Halina Mikołajska

---

Życiorys

Halina Mikołajska przyszła na świat w rodzinie, w której pełniła znaczną rolę kulturową i artystyczną. Jej ojcem był Marian Mikołajski, który przyszedł na świat w 1894 roku, a matką Maria z Piątkowskich. Rodzinna atmosfera miała duże znaczenie w jej rozwoju i późniejszej karierze.

Działalność

W trakcie II wojny światowej Halina Mikołajska była aktywna artystycznie, występując w krakowskim Teatrze Podziemnym Adama Mularczyka. Po zakończeniu działań wojennych, w latach 1945–1946 podjęła studia na wydziale chemii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jej dalszy rozwój artystyczny odbywał się w Państwowej Szkole Dramatycznej przy Starym Teatrze w Krakowie, który ukończyła w 1947 roku.

Na zawodowej scenie zadebiutowała w roli Eurydyki w inscenizacji „Orfeusz” w reżyserii Władysława Woźnika. Swoje umiejętności aktorskie doskonaliła, występując w znanych dziełach teatralnych takich jak „Otello” Williama Szekspira, „Maskarada” Jarosława Iwaszkiewicza, „Judyta” Charlesa Peyreta-Chappuisa oraz „Trzy siostry” Antoniego Czechowa. W 1949 roku pojawiła się na scenie Teatru Kameralnego we Wrocławiu w sztuce „Niemcy” autorstwa Leona Kruczkowskiego, gdzie zagrała Ruth.

Od roku 1950 Mikołajska osiedliła się w Warszawie, gdzie jej pierwsze kroki aktorskie prowadziły przez Teatr Polski. Jej popularność wzrosła dzięki niezapomnianym rolom, w tym Amelii w „Horsztyńskim” Juliusza Słowackiego oraz Ethel w „Juliuszu i Ethel” Leona Kruczkowskiego. W 1955 roku wstąpiła do nowo utworzonego Teatru Domu Wojska Polskiego, który dwa lata później przeszedł przemianę na Teatr Dramatyczny. Tam zagrała w dziesięciu sztukach, wyróżniając się rolami Racheli w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego, Szen-Te oraz Szui-Ta w „Dobrym człowieku z Seczuanu” Bertolta Brechta, a także Starej w „Krzesłach” Eugène Ionesco. W Teatrze Dramatycznym rozpoczęła również swoją karierę reżyserską, inscenizując prapremierowo dramat „Iwona, księżniczka Burgunda” Witolda Gombrowicza.

W późniejszych latach Mikołajska stała się stałą aktorką Teatru Współczesnego i Teatru Narodowego. Reprezentowała różnorodne role w takich przedstawieniach jak „Agamemnon” Ajschylosa, „Kordian” Słowackiego, „Maria Stuart” Fryderyka Schillera, „Dawne czasy” Harolda Pintera, „Punkt przecięcia” Paula Claudela, ponownie wystąpiła w „Trzech siostrach” oraz w „Wiśniowym sadzie” Czechowa, a także w „Janie Gabrielu Borkmanie” Henryka Ibsena oraz „Matce i Kurce Wodnej” Stanisława Ignacego Witkiewicza.

W okresie 1976–1981 ze względu na swoje zaangażowanie w działalność opozycyjną Mikołajska prawie nie występowała na zawodowej scenie. Po powrocie z internowania w 1982 roku, jej powrót na scenę był triumfalny – zagrała Hestię w „Wyzwoleniu” Wyspiańskiego, otrzymując ogromne brawa od publiczności Teatru Polskiego. W latach osiemdziesiątych angażowała się w kulturę niezależną, przeprowadzając deklamacje poezji oraz prezentując monodramy. Ostatnią rolą, jaką zagrała, była Maria Schwartz w „Terrorystach” Ireneusza Iredyńskiego.

W latach 1953−1962 pełniła funkcję wykładowczyni w warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej.

Działalność opozycyjna

W późniejszych latach PRL-u, szczególnie pod koniec lat sześćdziesiątych, Halina Mikołajska aktywnie uczestniczyła w działaniach opozycyjnych. Podpisała *Memoriał 59*, a od 1976 roku była członkinią Komitetu Obrony Robotników (KOR) oraz Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR” (KSS „KOR”). W styczniu 1978 roku dołączyła do założycieli Towarzystwa Kursów Naukowych. Regularnie była nękana przez Służbę Bezpieczeństwa, a jej głos artystyczny milczał w radiu, telewizji, a później i w teatrach.

W czasie stanu wojennego Halina Mikołajska została internowana, spędzając czas w ośrodkach w Jaworzu, Gołdapi oraz Darłówku. Wzięła również udział w pierwszych częściowo wolnych wyborach, które odbyły się 4 czerwca 1989. Zmarła w Warszawie i została pochowana na cmentarzu leśnym w Laskach, w kwaterze D-VII-13.

Życie prywatne

W młodym wieku, mając zaledwie 19 lat, Halina Mikołajska zdecydowała się na małżeństwo z Januszem Ballenstedtem, uznawanym za architekta. Jej życie prywatne nie ograniczało się jednak do tego pierwszego związku. Drugim mężem artystki był malarz Aleksander Stefanowski, a kolejnym autorem, którego również darzyła uczuciem, okazał się pisarz Marian Brandys.

W 1976 roku Halina przeszła przez niezwykle trudny okres, doświadczając próby samobójczej, co miało znaczący wpływ na jej dalsze życie i karierę. Warto również wspomnieć, że ciotką Haliny była Antonina Krzysztoń, co dodaje kontekstu do jej artystycznych i osobistych związków.

Filmografia

Halina Mikołajska, znana polska aktorka, ma na swoim koncie wiele znaczących ról filmowych, które pozostawiły trwały ślad w polskiej kinematografii. Oto lista jej najważniejszych osiągnięć w przemyśle filmowym:

• Przygoda na Mariensztacie (1953) – występ w roli murarki,
• Eroica (1957),
• Nikt nie woła (1960) – jako Olga Stareńska,
• Drugi brzeg (1962) – zagrała kobietę z dzieckiem,
• Przy torze kolejowym (1963) – wcieliła się w postać Żydówki,
• Życie rodzinne (1970) – gdzie zagrała Jadwigę, ciotkę Wita i Belli,
• Dama Pikowa (1972) – rola hrabiny Anny Fiedotowny,
• Nagrody i odznaczenia (1973) – zagrała współpracowniczkę NSZ,
• Bilans kwartalny (1974) – występ w roli Róży, kierowniczki działu Marty,
• Barwy ochronne (1976) – jako aktorka recytująca wiersze Baczyńskiego i Szymborskiej,
• Kartka z podróży (1983) – zagrała babcię Grossmanową.

Ordery i odznaczenia

Halina Mikołajska była osobą, która w swoim życiu zdobyła wiele prestiżowych odznaczeń, będących wyrazem uznania jej osiągnięć i wkładu w kulturę oraz społeczeństwo.

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 2006),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1963),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1954),
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1967).

Te odznaczenia świadczą o jej znaczącym miejscu w historii Polski oraz uznaniu, jakim cieszyła się wśród współczesnych jej pokoleń.

Nagrody i wyróżnienia

Halina Mikołajska była uznaną aktorką, która osiągnęła wiele sukcesów w swojej karierze. Jej osiągnięcia artystyczne doceniane były w różnych formach wyróżnień, wśród których znajdują się:

• 1951 – Nagroda Państwowa II stopnia (zespołowa) za rolę Anny w przedstawieniu „Grzech” Stefana Żeromskiego w reżyserii Bohdana Korzeniewskiego w Teatrze Polskim w Warszawie,
• 1955 – Nagroda Państwowa II stopnia (zespołowa) za rolę Ethel w przedstawieniu „Juliusz i Ethel” Leona Kruczkowskiego w reżyserii Aleksandra Bardiniego w Teatrze Polskim w Warszawie,
• 1958 – nagroda Komitetu do spraw Polskiego Radia i Telewizji za rolę Warwary w audycji radiowej „Biedni ludzie” wg Fiodora Dostojewskiego,
• 1970 – Złoty Ekran za najlepsze role kobiece w widowiskach Teatru Telewizji – w tym rolę Tetydy w spektaklu „Andromacha” Eurypidesa w reżyserii Jana Maciejowskiego, Róży w „Cudzoziemce” Marii Kuncewiczowej w reżyserii Jana Kulczyńskiego, a także rolę w „Dużej sali” Valde van Jakoba w reżyserii Aleksandra Bardiniego i Anastazji ze sztuki Stanisława Ignacego Witkiewicza „W małym dworku” w reżyserii Zygmunta Hübnera,
• 1970 – „Róża” – wyróżnienie redakcji tygodnika „Kobieta i życie”,
• 1971 – nagroda Komitetu do spraw Polskiego Radia i Telewizji za rok 1970 za kreacje aktorskie w Teatrze Telewizji.

Te nagrody i wyróżnienia są świadectwem jej niezwykłych talentów oraz zaangażowania w sztukę teatralną i filmową.

Upamiętnienie

4 czerwca 2012 roku, w malowniczym Parku Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego w Warszawie, odbyła się uroczystość odsłonięcia pomnika Haliny Mikołajskiej, którego autorką jest Krystyna Fałdyga-Solska. Ceremonii przewodniczyli prezydent Bronisław Komorowski oraz znana aktorka Danuta Szaflarska, co nadało temu wydarzeniu szczególnego znaczenia.

Pomnik ulubionej aktorki kultury polskiej znajduje się w pobliżu budynku Senatu, co podkreśla jej związki z krajowymi instytucjami sztuki. Dodatkowo, imię Haliny Mikołajskiej nosi Mała Scena Teatru Dramatycznego Miasta Stołecznego Warszawy, mieszcząca się w Pałacu Kultury i Nauki, co świadczy o jej wpływie na polski teatr.

---

Oceń: Halina Mikołajska

---