Edmund Marcin Matejko, znany również jako Zygmunt Matejko, to postać o wielkim znaczeniu w historii Polski. Urodził się 12 listopada 1829 roku w Krakowie i zmarł tamże 2 lipca 1907 roku. Był nie tylko powstańcem, ale również aktywnym uczestnikiem węgierskiej Wiosny Ludów oraz powstania styczniowego.
Matejko był również agronomem i dzierżawcą majątków ziemskich, między innymi Bieńczyc. Warto dodać, że jego rodzina miała duże osiągnięcia– był starszym bratem znanego malarza Jana oraz młodszym bratem bibliotekarza i historyka slawisty Franciszka.
Edmund Matejko był absolwentem Liceum św. Anny i przez kilka lat zgłębiał wiedzę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W trakcie Wiosny Ludów, zaangażował się w działalność spiskową i w obliczu zagrożenia aresztowaniem, uciekł na Węgry, gdzie brał udział w walkach przeciwko armii austriackiej.
Po zakończeniu konfliktu, powrócił do Galicji i niestety został aresztowany. Jednakże, udało mu się zbiec i podjął emigrację, najpierw do Wielkopolski, a później do Francji. Ostatecznie, w drugiej połowie lat 50. XX wieku, osiedlił się ponownie w Polsce, biorąc udział w powstaniu styczniowym. Po jego stłumieniu, skoncentrował się na zarządzaniu majątkami ziemskimi, co wpisywało się w jego wcześniejsze doświadczenia.
Życiorys
Pochodzenie i młodość
Edmund Matejko przyszedł na świat 12 listopada 1829 roku jako drugie dziecko Franciszka Ksawerego Matejki, czeskiego emigranta z Hradca Králové, oraz jego żony Joanny z domu Rosberg, córki niemieckiego siodlarza, osiadłego w Krakowie. Wczesną edukację odbył w Liceum św. Anny, gdzie zdobył maturę. Po ukończeniu szkoły, w 1845 roku, rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, początkowo na Wydziale Prawa, po ukończeniu kursu filozofii. Dwa lata później postanowił poświęcić się sztuce i zapisał na Wydział Malarstwa w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych.
Wiosna Ludów
Matejko nie ukończył studiów, ponieważ zaangażował się w politykę. W 1848 roku, w kulminacyjnym momencie Wiosny Ludów, uczestniczył w spisku mającym na celu uwolnienie rekrutów wziętych do armii austriackiej. W obawie przed aresztowaniem, opuścił Kraków wraz z bratem Zygmuntem, udając się na Węgry. Bracia wstąpili do oddziału Hipolita Kuczyńskiego, który początkowo stanowił część legionu niemieckiego. Po przekształceniu w polski legion, walczyli w bitwach, m.in. pod Bánffyhunyad i nad Wagiem. Zygmunt zginął w bitwie pod Szent Marton, a Edmund, pomimo trudności, przetrwał i dostał się do oddziałów Józefa Bema, gdzie zdobył stopień porucznika w 2. batalionie piechoty.
Emigracja i powrót do kraju
Po upadku powstania węgierskiego, Edmund próbował wrócić do Galicji, lecz został schwytany przez Austriaków. Jako więzień trafił do twierdzy Komarno, skąd udało mu się uciec. Następnie opuścił Galicję, udając się do Wielkopolski, gdzie pracował w majątku Dezyderego Chłapowskiego w Turwi. Nękany przez pruską policję, postanowił wyjechać do Francji. Tam ukończył polską szkołę na Montparnasse oraz szkołę rolniczą w Grignon, po czym w 1857 roku postanowił wrócić do ojczyzny. Bez zgody na osiedlenie się w Galicji, przeniósł się na Wołyń i później do guberni płockiej, gdzie zarządzał majątkiem hrabiego Wawrzyńca Engeströma. W 1860 roku został członkiem Towarzystwa Rolniczego.
Powstanie styczniowe
Matejko powrócił do Krakowa przed wybuchem powstania styczniowego i obawiając się aresztowania, zaczął używać tożsamości brata. Po rozpoczęciu zrywu w 1863 roku, wstąpił do oddziału pułkownika Czechowskiego. Walczył w kampaniach, a po klęsce wrócił do Krakowa, jednak już wkrótce włączył się w nową walkę, zabierając ze sobą brata Kazimierza. Kiedy brał udział w bitwie pod Krzykawką, był świadkiem tragiczej śmierci Francesca Nullo. Za swój udział w potyczce pod Szklarami został aresztowany i uwięziony na Wawelu, skąd uzyskał wolność w marcu 1864 roku.
Lata po powstaniu
Od 1 kwietnia 1864 roku pracował jako nauczyciel hodowli zwierząt i administracji rolnej w szkole rolniczej w Czernichowie przez rok. W 1869 roku objął dzierżawę wsi Bieńczyce, zarządzanej przez kolegiatę św. Floriana. Spędził tutaj prawie dwadzieścia cztery lata, angażując się w różne inicjatywy oświatowe, jednak napotkał problemy finansowe, które skłoniły go do ostatecznego zrezygnowania z dzierżawy. W końcu osiedlił się w Krakowie, gdzie spędził resztę życia. Zmarł 2 lipca 1907 roku i został pochowany na cmentarzu Rakowickim.
Życie prywatne
Edmund żenił się z Klarą Witaszewską, z którą miał dwóch synów. W pamięci Jana Matejki, Edmund był postrzegany jako opiekuńczy brat, który zajmował się nauką swojego młodszego brata. Listy z czasów emigracji, w których opisywał życie w Paryżu, zainspirowały Jana do wizyty w tym mieście. Gdy Jan przebywał w więzieniu, Edmund starał się poprawić jego warunki. Chociaż relacje między braćmi bywały trudne, Edmund uczestniczył w wielu ważnych momentach życia Jana. Kiedy Jan zakupił majątek w Krzesławicach, Edmund wspierał go finansowo, mimo własnych problemów. Pozostawił po sobie pamiętniki oraz wykazywał talenty artystyczne, kolorując album brata i pozując mu do znaczących malarskich dzieł.
Przypisy
- Sołtysik 2019 r., s. 73.
- Miezian 2014 r., s. 16.
- Antecka i Buyko 2014 r., s. 114.
- Kovács 2016 r., s. 451.
- PSB r., s. 183.
- Zgórniak 2004 r., s. 8.
- Słoczyński 2000 r., s. 17.
- Szypowska 1988 r., s. 132-133.
- Szypowska 1988 r., s. 18.
- Szypowska 1988 r., s. 190, 198-199.
- PSB r., s. 182.
- Gorzkowski 1993 r., s. 485.
- Gorzkowski 1996 r., s. 20.
- Gorzkowski 1993 r., s. 241, 310, 415, 429.
- Gorzkowski 1896 r., s. 17.
- Gorzkowski 1896 r., s. 20.
Pozostali ludzie w kategorii "Inne":
Gusta Dawidsohn-Dränger | Tadeusz Gillert | Róża Rock | Antonina Englisch | Róża Berger | Andrzej Piętowski | Zdzisław Nęcka | Szymon Julian Weryha Darowski | Stefan Seweryn Udziela | Helena Rufeisen-Schüpper | Adam Kroebl | Chan Canasta | Edward Mosberg | Bolesław Biskupski (muzealnik) | Piotr Pogon | Stefan Zwoliński | Zofia Krókowska | Rafał Scherman | Rutka Laskier | Rafael ScharfOceń: Edmund Matejko