Biblioteka Jagiellońska

---

Historia

Historia Biblioteki Jagiellońskiej jest nierozerwalnie związana z historią Uniwersytetu Jagiellońskiego, dlatego datą jej powstania uznaje się rok 1364. Liczne manuskrypty datowane na XIV wiek przetrwały do naszych czasów. W początkowym okresie, zbiory biblioteczne, które pochodziły z darów profesorów oraz studentów, gromadzono w różnych wydziałach, kolegiach oraz bursach studenckich. Największa kolekcja, głównie dotycząca teologii oraz sztuk wyzwolonych, znajdowała się w Collegium Maius. Po odbudowie Collegium Maius na przełomie XV i XVI wieku, biblioteka uzyskała swoje własne pomieszczenie, znane dzisiaj jako Sala Obiedzińskiego – na cześć profesora, który był pomysłodawcą tej inicjatywy. Budynek ten pozostał główną siedzibą Biblioteki Jagiellońskiej aż do 1940 roku.

W XVI wieku, zbiory biblioteki zaczęły dynamicznie rosnąć, jednakże wieki XVII i XVIII były dla niej czasem pewnych trudności. Na pomoc przyszedł uniwersytetowi oraz bibliotece przedstawiciel Komisji Edukacji Narodowej, Hugo Kołłątaj. Wskutek jego działań, rozproszone zbiory połączono w jedną, ogólnouniwersytecką bibliotekę o charakterze publicznym. Otrzymano również fundusze na potrzeby księgozbioru, który wówczas liczył 1926 rękopisów i 32 000 woluminów.

Okres rozbiorów niestety nie sprzyjał rozwojowi biblioteki, mimo to udało się uporządkować zbiory oraz rozwinąć pomieszczenia. Rozkwit tej instytucji na przełomie XIX i XX wieku jest ściśle związany z osobą Karola Estreichera, który był twórcą Bibliografii Polskiej. Jego działalność skoncentrowana była głównie na zwiększeniu liczby druków w języku polskim. W latach międzywojennych wprowadzono liczne reformy w funkcjonowaniu biblioteki, a w latach 1931–1939 wzniesiono nowy gmach przy al. Mickiewicza.

Podczas II wojny światowej zbiory zostały przeniesione, a biblioteka przemianowana na Staatsbibliothek Krakau. Polacy uczęszczający na tajne komplety mieli nieoficjalny dostęp do zbiorów, co stało się możliwe dzięki wsparciu polskich bibliotekarzy pracujących w bibliotece. Po zakończeniu wojny, rozwój biblioteki związany był z wprowadzeniem obowiązkowego egzemplarza druków polskich, a także związkami z bibliotekami zagranicznymi oraz pozyskiwaniem dotacji. Od roku 1969 zaczęto archiwizować wydania polskie, a na początku lat 90. nałożono ten obowiązek także na dokumenty audiowizualne oraz elektroniczne.

Wzrost liczby zbiorów bibliotecznych spowodował konieczność rozbudowy jej gmachu, co miało miejsce w latach 1961–1963 oraz 1995–2001. W latach 90. rozpoczęto również komputeryzację zgromadzonych zbiorów oraz opracowano systemy mające na celu zabezpieczenie ich przed kradzieżą, co było reakcją na zaginięcia kilkudziesięciu cennych starodruków.

Zbiory biblioteki

Biblioteka Jagiellońska wyróżnia się na tle innych dużych bibliotek w Polsce, poszczyci się historycznym księgozbiorem, które jest ściśle związane z powstaniem oraz rozwojem uczelni. Jej zbiory rozrastały się głównie dzięki licznych darom, legatom oraz fundacjom od osób związanych z Wszechnicą Jagiellońską. Służyły one jako istotny warsztat pracy dla naukowców i nauczycieli akademickich. Wiele z najstarszych kodeksów rękopiśmiennych oraz starodruków wywodzi się z kolekcji profesorskich, które następnie były podstawą kolekcji poszczególnych kolegiów, w tym największego – Collegium Maius.

Unikalny charakter oraz ogromna wartość zbiorów tej biblioteki powodują, że wszyscy Polacy postrzegali ją, i nadal postrzegają, jako książnicę o narodowym znaczeniu. Obecnie biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego nieprzerwanie wspiera szerokie rzesze naukowców i studentów, a swoje zbiory wzbogaca m.in. poprzez hojność oraz ofiarność swoich wychowanków oraz przyjaciół.

Wielkość zbiorów BJ

• zbiory specjalne,
• rękopisy – 28 209, w tym 2100 rękopisów średniowiecznych,
• stare druki – 105 710, w tym 3634 inkunabułów,
• zbiory kartograficzne – 45 910,
• zbiory graficzne – 50 210,
• muzykalia – 38 055,
• rzadkie wydawnictwa i wydawnictwa drugiego obiegu – 61 839,
• dokumenty życia społecznego – 946 300.

Najcenniejsze zbiory

Rękopisy

Biblioteka Jagiellońska skrywa w swoich zbiorach wiele niezwykle cennych rękopisów, które stanowią nieodłączną część polskiego dziedzictwa kulturowego. Wśród nich znajdują się takie dzieła, jak:

• Minuskuł 653 (Gregory-Aland) z XI wieku,
• Pontyfikał z XI/XII wieku,
• Bogurodzica,
• Jan Długosz – Banderia Prutenorum,
• Śpiewnik głogowski,
• Kodeks Baltazara Behema,
• Paulus Paulirini de Praga – Liber viginti artium,
• Mikołaj Kopernik – De revolutionibus orbium coelestium,
• Fryderyk Chopin – Scherzo (E-dur),
• Stanisław Moniuszko – Trzeci śpiewnik domowy. Muzyka wokalna z towarzyszeniem fortepianu,
• Stanisław Wyspiański – Wesele. Dramat w 3 aktach,
• Ignacy Jan Paderewski – Stara Suita (na trzy głosy).

Najcenniejsze druki

W zasobach biblioteki znajdują się również istotne druki, które w znacznym stopniu przyczyniły się do rozwoju myśli naukowej i literackiej. Wśród najbardziej cenionych dokumentów wymienia się:

• De revolutionibus orbium coelestium (Norymberga 1543); dzieło Mikołaja Kopernika, które przedstawia heliocentryczną teorię budowy wszechświata, przechowywane w dwóch egzemplarzach w tej bibliotece,
• Commentariorum de Republica emendanda libri quinque (Kraków 1551); dzieło Andrzeja Frycza Modrzewskiego traktujące o naprawie Rzeczypospolitej, które należy do grona pięciu zachowanych pierwodruków z drukarni Łazarza Andrysowicza. Egzemplarz pochodzi z wileńskiej prywatnej biblioteki Zygmunta Augusta, króla Polski, i zostało wpisane na listę Pamięć Świata UNESCO,
• ANDREAE FRICII MODREVII LIBER DE ECCLESIA (Kraków 1551); O Kościele, z drukarni Łazarzowej, będący jednym z trzech zachowanych fragmentów tej księgi,
• Almanach Cracoviense ad annum 1474 (Kraków 1474); kalendarz astronomiczno-astrologiczny na rok 1474, uważany za najstarszy drukowany dokument powstały na ziemiach polskich oraz najstarszy kalendarz wydany w Polsce,
• Klaudiusz Ptolemeusz – Liber geographiae (Wenecja 1511); jedyny w Polsce zachowany atlas wykonany z użyciem druku czarno-czerwonego,
• Ekslibris arcybiskupa Macieja Drzewieckiego – najstarszy znany polski ekslibris,
• Rozkazy dzienne mutacyjne – dokumenty związane z rozkazami przywódców Wojska Polskiego z czasu powstania listopadowego.

Dzieła sztuki

Oprócz zbiorów rękopisów i druków, Biblioteka Jagiellońska posiada także wyjątkowe dzieła sztuki. Do najważniejszych z nich należą:

• Rembrandt van Rijn – Faust,
• Anioł, symbol św. Mateusza Ewangelisty – miedzioryt, reprezentujący jedną z najstarszych polskich grafik.

Kradzież cennych zbiorów

W kwietniu 1999 roku miało miejsce jedno z najbardziej spektakularnych przestępstw w historii polskiej bibliotece. Biblioteka Jagiellońska, będąca jedną z najstarszych i najważniejszych bibliotek w kraju, została wówczas obrabowana z cennych inkunabułów i starych druków.

W rezultacie tej efektownej kradzieży, zniknęły niezwykłe dzieła autorstwa Galileusza, Keplera i Bessariona, które stanowią istotną część dziedzictwa kulturowego. To, co uczyniło tę sprawę jeszcze bardziej tajemniczą, to fakt, że wiele skradzionych książek zostało później odnalezionych w niemieckim domu aukcyjnym Reiss&Sohn.

Pomimo starań, jakie podejmowane były w celu ustalenia tożsamości sprawców tego przestępstwa, do tej pory nie zidentyfikowano winnych kradzieży, co sprawia, że ta historia wciąż budzi wiele pytań i zainteresowania wśród badaczy oraz miłośników literatury.

Budynek Biblioteki Jagiellońskiej

Proces budowy Biblioteki Jagiellońskiej przebiegał w trzech kluczowych etapach, które miały wpływ na jej obecny kształt oraz funkcjonalność. Pierwszy etap, trwający od 1931 do 1939 roku, zakończył się ukończeniem budynku przy alei Adama Mickiewicza 22, który składał się z wysokiego gmachu o dziewięciu kondygnacjach oraz niskiego z czterema kondygnacjami.

W latach 1961–1963, w ramach drugiego etapu, podjęto decyzję o powiększeniu niskiego gmachu, co przyczyniło się do zwiększenia powierzchni użytkowej obiektu. Z kolei trzeci etap budowy, realizowany w latach 1995–2001, zaowocował powstaniem nowego, dodatkowego budynku, który składa się z dziesięciu kondygnacji.

Obecnie kubatura całkowita połączonego gmachu wynosi 145 248 m³, a powierzchnia użytkowa sięga 32 891 m². Pomieszczenia biblioteczne obejmują łącznie 27 287 m², co pozwala na efektywne przechowywanie oraz udostępnianie zbiorów.

W budynku znajdują się 10 czytelni, zarówno ogólnych, jak i specjalistycznych, a także sala katalogów, wypożyczalnia oraz magazyny biblioteczne. Dodatkowo, w obiekcie dostępne są 2 sale wystawowe oraz sala konferencyjna. Nowo wybudowany gmach, jak i remontowane pomieszczenia w starym gmachu, zostały wyposażone w nowoczesne systemy wentylacyjne, przeciwpożarowe oraz zabezpieczające zbiory przed kradzieżą.

Dyrektorzy Biblioteki Jagiellońskiej

Historia dyrektorów Biblioteki Jagiellońskiej jest niezwykle bogata, sięgająca bowiem roku 1811. Oto lista osób, które pełniły tę ważną funkcję:

• 1811–1835 Jerzy Samuel Bandtkie,
• 1837–1858 Józef Muczkowski,
• 1859–1865 Franciszek Stroński,
• 1865–1867 Adolf Mułkowski,
• 1868–1905 Karol Estreicher,
• 1905–1926 Fryderyk Papée,
• 1926–1939, 1945–1947 Edward Kuntze,
• 1947–1951 Aleksander Birkenmajer,
• 1951–1955 Julian Przyboś,
• 1955–1973 Jan Baumgart,
• 1974–1978 Władysław Serczyk,
• 1978–1981 Stanisław Grzeszczuk,
• 1981–1993 Jan Pirożyński,
• 1993–2003 Krzysztof Zamorski,
• 2003–2021 Zdzisław Pietrzyk,
• od 2021 Remigiusz Sapa.

Wszystkie te osoby miały znaczący wpływ na rozwój tej czołowej instytucji w Polsce, a ich działalność wpisała się w historię nie tylko biblioteki, ale i całej kultury uniwersyteckiej w Krakowie.

Do powyższego tematu odnosi się także kategoria: Bibliotekarze Uniwersytetu Jagiellońskiego.

---

Oceń: Biblioteka Jagiellońska

---