Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie

---

Historia

W 1801 roku rozpoczęła swoją działalność Świątynia Sybilli, która została utworzona w Puławach przez księżną Izabelę Czartoryską, małżonkę księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego. Muzeum to, stanowiące ważny element polskiego dziedzictwa kulturowego, borykało się z licznymi przeciwnościami. Po klęsce powstania listopadowego oraz konfiskacie majątków Czartoryskich przez Rosjan, zbiory puławskie uległy częściowemu rozproszeniu oraz zniszczeniu. Mimo tego, znaczna ich część została zachowana i przewieziona do Paryża, do Hôtelu Lambert.

W 1870 roku książę Władysław Czartoryski podjął decyzję o przeniesieniu cennych zbiorów do Krakowa, gdzie dotarły one w roku 1876. Równocześnie, Czartoryscy uczynili krok ku upowszechnieniu kultury, przekazując swój obfity księgozbiór do użytku publicznego, tworząc w ten sposób Bibliotekę Czartoryskich.

Początkowo zbiory muzealne zostały umiejscowione w Arsenale Miejskim, które zostało przeznaczone na cele wystawiennicze dzięki decyzjom władz miejskich. Następnie ks. Władysław Czartoryski zakupił wschodnią część klasztoru Pijarów oraz trzy kamienice na styku ulic Pijarskiej i św. Jana. Po scaleniu obiektów, architekci Albert Bitner, Wandalin Beringer oraz Zygmunt Hendel przekształcili je w stylową budowlę rezydencyjną, co miało miejsce w latach 1879-1901.

Renowacja doprowadziła do powstania nowoczesnego muzeum, którego fasady od ulicy Pijarskiej oraz od strony baszty Pasamoników zyskały nowe oblicze. Architekt Maurycy Ouradou, uczeń Viollet le Duca, wprowadził dalsze zmiany, tworząc połączenia z 'klasztorkiem’ oraz Arsenałem, a także z miejskimi murami i basztami, takimi jak Stolarską i Ciesielską.

Otwarcie Muzeum Książąt Czartoryskich miało miejsce w 1880 roku, jednak jego działalność rozpoczęła się w skromnej formie, zajmując jedynie wybraną część przyszłego kompleksu. Przez długi okres, bo aż 42 lata, funkcję kustosza pełnił Bolesław Biskupski. Niestety, po wybuchu II wojny światowej niezwykle ważna część zbiorów została ewakuowana i schowana w pałacu w Sieniawie.

W miarę zbliżania się działań wojennych, Niemcy odkryli kryjówkę, co doprowadziło do grabieży. W wyniku tego zniknęło 64 obiekty ze Szkatuły Królewskiej oraz wiele innych cennych dzieł sztuki, w tym złotnictwa. Mimo trudnych okoliczności, po zakończeniu wojny Polska Ludowa odzyskała większość zbiorów. Niemniej jednak, niektóre prace, takie jak Portret młodzieńca przypisywany Rafaelowi, pozostają zaginione. W 1950 roku Muzeum Czartoryskich zostało włączone do krakowskiego Muzeum Narodowego, stając się jednym z jego oddziałów, z sytuacją prawną pozostającą w niepewności.

W 1991 roku, pod kierownictwem min. kultury Marek Rostworowski, rozpoczęto działania zmierzające do uporządkowania statusu Muzeum. Na wniosek Adama Karola Czartoryskiego powstała Fundacja Książąt Czartoryskich, która przejęła pieczę nad zbiorami, zachowując równocześnie ich kuratorską opiekę w Muzeum Narodowym. Powstała struktura, w której Prezesem Fundacji pozostawał dyrektor Muzeum Narodowego, lecz w 2004 roku podjęto decyzję o nowym kierownictwie, powierzając prezesurę Adamowi Zamoyskiemu, który pełnił tę rolę do 2011 roku.

11 stycznia 2010 roku rozpoczął się kompleksowy remont muzeum, który trwał do końca 2019 roku. Dzięki temu, w dniu 20 grudnia 2019 roku, Muzeum Książąt Czartoryskich ponownie otworzyło swoje drzwi dla zwiedzających. Modernizacja obejmowała m.in. przeszklony dach na dziedzińcu oraz zwiększenie przestrzeni ekspozycyjnej o jedną trzecią, co zostało sfinansowane dzięki funduszom unijnym oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Przez lata muzeum zyskało na znaczeniu, nie tylko jako instytucja przechowująca cenne zbiory narodowe, ale także jako miejsce, które przyciąga rzesze miłośników sztuki oraz historii. Dzięki staraniom i determinacji nowych władz, Muzeum Książąt Czartoryskich kontynuuje swoją misję edukacyjną oraz kulturotwórczą, będąc jednym z najważniejszych punktów na turystycznej mapie Krakowa.

Ekspozycja

Pałac

W Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie, stała ekspozycja znajdująca się w Pałacu jest jednym z najważniejszych punktów na kulturalnej mapie Polski. Prezentuje ona niezwykle cenną kolekcję sztuki, która plasuje się wśród najistotniejszych zbiorów na kontynencie europejskim.

Na tej wystawie podziwiać można znakomite dzieła, w tym doskonałą Damę z gronostajem autorstwa Leonarda da Vinci oraz Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta van Rijna. Nie brakuje także innych dzieł z różnych dziedzin, takich jak rzeźba, rzemiosło artystyczne oraz militaria, a także sztuka użytkowa.

W kolekcji zgromadzonej w tym miejscu znajduje się także szeroki zbiór pamiątek ilustrujących bogatą historię Polski.

Klasztorek

Wystawa w Klasztorku jest złożona z dwóch równoległych wątków. Pierwszy z nich wzbogaca opowieść historyczną o okres napoleoński, powstanie listopadowe oraz czasy Wielkiej Emigracji. Drugi wątek skupia się na zbiorach memorabilia pochodzących z Puław, które tworzą swoistą galerię osobistości znanych w historii i kulturze zarówno Europy, jak i całego świata.

Wśród tych unikalnych obiektów znajduje się m.in. krzesło Szekspira, które jest szczególną atrakcją. Dodatkowo, na odwiedzających czeka nowo otwarty Gabinet Medali oraz tzw. Gabinet Ciekawości, które wzbogacają ofertę wystawienniczą muzeum.

Arsenał

W wystawie stałej sztuki starożytnej, która mieści się na pierwszym piętrze w Arsenale Muzeum Książąt Czartoryskich, ukazywany jest kompleksowy obraz sztuki kultur starożytnych.

Trzon tej ekspozycji stanowi zbiór, który został zgromadzony przez księcia Władysława Czartoryskiego w drugiej połowie XIX wieku, co czyni go nie tylko cennym, ale również niezwykle interesującym dla miłośników historii sztuki.

Kolekcja Muzeum Książąt Czartoryskich

Kolekcja Muzeum Książąt Czartoryskich wyróżnia się zamkniętym charakterem i została podzielona na różnorodne zespoły. W skład tych zespołów wchodzą: zabytki sztuki starożytnej, dzieła europejskiego malarstwa oraz rzeźby, a także rzemiosło artystyczne, w tym zbrojownia. Dodatkowo, specjalną uwagę zasługują grafiki i rysunki, które są starannie przechowywane w Gabinecie Rycin i Rysunków.

Każda z tych grup obiektów zaliczana jest do najcenniejszych zbiorów, jakie można znaleźć w polskich instytucjach muzealnych. Wartość tych eksponatów podkreśla ich unikalność oraz historyczne znaczenie w kontekście kultury i sztuki.

Sztuka starożytna

Kolekcja sztuki starożytnej, która znajduje się w muzeum, odzwierciedla bogactwo i różnorodność wpływów kulturowych, jakie miały miejsce w czasach starożytnych. Obiekty te reprezentują osiągnięcia egipskiej, greckiej, etruskiej oraz rzymskiej cywilizacji, ukazując ich wzajemne relacje i inspiracje.

Wśród licznych artefaktów codziennego użytku wyróżniają się egipskie i etruskie sarkofagi, które świadczą o dostępnych praktykach pochówkowych w różnych kulturach. Interesujące są również fragmenty papirusów zawierających teksty z Księgi Umarłych, które oferują wgląd w wierzenia i obrzędy egipskie.

Dodatkowo, w zbiorach znajdują się greckie wazy czarno- i czerwonofigurowe, jak również fragmenty fresków pompejańskich, które obrazują codzienne życie i estetykę starożytnego Rzymu. W muzeum można podziwiać także niezwykłą rzeźbę Wenus w stylu Medici, która jest znanym symbolem piękna w antikach.

Interesującym elementem kolekcji są dwa portrety mumiowe, które stanowią wybitne przykłady antycznego malarstwa na drewnie, ukazując zarówno techniki artystyczne, jak i indywidualne cechy osób zmarłych. Rzadkością w tej kolekcji jest etruskie zwierciadło wykonane z brązu, które przedstawia reliefowe wyobrażenie Prometeusza, co czyni je unikalnym dziełem sztuki.

Malarstwo i rzeźba

W kolekcjach Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie można zobaczyć cenne zabytki malarstwa i rzeźby, które zachwycają zarówno koneserów, jak i zwykłych miłośników sztuki. Szczególnie wyróżniają się tu dzieła Leonarda da Vinci, w tym znane na całym świecie Dama z gronostajem, powstałe około 1490 roku, oraz Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem namalowane przez Rembrandta van Rijn w 1638 roku.

W bogatej kolekcji malarstwa można odkryć prace powstałe na przestrzeni wieków, od średniowiecza aż do XIX wieku. Obrazy te tworzą zespoły, które ukazują działalność warsztatów artystycznych zarówno zachodnioeuropejskich, jak i polskich, zajmujących się szeroką gamą tematów, w tym dziełami o charakterze sakralnym oraz świeckim.

W szczególności wartościowe są włoskie obrazy gotyckie i wczesnorenesansowe, z których można wskazać na przykład Madonnę z Dzieciątkiem autorstwa Mistrza Klarysek, pochodzącą z Sieny, datowaną na koniec XIII wieku. Muzeum może pochwalić się także portretami znamienitych postaci historycznych, w tym miniaturami członków dynastii Jagiellonów stworzone przez warsztat Łukasza Cranacha Młodszego.

Nie można zapominać o rodzinnych tradycjach, które odnajdują odzwierciedlenie w portretach członków rodu książąt Czartoryskich, co nadaje całej kolekcji unikalny charakter i znaczenie historyczne.

Rzemiosło artystyczne

„Zbiór rzemiosła artystycznego w Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie jest niezwykle różnorodny, obejmujący obiekty zarówno o znaczeniu artystycznym, jak i historycznym. Znajdują się w nim przedmioty, które mają głębokie związki z zasłużonymi postaciami dla Polski oraz historii powszechnej, jak również przedmioty pełniące rolę pamiątek i relikwii.

Cenne zespoły pochodzą z różnych epok, a w ich skład wchodzą m.in. wyroby artystyczne z kości słoniowej, które są dziełami uznawanych artystów bizantyjskich, francuskich, niemieckich i włoskich, datowanych od wieku XI do XVIII. Do zbiorów należy także średniowieczne i renesansowe emalie, głównie pochodzące z warsztatów w Limoges, uzupełnione o wyroby lotaryńskie i katalońskie.

Renesansowa majolika, zarówno włoska, jak i hiszpańsko-mauretańska, znajdzie swoje miejsce w tej niezwykłej kolekcji. Muzeum eksponuje również porcelanę miśnieńską oraz wczesne szkła weneckie, a także różnorodne tkaniny i kobierce. W zbiorach ujęta jest także sztuka orientalna, na czoło której wysuwają się dzieła perskie i tureckie.

Warto zwrócić uwagę na znaczącą grupę zabytków, jaką tworzą medale, zarówno polskie, jak i obce, a także bogata kolekcja monet polskich, która dodaje wartości i głębi całemu zbiorowi.

Zbrojownia

Zbrojownia Muzeum Czartoryskich jest jednym z najbardziej niezwykłych skarbów kultury w Polsce, mimo swojego ograniczonego rozmiaru. Utrzymuje ona w sobie wyjątkową wartość, która czyni ją jedną z najcenniejszych w kraju. Warto zauważyć, że większość eksponatów zgromadzonych w tej zbrojowni pochodzi z bezcennej kolekcji puławskiej, która ma swoje korzenie w niezwykłych obiektach, takich jak Świątynia Sybilli, ustanowiona w 1801 roku, oraz Dom Gotycki, datowany na 1809 rok.

Gabinet Rycin i Rysunków

W zbiorach Gabinetu Rycin i Rysunków można znaleźć unikatowe zabytki, które obejmują portrety zarówno polskich, jak i zagranicznych osobistości, ryciny o tematyce historycznej oraz religijnej, a także malownicze przedstawienia miejscowości z Polski i innych krajów. Kolekcja zawiera dzieła uznawanych artystów, takich jak Jacques Callot, Stefano Della Bella oraz Jan Piotr Norblin.

Szczególnie cennym elementem kolekcji są grafiki włoskie z XV i XVI wieku, zbiór rycin manierystów antwerpskich oraz wyjątkowe prace Albrechta Dürera, które przyciągają uwagę miłośników sztuki. Warto również zwrócić uwagę na dwanaście wielkich pejzaży według Petera Bruegela Starszego, a także obrazy przedstawiające krajobraz z trzema drzewami autorstwa Rembrandta.

Osobną grupę stanowią rysunki zagraniczne, takie jak Trzy głowy kobiece autorstwa Gerarda Davida, a także prace takich mistrzów jak Pieter Bruegel Starszy, Giandomenico Tiepolo i wielu innych. Ponadto w zbiorze odnajdziemy plany architektoniczne, w tym dokumentację związaną z przebudową kamienic na rogu ulic św. Jana oraz Pijarskiej, dawnym klasztorze Pijarów oraz Arsenałem, które miały na celu stworzenie kompleksu budynków Muzeum i Biblioteki Czartoryskich.

Straty wojenne

Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie poniosło znaczące straty podczas II wojny światowej, tracąc wiele cennych eksponatów. Po zakończeniu konfliktu wojennego, do placówki wróciły słynne dzieła takich mistrzów jak Leonardo da Vinci i Rembrandt, a także kilka innych wartościowych przedmiotów.

Jednak lista strat wojennych, która obejmuje 377 złotych monet oraz 329 muzealiów, pozostaje zasmucająca. Wśród utraconych skarbów znajdują się m.in. dzieło Rafaela zatytułowane Portret młodzieńca, a także cenne pamiątki po monarchach i znanych polskich postaciach, które zostały zgromadzone przez księżną Izabelę Czartoryską w tzw. Szkatule Królewskiej.

Eksponaty, które zostały utracone, obejmowały także przedmioty z rozmaitych dziedzin, takich jak:

• rzemiosło artystyczne,
• militaria,
• tkaniny,
• zabytki archeologiczne,
• grafika i malarstwo.

Te wydarzenia pozostawiły trwały ślad w historii muzeum oraz w świadomości kulturowej Polski.

---

Oceń: Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie

---