Rutka Laskier

Inne

Rutka Laskier, znana również jako Rut Laskier, to postać, która w historii Polski zajmuje szczególne miejsce. Urodziła się 12 czerwca 1929 roku w Krakowie, a jej życie zakończyło się tragicznie 5 sierpnia 1943 roku w Brzezince, gdzie funkcjonował oboz KL Auschwitz-Birkenau. Była polską Żydówką z Będzina, która w ostatnich miesiącach swojego życia, w czasach II wojny światowej, prowadziła pamiętnik. Dokument ten, który ujrzał światło dzienne dopiero 60 lat po Holokauście, w kwietniu 2006 roku, zyskał ogromną popularność i stał się wyjątkowym świadectwem tamtych strasznych czasów.

Rutka często określana jest jako „polska Anna Frank”, porównanie to odnosi się zarówno do jej młodego wieku, jak i do wartości jej zapisków, które ukazują życie żydowskich dzieci w obliczu okrucieństw wojny. Pamiętnik Rutki Laskier stał się sensacją na miarę pamiętnika Dawida Rubinowicza, a jego lektura pozwala na głębsze zrozumienie przeżyć ludzi, którzy zginęli w Holokauście.

Życiorys

Rutka Laskier przyszła na świat 12 czerwca 1929 roku w Krakowie, w prywatnej klinice zlokalizowanej przy ul. Garncarskiej 11. Co ciekawe, tego samego dnia na świat przyszła również Anne Frank. Jej przodkowie, w tym Haskiel Laskier, wywodzili się prawdopodobnie z Będzina, gdzie rodzina Laskierów osiedliła się już w XIX wieku, zyskując renomę społeczną i prowadząc różnorodne działalności gospodarcze, takie jak fabryka okuć, lin drucianych oraz produkcja łańcuchów. Krewni Rutki, w tym jej bracia, byli także właścicielami słodowni.

Jej matka, Dwojra Hampel, urodziła się 13 września 1904 roku w Będzinie jako córka kupca, Abrahama Chila i Gitli z d. Frydler. Dwojra przed wojną migrowała z synem do Palestyny. Z kolei ojciec Rutki, Jakub Laskier, przyszedł na świat 7 sierpnia 1900 roku w Będzinie. Pochodził z rodziny wielodzietnej, był synem Liby Goldy (ur. 1872) i Dawida, współwłaściciela młyna „Laskier–Kleinberg i Spółka”. Już w 1917 roku, jako jeden z grupy „pięciorga młodzieży” z Będzina, wyemigrował do Palestyny. Po powrocie do Polski, 31 grudnia 1925 roku, ożenił się z Dworą.

Po zawarciu małżeństwa małżonkowie osiedlili się w Gdańsku, jednak na początku lat 30. XX wieku przeprowadzili się z powrotem do Będzina. 3 sierpnia 1937 roku na świat przyszło ich kolejne dziecko, syn Joachim, nazywany przez bliskich Heniusiem. Rutka mieszkała wówczas przy ul. św. Jana 4 z rodzicami, bratem oraz babcią. W okresie młodości Rutka uczęszczała na prywatne lekcje, a później kontynuowała naukę w Żydowskim Gimnazjum im. Fürstenberga w Będzinie (obecnie II Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Wyspiańskiego), gdzie kładła szczególny nacisk na języki obce, takie jak hebrajski, łacina i niemiecki. Po wybuchu II wojny światowej gimnazjum zostało zamknięte, a ona zaczęła uczęszczać na tajne komplety.

Okres wojenny

W wyniku utworzenia getta w Będzinie w maju 1942 roku rodzina Laskierów została przesiedlona do domu przy ul. 1 Maja 13 w dzielnicy Warpie (Kamionka). Dnia 12 sierpnia 1942 roku na stadionie sportowym w Będzinie Niemcy zebrali około 30 tysięcy ludzi, w tym Rutkę i jej bliskich. O godz. 3. nad ranem rozpoczęła się pierwsza selekcja, w której młodzi i zdrowi zostali skierowani do tzw. grupy produktywnej, mogąc wrócić do domu. Rutkę sklasyfikowano do grupy 1A, co oznaczało skierowanie do obozu pracy. Na szczęście, udało jej się zbiec przed wywózką.

W 1943 roku, mając 14 lat, Rutka, przebywając w getcie, zaczęła prowadzić pamiętnik, sporządzając notatki w zwykłym zeszycie szkolnym. Z jej zapisków wynika, że od 20 marca 1943 roku pracowała w lokalnym zakładzie krawieckim. Dnia 5 sierpnia 1943 roku, razem z rodziną, została deportowana z będzińskiego getta do obozu zagłady KL Auschwitz-Birkenau. Tam została oddzielona od ojca przez Josefa Mengele i prawdopodobnie още tego samego dnia zgładzona w komorze gazowej oraz następnie spalona w krematorium. Inna wersja końca Rutki, odnosi się do relacji Zofii Minc, która była więźniarką tego obozu. Zeznanie Zofii z 1947 roku zawiera następujące słowa, które można znaleźć w Żydowskim Instytucie Historycznym:

„Obok mnie w bloku sypiała moja koleżanka, 17-letnia Rutka Laskier z Będzina. Była taka śliczna, że nawet doktor Mengele zwrócił na nią uwagę. Wtedy wybuchła epidemia tyfusu i cholery. Rutka zachorowała na cholerę i w ciągu kilku godzin zmieniła się nie do poznania. Został z niej tylko marny ślad. Sama ją zawiozłam na taczce od śmieci do krematorium. Błagała mnie, bym zawiozła ją do drutów, to rzuci się na nie i prąd elektryczny ją zabije, ale za taczką szedł SS–mann z karabinem i nie pozwolił na to.”

Według tych zeznań, Rutka zmarła w KL Auschwitz-Birkenau w grudniu 1943 roku.

Jej ojciec, Jakub Laskier, przeżył Holocaust i 27 stycznia 1944 roku został przetransportowany do obozu koncentracyjnego KL Sachsenhausen, gdzie pracował przy fałszowaniu walut w ramach operacji „Bernhardt”. W lutym 1945 roku został przeniesiony do obozu KL Mauthausen-Gusen, a następnie do obozu Ebensee w Austrii. Po wojnie, 13 kwietnia 1945 roku, uzyskał wolność i osiedlił się w Izraelu, gdzie ożenił się z Chaną Winer. Mieli córkę Zahavę, która do 14. roku życia nic nie wiedziała o przeszłości ojca. W 1970 roku wyszła za mąż za profesora Avigdora Scherza, z którym doczekała się dwóch dzieci, Ruth i Ishai, które również przyczyniły się do naukowego dorobku, pracując w Instytucie Naukowym Weizmana w Rechowot. Zahava, w 2008 roku, brała udział w realizacji dokumentu o Rutce. Jakub Laskier zmarł w Izraelu 4 lipca 1986 roku.

Pamiętnik Rutki Laskier

W czasie II wojny światowej, kiedy Polskie ziemie były okupowane, wiele żydowskich dzieci zmagało się z psychologicznymi skutkami życia w gettach. W odpowiedzi na stres związany z tymi trudnymi warunkami, wiele z nich zaczęło prowadzić pamiętniki, pragnąc w ten sposób uchwycić swoje przeżycia i otaczającą je rzeczywistość. Wśród najbardziej znanych dzieł zapisanych w języku polskim można wymienić:

  • Pamiętnik Dawida Rubinowicza z getta w Bodzentynie (5 zeszytów),
  • Pamiętnik Dawida Sierakowiaka z getta łódzkiego (5 zeszytów),
  • pamiętnik Reni Knoll z getta krakowskiego (1 zeszyt),
  • Pamiętnik Rutki Laskier z getta będzińskiego (1 zeszyt),
  • pamiętnik Miriam Chaszczewackiej z getta w Radomsku (nigdy niepublikowany, oryginał w Instytucie Jad Waszem w Jerozolimie),
  • pamiętnik Jerzego Feliksa Urmana z getta stanisławowskiego (nigdy niepublikowany, przechowywany w Instytucie Jad Waszem).

Rutka Laskier pisała swój pamiętnik w języku polskim, używając najczęściej pióra, czasem ołówka. Na kartkach zeszytu dokumentowała swoje przemyślenia oraz odczucia, opisując spotkania z przyjaciółmi, a także swoje pierwsze doświadczenia związane z miłością. W odniesieniu do życia w getcie, autorka wspomniała jedynie fragmentarycznie, koncentrując się na własnych, intymnych przeżyciach. Niektóre z postaci, które pojawiają się w jej pamiętniku, to: Micka, Mietek, Janek, Rózia Rechnic, Minda, Tusia, czy Hala Zelinger, a sporadycznie także jej matka oraz brat.

Rutka Laskier starannie ukryła swój zielony, 60-kartkowy zeszyt pod schodami swojego domu w Będzinie, który znajdował się na Warpiu przy ul. 1 Maja 13 (wówczas ul. Kasernestrasse). Osoba, która pomogła jej w tym, zmarła już po wojnie – była to była właścicielka mieszkania, Stanisława Sapińska, która dbała o lokal i w którymś momencie zwróciła uwagę na schowek. Po likwidacji getta w 1943 roku, po powrocie do swojego mieszkania, Sapińska odnalazła ten pamiętnik. Dopiero po 63 latach, w 2006 roku, ujawniono jego treść. Dzięki współpracy z Adamem Szydłowskim, ówczesnym prezesem Zagłębiowskiego Centrum Kultury Żydowskiej, dokument został poddany obróbce i wydany w formie książkowej przez redakcję Dziennika Zachodniego, szybko zyskując popularność.

Pamiętnik Rutki obejmuje wpisy made from 19 stycznia do 24 kwietnia 1943. Na zewnątrz zielonej okładki ze wzorem w cienkie ukośne linie umieszczono etykietę z tytułem, który napisała własnoręcznie Rutka. W treści znajduje się m.in. fragment zatytułowany „W góry”, powstały 11 sierpnia 1942, będący krótką literacką refleksją na temat jej wrażeń związanych z wycieczką. Innym tekstem jest „Zima w getcie”; niestety niektóre strony zawierają nieczytelne fragmenty. Cały zapis mieści się na 51 stronach, z czego kilka kart zostało zniszczonych, a pamiętnik został pisany od tyłu zeszytu.

W 2007 roku, pod patronatem Instytutu Jad Waszem w Jerozolimie, Stanisława Sapińska oraz Adam Szydłowski dostarczyli oryginalny pamiętnik do Izraela. Uroczystość przekazania tego dokumentu miała miejsce 4 czerwca 2007 w Instytucie Jad Waszem, gdzie zorganizowano prezentację publikacji w języku hebrajskim oraz angielskim. Wyróżnione postaci, które zaszczyciły to wydarzenie swoją obecnością, to m.in.: Awner Szalew – dyrektor Instytutu, Dawid Peleg – ambasador Izraela w Polsce, Abraham Green – przewodniczący Światowego Związku Żydów Zagłębia, a także siostra przyrodnia Rutki, dr Zahava Scherz. Spotkanie zgromadziło ponad 400 osób, w tym wiele osób, które przeżyły Holocaust.

W efekcie anonimu, którego treść dotarła do prokuratury oraz mediów, w sierpniu 2008 roku prokuratura w Będzinie poprosiła prezydenta miasta o dostarczenie informacji odnośnie wywiezienia dokumentu przez jedną z mieszkanek. Dziennikarz „Dziennika Zachodniego”, Marcin Zasada, wyraził zdanie, że przekazanie osobistej pamiątki przez Stanisławę Sapińską mogło być niezgodne z prawem. Sapińska z kolei wnioskuje, że nieprzychylne artykuły prasowe na jej temat mogą być związane z włamaniem do jej mieszkania. Od 2009 roku Prokuratura w Siemianowicach Śląskich wszczęła śledztwo w sprawie domniemanego nielegalnego przekazania osobistego dokumentu do instytucji Jad Waszem. W kontekście tego śledztwa przesłuchano wielu świadków.

Reakcja na postępowanie sądowe była szeroka. Zarówno byli mieszkańcy Będzina, członkowie Światowego Związku Żydów Zagłębia, rodzina Rutki zamieszkująca Izrael, artystyczne środowiska oraz znaczące postacie ze świata polityki i kultury, w obronie Stanisławy Sapińskiej wystosowali różnorodne oświadczenia. Ostatecznie katowicki Sąd Okręgowy umorzył sprawę dotyczącą potencjalnego naruszenia prawa związanego z przekazaniem pamiętnika.

Pamiętnik Rutki Laskier doczekał się trzech polskich edycji i został przetłumaczony na wiele języków, w tym angielski, hiszpański, włoski, hebrajski, portugalski, holenderski i francuski. Promocja trzeciego wydania, opublikowanego pod redakcją Adama Szydłowskiego, odbyła się w kwietniu 2008, a następnie w Polsce, w czasie promocji w Stanach Zjednoczonych we wrześniu 2008 roku.

Publikacje

Rutka Laskier jest autorką jedynej publikacji, która zyskała międzynarodowe uznanie – jej pamiętnik. Został on przetłumaczony na wiele języków, dzięki czemu doczekał się około 20 różnych wydań zagranicznych. Oto niektóre z nich:

  • Rutka Laskier (transkrypcja oryg. tekstu i korekta Izabela Tumas, Maciej Z. Szczepka): Pamiętnik Rutki Laskier. Katowice: Polskapresse, 2006. ISBN 83-89956-42-X, OCLC 255742300, brak numerów stron w książce,
  • רותקה לסקר: דפי רותקה: ינואר-אפריל 1943. Jerozolima: Jad Waszem, 2007. ISBN 978-965-308-293-9, OCLC 181620980, brak numerów stron w książce,
  • Rutka Laskier (managing ed., original Yad Vashem English edition Daniella Zaidman-Mauer): Rutka’s notebook: a voice from the Holocaust. Jerozolima: Yad Vashem, 2008. ISBN 978-1-60320-019-6, OCLC 883418822, brak numerów stron w książce,
  • Rutka Laskier (uit het Pools vert. door Karol Lesman; inl. uit het Eng. vert. door Karol Lesman): Dagboek: januari-april 1943. Breda: De Geus, 2008. ISBN 978-90-445-1217-5, OCLC 221231569, brak numerów stron w książce,
  • Rutka Laskier: El cuaderno de Rutka. Madryt: Suma de Letras, 2008. ISBN 84-8365-040-1, OCLC 540506966, brak numerów stron w książce,
  • Rutka Laskier: Diario. Bompiani, 2008. ISBN 978-8845260100, OCLC 635753272, brak numerów stron w książce,
  • Rutka Laskier (tł. Maryla Laurent): Le journal de Rutka. Paryż: Robert Laffont, 2008. ISBN 978-2-221-11027-0, OCLC 213435337, brak numerów stron w książce,
  • ルトゥカ・ラスケル. ルトゥカ・ラスケル著; 尾原美保訳. 尾原美保 (Rutka Laskier, tł. Miho Ohara): ルトゥカのノート: ナチスの犠牲になった14歲の少女の手記 (Rutuka no nōto: Nachisu no gisei ni natta jūyonsai no shōjo no shuki). Tōkyō: PHP研究所, 2008. ISBN 978-4-569-69735-2, OCLC 228498716, brak numerów stron w książce,
  • Rutka Laskier (przekład Anna Pilátová): Deník: Leden – Duben 1943. Praga: Academia, 2009. ISBN 978-80-200-1706-2, OCLC 607519914, brak numerów stron w książce,
  • ΛΑΣΚΙΕΡ ΡΟΥΤΚΑ (tł. ΠΑΝΤΣΙΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Κ.): ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ RUTKA. Η ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΗΣ „ΠΟΛΩΝΕΖΑΣ ΑΝΝΑΣ ΦΡΑΝΚ”. ΠΑΤΑΚΗΣ, 2010. ISBN 978-960-16-3418-0, brak numerów stron w książce,
  • Rutka Laskier (aus dem Poln. von Friedrich Griese; mit einer Einl. von Zahava (Laskier) Scherz und einem Nachw. von Mirjam Pressler): Rutkas Tagebuch: Aufzeichnungen eines polnischen Mädchens aus dem Ghetto. Berlin: Aufbau Verlag, 2011. ISBN 978-3-351-04139-7, OCLC 840278353, brak numerów stron w książce,
  • Рутка Р. Ласкер Рутка Р., Дневник: голос из Холокоста 14-летней Рутки „Польской Анны Франк”, Princeton: Iron Dome Group, 2017, ISBN 978-1-365-99859-1, OCLC 1006502413 [zarchiwizowane z adresu 2018-02-28], brak numerów stron w książce.

Filmy o Rutce Laskier

W styczniu 2006 roku miała miejsce premiera filmu dokumentalnego, który zrealizował Marek Kopczacki na zlecenie TVP3. Film nosił tytuł Pamiętnik Rutki Laskier i jego celem było przybliżenie historii związanej z tą niezwykłą postacią.

W lutym 2008 roku, temat Rutki Laskier zaintrygował również telewizję francuską AFP, która postanowiła zrealizować dokument poświęcony jej losom. Natomiast już od 12 marca 2008 roku brytyjska telewizja BBC zaczęła produkcję własnego materiału poświęconego tej samej tematyce. W dniu 5 stycznia 2009 roku w jednym z kanałów BBC wyemitowano film zatytułowany Ukryty pamiętnik holokaustu, w reżyserii Alexandra Marengo, który przyciągnął uwagę około dwóch milionów widzów.

Już tydzień później odbyła się premiera filmu w Izraelu, a 6 lutego 2009 roku miała miejsce uroczysta premiera w kinoteatrze „Nowość” w Będzinie. Wśród przybyłych gości znajdowała się m.in. Stanisława Sapińska, Dawid Peleg, ambasador Izraela w Polsce oraz Anne Hall, konsul generalny USA.

Film dokumentalny jest rekonstrukcją poruszających wydarzeń, które miały miejsce w 1943 roku w życiu Rutki oraz jej rodziny. W ramach produkcji powstały sceny nakręcone w takich miejscach jak Będzin, Londyn oraz Izrael. Narracja filmu skupia się na odnalezieniu przez przyrodnią siostrę Rutki, dr Zahawę Scherz, jej zdjęć, co przełamuje milczenie i staje się punktem wyjścia całej historii.

Film wzbogacono o archiwalne filmy dokumentujące losy Żydów w czasie II wojny światowej. Przebitki zostały starannie dobrane, żeby ilustrować zapiski z pamiętnika, a całość ukazuje ślady życia Rutki Laskier. W produkcji uczestniczyli również inni znani współpracownicy i przyjaciele Rutki, w tym Menachem Lior – jej kolega z lat młodzieńczych, który odegrał kluczową rolę w odnalezieniu rodziny Rutki w Izraelu. Wraz z dr Zahawą Scherz na ekranie odwiedzają wspólnie opisywane w filmie miejsca w Będzinie.

Upamiętnienie

W latach 2008–2009 zrealizowano program zatytułowany „Przywróćmy Pamięć”, który miał na celu ożywienie pamięci o Rutce Laskier. W jego ramach w będzińskim gimnazjum nr 3, położonym przy ul. Krakowskiej 14, zorganizowano wyjątkową wystawę – „Śladami Rutki Laskier”. Wydarzeniu towarzyszyła prezentacja multimedialna, która przedstawiała zarówno historię Holocaustu, jak i życie samej Rutki. Na wystawie można było zobaczyć zdjęcia miejsc w Będzinie, które były związane z jej życiem.

W 2015 roku, w wyniku interwencji Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w Będzinie, zrujnowany dom rodziny Laskierów przy ul. Moniuszki 4 został rozebrany. Następnie przystąpiono do opracowania projektu odbudowy tego miejsca oraz utworzenia izby pamięci, co miało na celu uczczenie jej pamięci.

W październiku 2016 roku do Polski przybyła jej przyrodnia siostra, dr Zahava Scherz z Izraela. Została ona zaproszona do udziału w kilku spotkaniach, które miały miejsce m.in. w Sosnowieckim Centrum Sztuki – Zamku Sieleckim, kawiarni „Cafe Jerozolima” w Będzinie oraz w auli I Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Będzinie. Na tych spotkaniach dzieliła się swoimi wrażeniami i przeżyciami związanymi z odkryciem pamiętnika Rutki.

23 marca 2017 roku w Będzinie powstała Fundacja Centrum Kultury Żydowskiej im. Rutki Laskier. Celem fundacji jest szerzenie wiedzy na temat historii oraz kultury Żydów polskich, a w szczególności Żydów będących częścią społeczności będzińskiej, którzy w okresie międzywojennym stanowili około 60% mieszkańców tego miasta, co stanowiło około 27 000 ludzi.

W 2017 roku, na mocy uchwały Rady Miasta Będzina, jedną z ulic nazwano imieniem Rutki. A 1 października tegoż roku w Teatrze Dzieci Zagłębia im. Jana Dormana w Będzinie zorganizowano prapremierę spektaklu „Pamięć Rutki”, który został wyreżyserowany przez Justynę Łagowską. W główną rolę wcieliła się Karolina Gorzkowska. Spektakl bazował na pamiętniku Rutki, służąc jako pretekst do ukazania narastającego niepokoju, co zmusza widza do refleksji na temat pamięci oraz walki o lepszą przyszłość. Centralną postacią była Rutka, przedstawiona jako dziewczyna współczesna, łącząca różne światy. Spektakl został nominowany do nagrody teatralnej „Złota Maska” na Dolnym Śląsku za rok 2017.

26 kwietnia 2018 roku w Siemianowickim Centrum Kultury – Bytków odbyło się spotkanie pod nazwą „Jest taka cierpienia granica…”, które było poświęcone pamięci Rutki Laskier. Wydarzenie to obejmowało prelekcję Adama Szydłowskiego oraz spektakl teatralny w reżyserii Mirosława Domina, w którym główną rolę zagrała Magdalena Wróblewska. Warto również wspomnieć o okolicznościowej wystawie, która towarzyszyła temu wydarzeniu.

Profesor Zbigniew Białas z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach wydał książkę pn. „Rutka”, która swoją premierę miała 19 maja 2018 roku podczas Warszawskich Targów Książki. 25 maja tego samego roku autor z Stanisławą Sapińską wzięli udział w premierowym spotkaniu w kawiarni „Cafe Jerozolima” w Będzinie, przy ul. Modrzejowskiej 44.

Tablica przodków

W tej sekcji przedstawiamy obszerne informacje dotyczące przodków. Ich rodowód jest niezwykle interesujący i pełen historii. W poniższej tabeli znajduje się szczegółowy zapis dotyczący naszych przodków, z wieloma znanymi imionami oraz datami ich życia.

Rodowód
Praprapradziadkowie??Moszek Openhajm
(1759–?)
Gitla Szpira
(1762–?)		Aron Sandzer
(1767–29.03.1851)
Cywia Malka Brauner
(1768–4.09.1827)		?????????Herszla Gitler
(1806–1890)
Brandla Szaulowicz
(1808–27.12.1848)		Wolf Wajnryb
(1774–?)
Gitla Wajnryb
(1794–?)		Berek Fersztenfeld
(1794–13.09.1842)
Ruchla Laja Rozenryter
(1798–30.12.1848)
PrapradziadkowieHaskiel Laskier
Cylka Kohen		Icyk Openhajm
(1803–6.06.1876)
Chawa Sandzer
(1806–30.12.1848)		????Abram Frydler
(1831–?)
Wita Gitler
(23.08.1830–?)		Szmelka Szmul Wajnryb
(12.05.1834–?)
Bajla Fersztenfeld
(17.09.1829–?)
PradziadkowieAbram Manes Laskier
(1827–1905)
Chaja Malka Openhajm
(20.10.1831–1908)		Lipa Zysman
Sara Zysman		?Icyk Frydler
(30.06.1855–1912)
Ruchla Laja Wajnryb
(6.07.1859–?)
DziadkowieDawid Laskier
(1872–1940)
Golda Liba Zysman
(1872–?)		Abram Chil Hampel
Gitla Frydler
RodziceJakub Laskier
(7.08.1900–4.07.1986)
Dwojra Hampel
(13.09.1904–1943)
Rutka Laskier
(12.06.1929–5.08.1943)

Oceń: Rutka Laskier

★★★★★
Średnia ocena:4.57 Liczba ocen:23