Mieczysław Smolarski

---

Życiorys

Jego ojcem był adwokat Kazimierz, a matką Maria z Ripperów. W 1906 roku podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, lecz już po pierwszym półroczu zmienił kierunek na Wydział Filozoficzny. Tam skupił się na zajęciach z zakresu historii literatury, historii sztuki oraz filozofii. W 1911 roku uzyskał tytuł doktora. W latach 1911–1913 spędził czas w Paryżu, a po powrocie do Polski w 1914 roku rozpoczął pracę w Muzeum Czartoryskich w Krakowie. W latach 1916–1918 pełnił funkcję nauczyciela gimnazjalnego w Zakopanem.

W 1918 roku osiedlił się na stałe w Warszawie, gdzie objął stanowisko zastępcy kierownika biura nowo formującej się Rady Stanu Królestwa Polskiego. Po utworzeniu państwa polskiego został naczelnikiem Wydziału Prac Parlamentarnych w Biurze Sejmu. W maju 1934 roku zrezygnował z powodu konfliktu z nowym dyrektorem biura Władysławem Dziadoszem. Po pewnym czasie znalazł zatrudnienie jako urzędnik w Komisji Dewizowej, gdzie pracował do wybuchu II wojny światowej.

W 1928 roku dołączył do Polskiej Izby (Rady) Literackiej. Był aktywnym członkiem Polskiego PEN Clubu od jego powstania. W 1929 roku był jedną z osób zakładających oraz pierwszym prezesem Zrzeszenia Beletrystów Polskich, które działało do 1937 roku (wybrany m.in. w 1933 roku). Okres okupacji niemieckiej spędził w Warszawie, a latem 1940 roku został aresztowany przez Gestapo i spędził kilka tygodni w areszcie na Pawiaku. Podczas powstania warszawskiego jego dom uległ zniszczeniu.

Po zakończeniu wojny w 1945 roku objął stanowisko zastępcy kustosza w oddziale Muzeum Narodowego w Warszawie w Nieborowie. Od 1946 do 1951 roku mieszkał w Łodzi, później wrócił do Warszawy, gdzie stworzył kilka przewodników krajoznawczych.

Po wojnie został członkiem Związku Literatów Polskich. Od 1957 roku był także częścią Klubu Literatów „Krąg”. Jako bliski przyjaciel Stefana Żeromskiego oraz Karola Irzykowskiego był autorem powieści i nowel o tematyce fantastycznej, inspirowanych twórczością Antoniego Langego i Stefana Grabińskiego. Jako poeta był klasykiem z inklinacjami katastroficznymi, które zyskał poprzez doświadczenia wynikające z I i II wojny światowej.

Jego żoną była Halina Bronikowska-Smolarska (1888–1964), poetka; miał syna Bohdana (1924–1943), żołnierza Uderzeniowego Batalionu Kadrowego, który poległ pod Stryjówką. Zmarł w Warszawie, a jego ciało pochowano na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 77-5-12).

Twórczość

Mieczysław Smolarski był twórcą, którego działalność obejmowała trzy kluczowe epoki: Młodą Polskę, Dwudziestolecie międzywojenne oraz czasy powojenne. Jego różnorodny styl pisarski łączył w sobie elementy dekadenckie, katastrofizmu lat międzywojennych oraz dydaktyzmu.

W poezji Smolarskiego można dostrzec silne inspiracje tonami tyrtejskimi, które miały na celu przezwyciężenie pesymizmu charakterystycznego dla epoki dekadencji.

Powieści historyczne

W jego obszernej twórczości prozatorskiej dominują powieści historyczne, osadzone w kontekście średniowiecznej i renesansowej Polski. Już w debiutanckim dziele, Warneńczyk z 1921 roku, autor przyczynił się do ożywienia tradycji powieści historycznej w Polsce.

W powieści Białe moce, wydanej w 1925 roku, Smolarski połączył historyczny koloryt renesansu z poetyką średniowiecznej pieśni, starając się stworzyć nowoczesny wariant dawnego romansu rycerskiego.

Powieści podróżniczo-przygodowe

Smolarski napisał również szereg powieści podróżniczo-przygodowych, w których bezpośrednio odwołuje się do stylu prozy Juliusza Verne’a oraz Jamesa Cooka. Główne przesłanie tych utworów koncentrowało się na wartościach moralnych, zwracając uwagę na potrzebę godnego traktowania ludzi innych kultur, w tym tych uznawanych za „dzikich”.

Powieści fantastyczno-naukowe

Dwie powieści fantastyczno-naukowe Smolarskiego, Miasto światłości z 1924 roku oraz Podróż poślubna pana Hamiltona z 1928 roku, ukazują typowe antyutopie, które odzwierciedlają obawy związane z postępem cywilizacyjnym. Ponadto, dzieła te zwróciły uwagę czytelników z powodu nierozstrzygnionej sprawy potencjalnego plagiatu, którego miał się dopuścić Aldous Huxley, autor Nowego wspaniałego świata.

Wizja rozwoju technicznego i cywilizacyjnego w twórczości Smolarskiego maluje ambiwalentny obraz, pełen zarówno podziwu dla ludzkich zdolności twórczych, jak i katastroficznych ostrzeżeń.

Kontrowersje związane z plagiatem

Mieczysław Smolarski jest postacią, która zyskała znaczną popularność dzięki swoim dziełom, w tym głośnej dylogii Miasto światłości (1924) oraz Podróż poślubna pana Hamiltona (1928). Oba te utwory zostały przetłumaczone na wiele języków, takich jak rosyjski, angielski, hiszpański, włoski i niemiecki, co świadczy o ich szerokim zasięgu i uznaniu.

Nie można jednak pominąć kontekstu związanych z plagiatem, który przyniósł mu jeszcze większy rozgłos. W szczególności, głośna afera dotycząca oskarżeń, że Aldous Huxley w swoim bestsellerze Nowy, wspaniały świat posłużył się pomysłami polskiego literata, wzbudziła wiele kontrowersji. Temat ten był analizowany przez PEN Club, jednak nie doczekał się zdecydowanego rozwiązania ani odpowiedzi ze strony Huxleya, co do dziś pozostaje punktem sporów i spekulacji.

Antoni Smuszkiewicz zwrócił uwagę na te niejasności w swoich wypowiedziach:

Początkowe rozdziały Nowego wspaniałego świata przypominają do złudzenia Podróż poślubną pana Hamiltona, następnie zaś – począwszy od rozdziału VI powieści Huxleya – Miasto Światłości. Czy mamy tu do czynienia z zadziwiającą, wprost niewiarygodną zbieżnością koncepcji, czy też ze zwyczajnym plagiatem, popełnionym na utworach naszego pisarza, trudno dociec bez przeprowadzenia skrupulatnych badań, które mogłyby stać się przedmiotem odrębnego studium (…).

Interesujący jest także fakt, że list skierowany do Huxleya pozostał bez odpowiedzi. Tak jak donosił Smolarskiemu Julian Krzyżanowski po zasięgnięciu informacji w Anglii, Huxley starał się uniknąć konfrontacji, co w oczach wielu było dowodem na brak rzetelności. Huxley, jako autor o ugruntowanej renomie, miałby moralny obowiązek odpowiedzieć na takie zarzuty. Mimo tego do dziś sprawa plagiatu nie została jednoznacznie rozstrzygnięta ani przez PEN Club, ani przez specjalną komisję powołaną w tym celu.

Publikacje książkowe

Proza

Oto wybrane dzieła Mieczysława Smolarskiego z obszaru prozy, które ukazały się od lat dwudziestych do lat pięćdziesiątych XX wieku. Wśród jego najważniejszych tytułów znajdują się:

• Warneńczyk (1920-1921),
• Archiwariusz Gordon (1921),
• Gwiazdy Warny (1922),
• Człowiek bez przeszłości (1923),
• Niezwykły kryształ (1924),
• Miasto światłości (1924),
• Białe moce (1925),
• Baśnie przy kominku (1925),
• Ogród przed burzą (1925),
• Spytek z Melsztyna (1925),
• Z wielkiego miasta(1925),
• Uczta Baltazara (1926),
• Czarcie kręgi (1926),
• Poszukiwacz złota (1927),
• Pieśń ulicy (1927),
• Podróż poślubna pana Hamiltona (1928),
• Ludzie w maskach (1928),
• Lalka Hanny Korda (1929),
• Na ziemiach Polskich bój (1930),
• Przygoda jednej nocy (1932),
• Iskry na szablach (1938),
• W złoconych pałacach wielkiego chana (1956),
• Pierścień z Apollonem (1957),
• Tajemnice wysp południowych (1959),
• Miasto starych dzwonów (1960),
• Muzykanci króla jegomości (1963),
• Wśród burzy.

Poezja

Mieczysław Smolarski to również autor wspaniałej liryki, której początki sięgają roku 1910. W jego dorobku znajdują się m.in.:

• Pieśni i śpiewy rycerskie (1910),
• Rapsody Rycerskie (1920),
• Wino młodości (1934),
• Pogodny światek – wiersze dla dzieci (1947).

Studia naukowe

W obszarze studiów naukowych, Smolarski wykazał się znaczącą aktywnością, publikując szereg ważnych prac badawczych. Oto niektóre z nich:

• Poeta wiersza do Legji – Cyprian Godebski (1910),
• Poezja Powstania Listopadowego (1911),
• Poezja legionów – dysertacja doktorska (1912),
• Studja nad Wolterem w Polsce (1918),
• Mickiewicz w kursach literatury słowiańskiej (1925),
• Młodość sławnych Polaków (1928),
• Przygody Polskich podróżników (1930),
• Hanna Krzemieniecka dzieje myśli i twórczości (1935),
• Dawna Polska w oczach podróżników (1946),
• Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska z Gosłowic (1947),
• Przewodnik „Nieborów” (1952),
• Przewodnik „Kazimierz” (1953),
• Przewodnik „Łowickie” (1953),
• Światło nad księgami (1954).

---

Oceń: Mieczysław Smolarski

---