Maria Irena Sowicka

---

Życiorys

Wczesne lata życia Maria Irena Sowicka spędziła w Austrii, jednak w 1921 roku, razem z rodzicami oraz młodszym rodzeństwem, osiedliła się w Warszawie. Po ukończeniu matury w Seminarium Nauczycielskim Sióstr Zmartwychwstanek w 1933 roku, poświęciła dwa lata na pracę nauczycielki rysunku w tej samej placówce. Dodatkowo, uczyła w „Szkole Orląt” (Prywatnej Koedukacyjnej Szkole Powszechnej). Jej aktywność edukacyjna obejmowała również harcerstwo, a także pełniła rolę wychowawczyni na koloniach dla dzieci z ubogich rodzin, które były organizowane przez Stołeczny Komitet Pomocy Dzieciom i Młodzieży.

W latach 1934–1936 Irena Sowicka studiowała wieczorowo malarstwo oraz rysunek w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa. Po tym czasie rozpoczęła naukę w pracowni malarskiej Mieczysława Kotarbińskiego oraz w pracowni architektury wnętrz prowadzonej przez profesora W. Jastrzębowskiego w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Równocześnie, między 1938 a 1939 rokiem, pracowała jako nauczycielka w Prywatnej Szkole Powszechnej Wandy Zalewskiej.

Studia artystyczne zostały przerwane przez wybuch II wojny światowej, jednak w latach 1941-1944 kontynuowała kształcenie w Konserwatorium Warszawskim, w ramach wydziału pedagogicznego oraz klasie wokalnej. W okresie wojennym uczyła na kompletach, organizując kursy rysunku oraz malarstwa. Po powstaniu warszawskim i wydostaniu się z transportu do obozu w Pruszkowie, zamieszkała na pewien czas w Krakowie oraz Zakopanem. Warszawę powróciła w kwietniu 1945 roku, gdzie zatrudniła się jako malarka w Biurze Odbudowy Stolicy, a także zainicjowała organizację teatru lalek.

Teatr lalek

Początek fascynacji teatrem lalek przez Irenę Sowicką datuje się na rok 1935. Wówczas, po odbyciu stażu w teatrze lalek RTPD „Baj”, zaczęła organizować zajęcia świetlicowe, gdzie stworzyła teatrzyk lalek. Jej reżyseria sztuki „Szewc Dratewka” oraz zaprojektowana przez nią scenografia zdobyła wyróżnienie podczas konkursu teatrów szkolnych w 1938 roku. W kolejnej produkcji, za dekoracje odpowiedzialny był jej kolega z ASP oraz student PIST, Tadeusz Sowicki, który od 1947 roku stał się jej mężem. Współpraca między nimi, która rozpoczęła się po powrocie Tadeusza z wojny w 1946 roku, trwała przez cały okres jej twórczości teatralnej.

W latach 1937–39 Sowicka była zaangażowana jako aktorka i malarka w teatrze „Cricot” Józefa Jaremy w Warszawie. Tam miała okazję poznać awangardowych artystów związanych z grupą „a.r.”, w tym W. Strzemińskiego oraz H. Stażewskiego, co znacząco wpłynęło na jej rozwój artystyczny zarówno w malarstwie, jak i scenografii. Od 1942 roku Sowicka intensywnie pracowała nad repertuarem, lalkami oraz scenografią nowego teatru lalek, jednocześnie zajmując się doborem i szkoleniem pięcioosobowego zespołu lalkarskiego.

„Guliwer”

Już wiosną 1945 roku planowano utworzenie Teatru Plastyków przy ZPAP, w którym Sowicka była członkiem. Niestety, z powodu braku funduszy i lokalu, teatr ostatecznie zaczynał swoją działalność w marcu 1946 roku pod nazwą Teatr Lalki i Aktora „Start”, z uzyskanymi subwencjami miejskimi. Premiera „Szewca Dratewki” w kwietniu 1946 roku oznaczała początek działalności teatru, który po kolejnej premierze – „Gęgorek” (w jej reżyserii, kwiecień 1947) – przeniósł się do nowego lokalu przy ul. Królewskiej, zmieniając przy tym swoją nazwę na Teatr Lalki i Aktora „Guliwer”. Sztuka ta zyskała uznanie zarówno krytyków, jak i widowni, jednak prawdziwą wizytówką teatru okazało się przedstawienie „Guliwer w krainie Liliputów”.

Premiery kolejnych dzieł przyniosły „Guliwerowi” szeroki rozgłos oraz nagrody, zarówno państwowe, jak i indywidualne dla twórców, co znalazło swoje odzwierciedlenie w wyróżnieniu za widowisko „12 miesięcy” w 1950 roku. Irena Sowicka została zaliczona do grona trzech pierwszych reżyserów-artystów w polskim teatrze lalek, obok Władysława Jaremy oraz Janiny Kilian-Stanisławskiej. Jako reżyserka, Sowicka dbała o każdy aspekt przedstawień, od animacji i choreografii, po tło muzyczne, które były skrupulatnie dopracowane. Dzięki różnorodnym lalkom oraz solidnemu warsztatowi aktorów-poruszaczy, scenografie autorstwa Tadeusza Sowickiego tworzyły niesamowite, plastyczne wizje baśniowego świata, które oczarowywały zarówno dzieci, jak i dorosłych.

Do sukcesów teatru „Guliwer” zalicza się także reżyserowane przez nią sztuki „Korsarze” oraz „Trzy pomarańcze” z 1950 roku. Sowicka aktywnie uczestniczyła w dyskusjach dotyczących kształtu i miejsca teatru lalek w kulturze, współorganizując sekcję Teatrów Lalek w SPATiF-ie, której przewodniczyła. Była także członkiem podkomisji kwalifikacyjnej dla pracowników artystycznych teatrów lalek oraz zasiadała w Państwowej Komisji Egzaminacyjnej dla aktorów lalkarzy od września 1954 roku.

Irena Sowicka pełniła funkcję dyrektora, reżysera oraz kierownika artystycznego teatru „Guliwer” w latach 1945-52 oraz podczas sezonu 1955/6. Tadeusz Sowicki projektował scenografie oraz był kierownikiem plastycznym i literackim. Ich bliska współpraca sprawiała, iż ich role w tworzeniu teatru często się zazębiały.

Na początku 1950 roku miało miejsce upaństwowienie wielu teatrów lalek, w tym „Guliwera”, co wiązało się z niełatwą atmosferą dla pionierów powojennego lalkarstwa. Ta para, twórcy bez partyjnych powiązań, która dopracowała własny styl daleki od norm socrealizmu, została zmuszona do odejścia, obarczona oskarżeniem o formalizm, co w przypadku Sowickiej było niezwykle bolesne, zwłaszcza że stworzyła nawet „produkcyjniak” dotyczący stonki. Powrót tej pary na jeden sezon, w czasie zmian politycznych, nie przyniósł jednak teatrowi dawnej świetności ani nie umożliwił Sowickiej realizacji jej wizji teatru.

Po „Guliwerze”

W przerwie w prowadzeniu „Guliwera” Sowicka w latach 1953-55 organizowała Teatr Lalek Domu Wojska Polskiego oraz studio teatralne przy tym teatrze. Gdy ostatecznie pożegnała się z „Guliwerem”, starała się jeszcze stworzyć objazdowy teatr lalek w ramach Państwowej Organizacji Imprez Artystycznych „ARTOS” (1958-60). Równocześnie szkoliła aktorów, aż w końcu skupiła się głównie na twórczości malarskiej, tworząc pejzaże, formy abstrakcyjne i figuratywne.

Była aktywna także w ZPAP, pełniąc rolę komisarza wystawy retrospektywnej Jerzego Srokowskiego w „Zachęcie” w 1976 roku. Pisząc wstępy do katalogów wystaw oraz prace teoretyczne, poruszała kwestie dotyczące roli artysty plastyków w zabawkarstwie.

W trakcie intensywnej działalności teatralnej, Irena Sowicka wychowała dwójkę dzieci – syna Jacka (1948) oraz córkę Monikę (1952). Trzecie dziecko, Agata, przyszło na świat w 1958 roku. W 1995 roku teatr „Guliwer” obchodził swoje 50-lecie, a Irena Sowicka, uznawana za „legendę polskiego teatru lalek”, powróciła na chwilę na scenę, odbierając nagrodę ministra kultury i sztuki za swoją nieocenioną twórczość.

Sztuki lalkowe w reżyserii Ireny Sowickiej

Sztuka lalkowa to nieodłączny element polskiej kultury teatralnej, a Irena Sowicka odegrała w niej kluczową rolę. Poniżej przedstawiamy niektóre z jej znakomitych reżyserii, które do dziś pozostają w pamięci widzów.

• Szewc Dratewka Marii Kownackiej (1946),
• Gęgorek Niny Gernet i Tatiany Gurewicz (1947),
• Guliwer w krainie Liliputów według Jonathana Swifta w adaptacji Ireny i Tadeusza Sowickich (1947),
• Korsarze Ireny i Tadeusza Sowickich oraz Jerzego Srokowskiego (1948),
• 12 miesięcy Samuela Marszaka (1949),
• Trzy pomarańcze Sergiusza Michałkowa w adaptacji Tadeusza Sowickiego (1950),
• Pan Stonka Stanisława Mioduszewskiego i Ireny Brudnickiej (1951),
• Cebulek według Gianni Rodariego w adaptacji Ireny Sowickiej i Zofii Ernst (1955, Teatr Lalek Domu Wojska Polskiego),
• Jaś i Małgosia Zofii Lorentz (1956),
• Wielka przygoda Gianni Rodariego w adaptacji Ireny Sowickiej (1956).

Reżyserka ukazała w swoich dziełach nie tylko twórczy potencjał i bogactwo emocji, ale i potrafiła wciągnąć widza w świat fantazji. Każda z przedstawionych sztuk zasługuje na miano klasyki, łącząc tradycyjne wartości z nowoczesnymi interpretacjami.

Nagrody indywidualne

Maria Irena Sowicka otrzymała szereg uznawanych nagród, które są dowodem na jej wybitne osiągnięcia w dziedzinie sztuki i kultury.

• II nagroda za reżyserię na Festiwalu Sztuk Radzieckich w roku 1950,
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki w roku 1995.

---

Oceń: Maria Irena Sowicka

---