Park im. Wojciecha Bednarskiego w Krakowie

---

Historia

Historia Parku im. Wojciecha Bednarskiego w Krakowie sięga czasów średniowiecznych, kiedy to na jego terenie znajdował się kamieniołom. Związana z tym lokalizacja wiąże się z legendą o Panu Twardowskim, XVI-wiecznym czarnoksiężniku, który miał swoje pracownie na Krzemionkach. Z tego powodu określana jest rozległa kotlina dawnego kamieniołomu jako „Szkoła Twardowskiego”.

W 1884 roku Wojciech Bednarski, radny miejski, zaprezentował pierwsze koncepcje przekształcenia kamieniołomu w park miejski. Niestety, realizacja tego pomysłu była wówczas niemożliwa, ze względu na trwającą eksploatację wapieni oraz brak gleby, co uniemożliwiało sadzenie drzew. Mimo tych przeszkód Bednarski, motywowany chęcią stworzenia miejsca wypoczynku dla mieszkańców Podgórza, podjął działania mające na celu utworzenie parku. Do 1890 roku, z własnych środków, zainwestował znaczne kwoty w drzewa, kwiaty, ławki, altanę oraz zatrudnienie robotników.

Warto podkreślić, że młodzież szkolna również odegrała istotną rolę w budowie parku. W następstwie prac, w roku 1891 oddano do użytku „ogródek przyszkolny”, który był zalążkiem obecnego parku. Rok później, w 1892 roku, opracowano projekt jego poszerzenia, na co pozyskano środki z budżetu gminnego. Niestety, pokrywały one jedynie część kosztów budowy, a Bednarski ponownie wspierał projekt własnymi funduszami.

W międzyczasie zaczęto używać nazw „Planty na Krzemionkach” oraz „Ogród na Krzemionkach”. W kolejnych latach intensywne prace budowlane obejmowały nawożenie, wymianę ziemi, a także sadzenie drzew i krzewów. Do układu parku włączone zostały także elementy pozostałości fortecy z XVIII wieku, w tym skarpy i aleje. W parku powstały nowe obiekty, takie jak glorieta, bufet, taras widokowy, a także dom dla ogrodnika, cieplarnia oraz dwie studnie. Z czasem park wzbogacił się o popiersia Jana III Sobieskiego, Tadeusza Kościuszki oraz Adama Mickiewicza, które zostały usunięte w 1918 roku.

Uroczyste otwarcie parku, które miało miejsce 19 lipca 1896 roku, było szeroko relacjonowane nie tylko w Galicji, ale również w gazetach w Warszawie i Petersburgu. Park stał się drugim publicznym parkiem miejskim w Podgórzu, po Plantach im. Floriana Nowackiego. W 1900 roku zakończono kolejny etap budowy parku, a wstęp do niego był płatny, z dochodami przeznaczanymi na Towarzystwo Upiększania Miasta Podgórza. Podczas niedzielnych popołudni w parku grała Orkiestra Salinarna z Wieliczki, a organizowano również festyny i pokazy ćwiczeń podgórskiego „Sokoła”.

W 1907 roku, podczas sesji Rady Miasta Podgórza, nadano parkowi imię jego twórcy, co miało miejsce jeszcze za życia Bednarskiego, który zmarł w 1914 roku. W 1909 roku uzgodniono pomysł dalszego poszerzenia parku poprzez obsadzenie drzewami gruntów miejskich zachodzących na tereny parku, co określono jako „Zalesienie”. Ziemia ta była ogrodzona, a jej użytkowanie było restrykcyjnie kontrolowane przez strażników. Park przez blisko 20 lat sąsiadował z eksploatowanym kamieniołomem, co stwarzało możliwości współpracy między kierownictwem kamieniołomu a Bednarskim w celu dalszego przekształcania terenu w park.

Po połączeniu Podgórza z Krakowem w 1915 roku park był traktowany mniej priorytetowo niż inne parki krakowskie, takie jak Krakowski czy Jordana. Jednak w latach 20. XX wieku kontynuowano rozbudowę parku, w tym utworzenie boiska, które zimą przekształcane było w lodowisko. W 1926 roku powołano Fundację im. Wojciecha Bednarskiego, co miało dalsze znaczenie dla rozwoju parku. Ważnym wydarzeniem było odsłonięcie w 1937 roku pomnika jego założyciela, wykonanego przez Stanisława Popławskiego.

Okres powojenny przyniósł wyzwania związane z utrzymaniem parku, co prowadziło do jego degeneracji. W kolejnych latach usunięto wiele żywopłotów i krzewów, co zmieniło pierwotny charakter parku. Samosiewy drzew oraz rozbiórki niektórych obiektów, takich jak Domek Ogrodnika, wpływały na jakość przestrzeni parkowej. W latach 50. XX wieku stopniowo udostępniono teren „Zalesienia”, a w drugiej połowie lat 60. zbudowano schody prowadzące do parku od strony Placu Niepodległości.

Park został wpisany do rejestru zabytków 17 lipca 1976 roku. W styczniu 2022 roku przystąpiono do generalnego remontu parku, który zakończył się 27 kwietnia 2023. Otworzenie parku po remoncie miało miejsce w radosnej atmosferze pikniku rodzinnego, podczas którego przedstawiono szereg atrakcji, w tym przedstawienia historyczne oraz różnorodne zabawy dla dzieci. Na zakończenie wydarzenia zasadzono pamiątkowe drzewo, tulipanowiec. Całkowity koszt realizacji inwestycji wyniósł około 18 mln zł.

Osobnym celem remontu była także chęć przywrócenia historycznego charakteru parku. Starannie uporządkowano istniejącą zieleń, wzbogacając ją o ponad 50 nowych drzew, 7 tys. krzewów oraz 90 tys. bylin. Wprowadzenie różnorodności roślinnej obejmowało m.in. sadzenie barwinków, paproci, konwalii oraz lilaków. Dla ochrony miejscowej fauny zainstalowano domki dla jeży i wiewiórek, a także budki dla ptaków oraz nietoperzy. W parku utworzono nowy plac zabaw z elementami edukacyjnymi oraz nową infrastrukturą, taką jak leżaki, stoliki piknikowe oraz urządzenia do ćwiczeń. Odbudowano Domek Ogrodnika, w którym znajdują się nowoczesne toalety i pomieszczenia dla dzieci, co przyczyni się do zwiększenia atrakcyjności parku dla jego gości.

Geografia

Park Bednarskiego, znany z malowniczego położenia, znajduje się na wzgórzach Krzemionek Podgórskich. Te unikalne wzniesienia leżą na południowym skraju Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, blisko miejsca, gdzie Wisła przekształca się w wyżynę, tworząc przełom, który łączy Kotlinę Oświęcimską z Kotliną Sandomierską. Obszar ten jest znany jako południowa część Bramy Krakowskiej.

Wzgórza, na których usytuowany jest park, tworzą izolowany zręb, którego wysokość sięga około 250 m n.p.m., to jest blisko 50 m powyżej poziomu Wisły w danym rejonie. Te formacje geologiczne składają się głównie z jurajskich wapieni, tworząc płytową monoklinę, która jest pokryta eluwiami, czyli gruzem zwietrzelinowym, a także osadami glacifluwialnymi, takimi jak gliny morenowe i piaski, które powstały w wyniku zlodowacenia krakowskiego.

Północno-wschodnia część parku obejmuje fragmenty pierwotnej wierzchowiny, natomiast północno-zachodnia część charakteryzuje się łagodnym zboczem wzgórz. Warto zauważyć, że Krzemionki są obszarem intensywnie skrasowionym, co przekłada się na niemal całkowity brak wód powierzchniowych na wyższych partiach terenu. Z kolei między wzgórzami w dolinach płynęły niegdyś naturalne cieki wodne, które z biegiem lat zostały skanalizowane, w tym potok Czyżówka.

Klimat parku jest zróżnicowany, co widać w różnicach pomiędzy poszczególnymi częściami jego terenu. Wysokość wierzchowin oraz zbocza południowe i południowo-zachodnie charakteryzują się cieplejszym i szerszym dostępem do słońca, natomiast północne i wschodnie zbocza, jak również bardziej zacienione partie dolin kamieniołomów, są chłodniejsze i bardziej wilgotne.

Pokrywa glebowa w parku jest intrygująca, na wierzchowinach dominują płytkie i kamieniste Rędziny mieszane, zaś na zboczach północno-zachodnich można znaleźć rędziny wapienne. W momencie zakładania parku, gleby na terenach byłego dna kamieniołomu, jak i w pozostałych częściach, zostały wzbogacone w celu stworzenia sprzyjających warunków do wzrostu drzew i krzewów, co podkreśla dbałość o ekologiczne aspekty parkowego krajobrazu.

Roślinność

W obszarze parku im. Wojciecha Bednarskiego, pierwotna roślinność, którą dominowały buczyny, oraz mieszane lasy iglaste, a także grądy wysokie w nasłonecznionych miejscach, dały początek zróżnicowanym ekosystemom. W pobliżu spłaszczeń zbocza północnego formowały się grądy niskie, podczas gdy na stromych zboczach można było napotkać kompleksy buczyn.

Jednak przez wiele wieków Krzemionki były ogołocone z drzew i krzewów. Źródła z XVI wieku przedstawiają jedynie roślinność właściwą dla ubogich pastwisk, która pokrywała prawie cały ten obszar, z wyjątkiem obszaru znanego jako Szkoła Twardowskiego. Zaledwie niewielkie fragmenty wzgórz były zarezerwowane na pola uprawne.

Od końca XIX wieku, w ramach działań mających na celu restaurację zadrzewienia, sukcesywnie zwiększano gęstość drzewostanu na Krzemionkach. Obecnie, na terenach dawnych kamieniołomów oraz na nasłonecznionych skałach, rozwijają się zarośla oraz murawy kserotermiczne, natomiast na północnych i wschodnich zboczach, w miejscach zacienionych rosną zbiorowiska mszaków.

Najliczniej reprezentowanym gatunkiem drzew iglastych w parku jest sosna zwyczajna, a także sosna czarna, świerk pospolity i świerk kłujący, wszystkie one należą do rodziny sosnowatych. Z kolei rodzina cyprysowatych jest głównie reprezentowana przez żywotnik zachodni. W obrębie gatunków liściastych, rodzina bukowatych przynależy do buków zwyczajnych oraz dębów szypułkowych i bezszypułkowych. Z rodziny brzozowatych można znaleźć brzozę brodawkowatą oraz grab pospolity. W parku występują również wiąz szypułkowy oraz wiąz górski z rodziny wiązowatych, a także lipa drobnolistna, która reprezentuje rodzinę ślazowatych.

Wśród gatunków wierzbowatych znaleźć można topolę białą i czarną, natomiast z roślin bobowatych – robinię akacjową, oraz z oliwkowatych – jesion wyniosły. Z kolei z rodziny różowatych występuje czeremcha zwyczajna. W parku rosną trzy gatunki z rodziny klonowatych: klon jesionolistny, klon zwyczajny oraz klon jawor. W koronach drzew można dostrzec także kasztanowiec pospolity, reprezentujący rodzinę kasztanowcowatych.

Wśród egzotycznych gatunków liściastych obecnych w parku, wyróżniają się orzech czarny z rodziny orzechowatych, oliwnik wąskolistny z oliwnikowatych, tulipanowiec amerykański z rodziny magnoliowatych oraz bożodrzew gruczołowaty z biegunecznikowatych.

W zakresie krzewów, rodzina dereniowatych jest reprezentowana przez dereń biały i dereń jadalny, zaś krzewy oliwkowate są to forsycja pośrednia oraz lilak pospolity. Wśród hortensjowatych obecne są żylistek szorstki i jaśminowiec wonny. Na terenie parku wyróżniają się również przedstawiciele rodziny przewiertniowatych, jak wiciokrzew tatarski czy śnieguliczka biała, a z piżmaczkowatych występuje bez czarny. Z rodziny różowatych widoczne są tawuła van Houtte’a, głóg jednoszyjkowy oraz głóg dwuszyjkowy. Wśród krzewów bobowatych wyróżniają się złotokap pospolity i karagana syberyjska, zaś z rodziny dławiszowatych obecna jest trzmielina pospolita.

Na tle krzewów iglastych znaleźć można zarówno cis pospolity z rodziny cisowatych, jak i jałowiec pospolity z rodziny cyprysowatych, co wzbogaca różnorodność biologiczną tego miejscowego ekosystemu.

Układ parku

W odniesieniu do czasów, w których powstał park im. Wojciecha Bednarskiego, możemy wyróżnić kolejne ogrody, które odpowiadają różnym etapom rozwoju tej zielonej przestrzeni. Podział ten ukazuje zarówno chronologię, jak i estetykę kompozycji parku.

Ogród I

Znajdujący się w północnej części parku, ogród promenadowy rozciąga się na wierzchowinie, tuż nad kościołem św. Józefa. Ta część parku została stworzona w latach 1892–1909 i obejmuje również fragment znany jako „ogród przyszkolny”, który jest domem dla najstarszych drzew w całym parku. Układ tej przestrzeni, zachowany w niezmienionej formie z materiałów archiwalnych, cechuje się geometrycznymi nawiązaniami. Wśród drzew dominują takie gatunki jak lipy, topole, jesiony i kasztanowce, w sumie występuje tu prawie 30 okazów dendrologicznych. Z pierwotnych nasadzeń przetrwała większość, w tym około 40 drzew z końca XIX wieku oraz około 20 z połowy XX wieku. Niestety, nie zachowały się żadne ślady żywopłotów ani krzewów w alejach, które zostały usunięte w latach 80. XX wieku, pozostawiając jedynie nieliczne grupy śnieguliczki. Oprócz tego, aleja prowadząca wzdłuż granicy parku oraz taras widokowy, umiejscowiony nad współczesnymi schodami z placu Niepodległości, zostały urządzone z wykorzystaniem fragmentów fortyfikacji z XVIII wieku.

Ogród II

Ogród w Szkole Twardowskiego stanowi centralną część parku. Aleję Okrężną oraz Aleję Cienistą wybudowano około 1896 roku, a zakładanie ogrodu zakończono w 1909 roku. Pierwotnie w okolicach Placu Sokolego aleje miały układ kaligraficzny, który zmieniono przed 1909 rokiem na nowoczesny. Dominującymi drzewami w tym ogrodzie są kasztanowce, klony, lipy oraz jesiony, można tu również spotkać orzech czarny i tulipanowiec. Ogród ten liczy 8 okazów dendrologicznych. Szpaler kasztanowców, który oddziela Plac Sokoli od Wielkiej Promenady, ma swoje korzenie w około 1910 roku. Około 60–70 drzew pochodzi z lat 90. XIX wieku, a 20 z lat 40. XX wieku. Wzdłuż kamieniołomów nie wprowadzano drzew w czasie urządzania parku, a obecnie rosną tam jedynie samosiewy. Oprócz tego, przetrwała większość pierwotnych nasadzeń drzew oraz jeden fragment żywopłotu przy Północnej Alei Okrężnej, znany jako śnieguliczki. Niestety, większość krzewów została usunięta w latach 80. XX wieku, a jedynie ślady pierwotnych kompozycji pozostały w rejonie Kiosku, dawnej gloriety. W ogrodzie zbudowano też żelbetowy Kiosk w stylu modernistycznym, powstały około 1930 roku.

Ogród III

Ogród dydaktyczno-społeczny zajmuje południową część parku. Jego kształtowanie rozpoczęło się na początku XX wieku, kiedy to stworzono pierwsze aleje w rejonie pomnika Jana III Sobieskiego i zaczęto nasadzać świerki. W latach 1909–1914 powstał Wgłębnik – owalne zagłębienie, które ułatwiało obserwację z zewnątrz oraz aleja wokół niego. W odróżnieniu od innych części parku, kompozycja drzew w tym ogrodzie jest znacznie bardziej swobodna, z dużą różnorodnością gatunków. Wokół pomnika Jana III Sobieskiego stworzono rabatę kwiatową, a odsłonięty w 1937 roku pomnik Bednarskiego był otoczony kwietnikami. Niestety, kolorowa różnorodność została zniwelowana w latach 80. XX wieku, kiedy usunięto większość krzewów i ogródek wokół Domku Ogrodnika. Domek ten został zburzony na przełomie lat 80. i 90. XX wieku. Drzewostan w tym ogrodzie tworzą w głównej mierze klony, lipy i świerki, z około 5 okazami dendrologicznymi. W latach 10. XX wieku zasadzono kilkanaście drzew, a około 40 w latach 40. XX wieku. Większość pierwotnych nasadzeń przetrwała, uzupełniona o późniejsze nasadzenia, a w rejonie krzewów wciąż można dostrzec nieliczne grupy.

Ogród IV

Park ludowy, z cechami modernizmu, zlokalizowany wschodniej części parku. Jego najważniejszym elementem jest łąka stworzona w latach 20. XX wieku na dnie kamieniołomu. Przeważająca część zadrzewienia w tym ogrodzie pochodzi głównie z lat 40. XX wieku, kiedy to posadzono nowe drzewa. Wzdłuż alei wejściowej do stadionu KS Korona utworzono szpaler drzew. W związku z układem kompozycji, nie przewidywano zabiegów nasadzeniowych wzdłuż ścian kamieniołomów, co przyczyniło się do uzyskania zwartym skupień drzew. Gatunkowa różnorodność drzew jest w tym miejscu znaczna – znajdują się tu świerki, brzozy, jesiony, klony oraz lipy. Wzdłuż zgeometryzowanej alei wejściowej rosną lipy i robinie, ale okazów dendrologicznych tu nie ma. Większość pierwotnych nasadzeń pozostała, a w ogrodzie nie prowadzono zabiegów dotyczących żywopłotów ani zwartych zakrzewień. Jedyne okazy znajdowały się w pobliżu alei wejściowych.

Wchodząc do parku od strony ulicy Parkowej, można dostrzec budynek znany jako „Waga”. Dawniej, w czasach działalności kamieniołomu, miejsce to służyło do ważenia wozów z wydobytym kamieniem. W okresie międzywojennym budynek ten został przebudowany, a dodatkowo nadano mu mansardowy dach, czyniąc go mieszkalnym dla pracowników parku. Na początku wejście do parku znajdowało się po północnej stronie „Wagi”, z charakterystycznymi schodami, które prowadziły do górnej części ogrodu. Współczesna brama oraz aleja wejściowa do parku zajmowały to samo miejsce co wjazd do kamieniołomu, a zamknięcie tego pierwszego dostępu miało miejsce w latach 60. XX wieku, co sprawiło, że przez wiele lat do Parku Bednarskiego prowadziły dwie osobne bramy oddalone od siebie jedynie o kilkanaście metrów.

Ogród V

Prowadząc do zalesienia, dzieła inspirowanego secesją oraz modernizmem, zlokalizowanego w zachodniej części parku. Prowadzone tutaj nasadzenia miały miejsce w latach 1902–1909, z zamiarem wykreowania integralnej części parku. Ogród ten był zamknięty dla odwiedzających aż do lat 50. XX wieku, mimo że jego zadrzewienie, które tak bogato się rozrastało, obejmowało sosny, modrzewie, jesiony, brzozy oraz klony. W pobliżu dolnego zakrętu Wielkiej Serpentyny rośnie bożodrzew. W tej części parku obecnych jest 14 okazów dendrologicznych. W okresie końca XIX wieku posadzono tu kilkanaście drzew, a kilkadziesiąt w latach 40. XX wieku. Większość pierwotnych nasadzeń drzew przetrwała do dzisiaj, a oprócz strefy Wielkiej Serpentyny, wyróżnia się także aleja jesionowa, gdzie drzewostan rośnie w regularnych rzędy. Nie przewidywano tu zabiegów związanych z żywopłotami, a ilość zakrzewień była jedynie znikoma, z zachowaną jednak większością z nich do obecnych czasów.

W sąsiedztwie alei jesionowej, ponad skałami oraz aleją okrężną, dostrzec można dwuramiennik, pozostałość dawnych fortyfikacji z 2. połowy XVIII wieku, które przypominają o dziejach tego miejsca.

---

Oceń: Park im. Wojciecha Bednarskiego w Krakowie

---