Park im. Anny i Erazma Jerzmanowskich w Prokocimiu

---

Historia

Wiele wskazuje na to, że wieś Prokocim została założona przez biskupa krakowskiego Prokopa w okolicach 1295 roku. W XVI wieku tereny te obejmowały folwark, a na terenach, które dziś zajmuje park, znajdowały się liczne sadzaweczki i sady owocowe. W sąsiedztwie dworu z czasów dawnej wsi posadzono dębowe aleje, a jeden z tych dębów istniał aż do niedawna, zachowany w formie pnia. W połowie XVII wieku ród książąt Zasławskich dołączył do nasadzeń kolejnych dębów, które obecnie stanowią najstarsze drzewa w parku.

W XVIII wieku Prokocim przeszedł w ręce rodziny Wodzickich. Pierwszym dziedzicem, księdzem kanonikiem Michałem Wodzickim, był twórcą nowego dworu, który powstał z muru pruskiego. Na miejscu dawnego centralnego placu we wsi, zwanym Nawsia, powstał ogród w stylu włoskim, traktowany jako fundament obecnego parku. Z dworu do Krakowa prowadziła lipowa aleja. Jego bratanek, Eliasz Wodzicki, około 1780 roku wzniósł murowany pałac, który często nazywany był pałacem. Syn Eliasza, Józef, w 1810 roku stworzył park w stylu angielskim, a wkrótce po tym, na dawnych fundamentach, wzniósł klasycystyczny pałac, który dotrwał do naszych czasów. Następnie do parku dosadzano buki, jesiony, dęby oraz na nowo wytyczano spacerowe alejki.

W 1891 roku Karol Knaus przeprowadził przebudowę pałacu na prośbę hrabiego Józefa Grodzickiego, co trwało aż do 1895 roku. To jeden z jego najważniejszych projektów, który dzisiaj cieszy nasze oczy. 25 czerwca 1895 roku majątek kupił Erazm Jerzmanowski, a park otoczono dekoracyjnym, ceglanym murem. Wybudowano oranżerię, a ze strumienia Drwinki poprowadzono wodę do trzech stawów rybnych. W parku zbudowano także malownicze mostki oraz umiejscowiono rzeźby wśród klombów.

Po śmierci Erazma Jerzmanowskiego w 1909 roku, jego żona Anna w 1910 roku sprzedała cały majątek zakonowi Augustianów. Pierwszym administratorem tej placówki został ksiądz Grzegorz Uth. Zorganizowano kaplicę, adaptując do tych potrzeb dawną dworską stajnię, która została poświęcona 13 lutego 1911 roku. W obiekcie dawnej plebanii otwarto szkołę dla chłopców, która nosiła nazwę „Nowa Szkoła”. Wśród nauczycieli był również wybitny historyk literatury, późniejszy profesor UJ, Stanisław Pigoń. W 1917 roku Augustianie założyli nową parafię, a w czasie I wojny światowej pałac stał się siedzibą austriackiego sztabu wojskowego.

W czasie II wojny światowej pałac został zajęty przez Niemców. Po zakończeniu konfliktu, w 1950 roku zakon Augustianów został rozwiązany, a cały kompleks przeszedł na własność państwa. W obiekcie założono dom dziecka, który a funkcjonował tam do 2003 roku. W tym czasie park przekształcony został w park miejski. W 1966 roku władze zdecydowały się na jego przebudowę, co niestety negatywnie wpłynęło na jego pierwotny urok. Strumienie zostały zasypane, mostki zlikwidowane, a po stawach pozostały jedynie zagłębienia w terenie. Na miejscu największego stawu, w latach 1966-1970, zbudowano stadion sportowy dla KS „Kolejarz” (nazywany obecnie KKS Prokocim).

W 1989 roku powstało „Towarzystwo Przyjaciół Prokocimia im. Anny i Erazma Jerzmanowskich”, które działa na rzecz ochrony i edukacji w historii Prokocimia. Dwa lata później park zyskał imię Erazma Jerzmanowskiego. W 1993 roku Augustianie, którzy powrócili na Kazimierz, odzyskali majątek. Od 1 stycznia 2001 roku znów rozpoczęli msze w kaplicy parkowej. Po likwidacji domu dziecka otworzyli klasztor.

W 2002 roku do renowacji prokocimskich zabytków przyłączył się Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa. W 2003 roku zrealizowano renowację wieży ciśnień z 1894 roku, która zachwyca eklektycznym stylem. Augustianie planują przywrócić park do jego dawnej świetności. 6 lutego 2010 roku prezydent Krakowa, Jacek Majchrowski, odsłonił w parku pomnik Erazma Jerzmanowskiego, poświęcony przez proboszcza parafii Matki Bożej Dobrej Rady w Prokocimiu, Floriana Koseka. Pomnik został wykonany przez Stefana Dousę.

W XXI wieku park czekał na inwentaryzację oraz odtworzenie skarbu zabytkowego drzewostanu. W wyniku wichury, która przeszła przez Prokocim w maju 1997 roku, powalone zostały 12 zabytkowych drzew. Obecnie wyróżniają się w nim cztery dęby szypułkowe, czerwony buk, klonolistny platan, które są pomnikami przyrody. W 2002 roku na nowo przyłączonych terenach posadzono głównie buki czerwone, płaczące brzozy, wierzby mandżurskie oraz wiśnie japońskie. Powierzchnia parku według szacunków Zarządu Zieleni Miejskiej z 2016 roku wynosi 5,56 ha, a zgodnie z innymi danymi to 7 ha.

W Pałacu Jerzmanowskich ma siedzibę krakowski oddział Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii oraz Klub Astronomiczny „Regulus”. Co pewien czas organizowane są tam wykłady poświęcone astronomii. W sierpniu 2019 roku park został zamknięty z powodu rozpoczęcia rewitalizacji, która zakończyła się we wrześniu 2020 roku. 26 września odbyło się oficjalne otwarcie parku, w którym brał udział prezydent Krakowa Jacek Majchrowski. W ramach modernizacji zasadzono 220 nowych drzew, w tym lipy holenderskie, klony polne oraz grujeczniki japońskie. Zsadzono również osiem tysięcy krzewów oraz ponad 29 tysięcy bylin, aby uzupełnić infrastrukturę parku, zamontowano również nowe oświetlenie, zajęcia dla dzieci oraz siłownię plenerową.

Współczesny park wzbogacił się o dwie fontanny, z których jedna pochodzi jeszcze z czasów Jerzmanowskich, a druga z lat 60. XX wieku, jest dziełem prof. Wiktora Zina. Początkowo była umiejscowiona na Rynku Głównym, a po pewnym czasie została zdemontowana i schowana, by znów zagościć w Parku Jerzmanowskich po remoncie.

---

Oceń: Park im. Anny i Erazma Jerzmanowskich w Prokocimiu

---