Gusta Dawidsohn-Dränger

---

Życiorys

Gusta Dawidsohn-Dränger przyszła na świat w chasydzkiej rodzinie, pochodzącej z dynastii Ger. Od młodzieńczych lat była zaangażowana w działalność młodzieżowego ruchu B’nos Ya’akov w ramach organizacji Agudat Israel. W latach trzydziestych XX wieku była jedną z kluczowych postaci w niesocjalistycznym ruchu młodzieżowym syjonistycznej organizacji „Akiba”, gdzie pełniła funkcję redaktorki pisma „Ceirim” [Młodzi] oraz dokumentowała różnorodne działania w Krakowie.

Pod koniec września 1939 roku Szymszon Dränger, jeden z młodych liderów „Akiby”, został aresztowany przez Gestapo. Gusta, obecna przy tym incydencie, zażądała, aby również ją zatrzymano, ponieważ była jego narzeczoną. Obydwoje zostali uwięzieni w obozie koncentracyjnym Troppau-Opawa, skąd udało im się wydostać dzięki korupcji, na początku 1940 roku. Po ich zwolnieniu, para zawarła związek małżeński i zaczęła prowadzić działalność wymierzoną przeciwko okupantom, mimo że byli zobowiązani do regularnego zgłaszania się na Gestapo.

Pomimo zakazu, potajemnie spotykali się z członkami „Akiby”, fałszując dokumenty, które następnie rozprowadzali wśród ich współtowarzyszy, jak i sprzedawali innym osobom. Uzyskane w ten sposób środki były przeznaczane na zakup broni.

12 grudnia 1941 roku przedstawiciele Żydowskiej Samopomocy Społecznej w Nowym Wiśniczu starali się o zgodę na przeprowadzenie kursów rolniczych dla młodzieży żydowskiej, co miało umożliwić utworzenie farmy w Kopalinach. Zgoda została udzielona, co skutkowało powstaniem zakonspirowanej grupy składającej się z: Gusty Dawidson Draenger, Szymszona Draengera (który został mianowany kierownikiem farmy), Juliusza Feldhorna oraz Józefa Wulfa, którzy otrzymali zatwierdzenie jako wykładowcy. Nawiązali oni kontakty z Żydowską Organizacją Bojową i zaangażowali się w walkę zbrojną.

Justyna, będąca w tym czasie znaczącą postacią w przedsięwzięciach ŻOB w Krakowie, pełniła ważną rolę, angażując się w prace techniczne, wyszukując kryjówki dla bojowników, zdobywając rewolwery oraz towarzysząc grupom bojowym w ich wyprawach do lasu. Brała aktywny udział w obradach komendy.

Niedługo po zamachu na niemiecką kawiarnię „Cyganeria” w Krakowie (22 grudnia 1942 roku) Szymszon Draenger został aresztowany (10 lub 18 stycznia 1943 roku) i osadzony w więzieniu Montelupich. Kiedy Gusta uzyskała wiadomość o jego zatrzymaniu, zdecydowała się dobrowolnie zgłosić na Gestapo, aby móc zobaczyć się z mężem i podzielić jego los. Została umieszczona w oddziale żeńskim tego więzienia, w Zakładzie Helclów.

Ona i Szymszon skontaktowali się za pośrednictwem grypsów i ustalili, że w odpowiednim momencie podejmą próbę ucieczki. 29 kwietnia 1943 roku Szymszonowi udało się uciec podczas transportu więźniów, którzy byli przewożeni na egzekucję, a Gusta zdołała wydostać się z grupy więźniarek prowadzonej na zewnątrz przez strażników. Następnie ukryli się w rejonie Bochni, gdzie zorganizowali nowe żydowskie grupy bojowe oraz redagowali konspiracyjną gazetę „Hechaluc Halochem” [Pionier w walce].

Jednakże 8 listopada 1943 roku Szymszon został aresztowany w Wieliczce. Zdradził gestapo adres kryjówki żony, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, że osoba, która zostanie zatrzymana jako pierwsza, ma ujawnić miejsce pobytu drugiej. Niestety, dokładna data ich śmierci pozostaje nieznana.

Pamiętnik Justyny

Rękopis Pamiętnika Justyny powstał w trudnych warunkach, ponieważ został napisany w więzieniu przy ul. Helclów w Krakowie w okresie od stycznia do kwietnia 1943 roku. Justyna zmuszona była korzystać z skrawków papieru toaletowego o różnych kształtach i rozmiarach, co było jedynym materiałem, który miała do dyspozycji. Tekst został spisany ołówkiem chemicznym, co dodaje mu wyjątkowego charakteru. Wiele fragmentów, które różniły się pisownią, autorka dyktowała swoim współwięźniom, a ci, którzy przetrwali wojnę, potwierdzili te okoliczności. Samodzielnie wprowadzała poprawki i modyfikacje do swoich zapisków.

Skrawki papieru, na których pisała, były pomieszane przez Dawidson Draenger z innymi kawałkami, co pozwoliło na wyodrębnienie poszczególnych rozdziałów pamiętnika. Warto podkreślić, że Pamiętnik, który Justyna zdołała schować przed ucieczką w piecu, ukryła w blaszanym pudełku. Jego ocalałość zawdzięcza organizacji Ichud, która go przechowała. Bernard Johannes, który znał Dawidson Draenger jeszcze z czasów przedwojennych, napisał wspomnienie, które dołączono do pamiętnika.

Redakcja pamiętników została dokonana przez grono w składzie: Michał Borwicz, Nella Rost oraz Józef Wulf. Książka została wydana przez Wojewódzką Żydowską Bibliotekę Historyczną i opublikowana w 1946 roku w Krakowie. W 1953 roku ukazała się wersja w języku hebrajskim, a w 1996 roku wydanie angielskie. Ostatnio, w 2022 roku, pamiętnik został wznowiony na wolnej licencji przez fundację Wolne Lektury.

---

Oceń: Gusta Dawidsohn-Dränger

---