i Mariannie, Kraków 1813,
• Klucz staroświatniczy do śpiewów Homera, Kraków 1816.

Przekłady

• (J. Lindsay): „Podział Polski w siedmiu rozmowach” z francuskiego, Lipsk 1774; wyd. następne 1775,
• F. Para du Phanias: „Trzy mowy o odmianach w naturze”, z francuskiego, Kraków 1779,
• Voltaire: „Kandyd”, Lipsk (Warszawa) 1780; wyd. następne w Warszawie 1803,
• Voltaire: „Dobry bramin”, (Lublin 1781),
• Voltaire: „Memnon”, (Lublin 1781),
• A. v. Tschabuschnigg: „Historyczno-krytyczne wiadomości” o Wolterze, część 1 i 2, Warszawa 1781 i 1784,
• F. Graffigny: „Listy Peruwianki”, Warszawa 1784; wyd. następne 1805,
• P. Vergilius Maro: „Eneida”, 1786-1787; całość w 1811,
• Homera: „Iliada”, tłum. 1790-1793, wyd. w 1814,
• J. Milton: „Raj utracony”, Kraków 1791,
• Różne inne mniejsze przekłady, jak np. z „Monitor Różnych Ciekawości” lub „Gazety Krakowskiej”.

Prace edytorskie

• Popis roczny uczniów klasy I, Kraków 1779,
• Popis roczny uczniów klasy II, Kraków 1780,
• Popis roczny z prawa, Lublin 1781,
• Kalendarze krakowskie na lata 1798, 1799, 1800,
• L. Ariosto: „Orland szalony”, Kraków 1799.

Listy i materiały

• Do/od H. Kołłątaja, rękopisy z Archiwum Głównego Akt Dawnych,
• Do Stanisława Augusta o tłumaczeniu Iliady, rękopis z 1791,
• Korespondencja z Teklą Żelechowską, 1793-1795,
• Różne inne listy i materiały zachowane w rękopisach, m.in. archiwa Narodowe, Uniwersytet Jagielloński, Biblioteka Czartoryskich.

---

Oceń: Jacek Idzi Przybylski

---