Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie

---

Historia

Początki teatru w Krakowie sięgają wczesnych lat osiemdziesiątych XVIII wieku. Kluczowymi postaciami założycielskimi byli poseł krakowski Feliks Oraczewski oraz aktor warszawski Mateusz Witkowski. To właśnie 17 października 1781 roku władze Krakowa wydały zezwolenie wraczając mu wynagrodzenie w wysokości 50 złotych polskich miesięcznie za organizację widowisk. Witkowski objął rolę pierwszego antreprenera, czyli dyrektora, a otwarcie teatru miało miejsce w październiku tego samego roku.

W pierwszym okresie, do 1799 roku, spektakle były wystawiane w pałacu Spiskim, zlokalizowanym w Rynku Głównym. Aktorzy przyjęli miano Aktorów Narodowych, wzorując się na kolegach z Warszawy. W latach 1787–1830 na czołowej pozycji w teatrze stał Jacek Kluszewski, a w 1799 roku zmienił lokalizację na miejsce przy placu Szczepańskim, które pozostaje siedzibą teatru do dnia dzisiejszego. Kluszewski znacząco przyczynił się do wzrostu rangi placówki, prezentując repertuar polski, mimo istniejącej zależności od austriackich władz zaborczych.

Od listopada 1820 roku, pod dyrekcją Kazimierza Skibińskiego, teatr wzbogacił repertuar o ambitniejsze dzieła. W jego programach można było znaleźć tragedie takich autorów jak William Szekspir, Alojzy Feliński, Voltaire czy Gotthold Lessing, jak również komedie R. Sheridana, Moliera i Wojciecha Bogusławskiego oraz opery Karola Kurpińskiego i Luigiego Cherubiniego.

Teatr pod dyrekcją Hilarego Meciszewskiego (1843–1845) był świadkiem wprowadzenia dramatów romantycznych oraz progresu w sztuce reżyserskiej i aktorskiej, zgodnej z europejskimi standardami. W 1865 roku po raz pierwszy na scenie pojawiła się Helena Modrzejewska, która później stała się patronką teatra. W latach 1866–1885 kierownikiem teatru był Stanisław Koźmian, który organizował repertuar obejmujący zarówno dzieła polskie, jak i europejskie, stawiając na jakość gry aktorskiej.

Na przełomie XIX i XX wieku teatr z powodu różnych okoliczności praktycznie zawiesił działalność. W 1893 roku miejskie przedstawienia przeniesiono do nowego budynku przy placu Świętego Ducha. Od 1909 roku funkcjonuje tam Teatr im. Juliusza Słowackiego. W placu Szczepańskim jedynie sporadycznie odbywały się przedstawienia. W latach 1903–1906 dokonano przebudowy budynku na styl secesyjny, zmieniając jego funkcje na tancerzy, miejsca koncertowe, restauracje oraz sklepy. W okresie międzywojennym, budynek ten hostował Miejską Szkołę Dramatyczną.

Po wojnie, w 1945 roku wznowiono działalność teatralną, a w latach 1946–1949 teatr współdzielił przestrzeń z Teatrem im. Słowackiego, funkcjonując jako Miejskie Teatry Dramatyczne. W 1949 roku upaństwowiono teatry, tworząc nowe przedsiębiorstwo – Państwowe Teatry Dramatyczne, gdzie Staremu Teatrowi przypisano repertuar współczesny. Od 1952 roku teatr działał jako Państwowy Teatr Stary w Krakowie, co zaowocowało produkcją tzw. sztuk produkcyjnych, zgodnych z wymogami realizmu socjalistycznego.

W 1954 roku po likwidacji przedsiębiorstwa, Państwowy Teatr Stary w Krakowie rozpoczął samodzielną działalność pod nazwą, z którą lepiej się utożsamiano. W latach pięćdziesiątych dyrektorami byli Roman Zawistowski, a następnie Władysław Krzemiński. Był to okres ożywienia artystycznego, kiedy teatr zajmował się zarówno polskim, jak i światowym dramatem, z naciskiem na nowe interpretacje klasycznych dzieł.

W 1963 roku Zygmunt Hübner objął stanowisko dyrektora, przyciągając do teatru wiele uznanych artystów, w tym reżyserów Andrzeja Wajdę oraz Konrada Swinarskiego. W repertuarze zaczęto kłaść większy nacisk na polski dramat narodowy, z premierą Wesela Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Wajdy. W 1969 roku po odwołaniu przez cenzurę przedstawienia „Kurdesz” autorstwa Ernesta Brylla, Hübner zrezygnował, a jego miejsce zajął Jan Paweł Gawlik.

Przełomowym momentem w historii teatru była nowatorska inscenizacja „Dziadów” Adama Mickiewicza, zrealizowana przez Swinarskiego w 1973 roku. Na scenie przy placu Szczepańskim wielokrotnie goszczono zarówno współczesny polski repertuar, jak i klasykę. Wiele zrealizowanych spektakli zyskało uznanie, a wśród nich takie reżyserie jak Krystian Lupy, Jerzy Grzegorzewski oraz Krzysztof Kieślowski. Ważne realizacje miały również miejsce w wydaniu Wajdy i Swinarskiego.

Rok 1980 przyniósł zmiany na stanowisku dyrektora, Wawlik ustąpił miejsca Stanisławowi Radwanowi. W trudnych czasach stanu wojennego teatr zaangażował się w przedstawienia odnoszące się do aktualnych zjawisk społecznych, jak „Hamlet” czy „Antygona”. Po 1990 roku sztuki takiej jak „Ślub” Gombrowicza w reżyserii Jerzego Jarockiego, istotnie wpłynęły na rozwój teatru.

W 1991 roku teatr uzyskał status narodowy, natomiast w latach 1997–1998 kierowali nim kolejno Krystyna Meissner, Jerzy Bińczycki oraz Jerzy Koenig. W 1997 roku Jerzy Trela wręczył Janowi Pawłowi II książkę „Taki nam się snuje dramat”, będącą albumem wspomnień. W lutym 2001 roku teatr przyjął nową nazwę, Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej.

W 2002 roku na czołowe stanowiska wszedł Mikołaj Grabowski, były dyrektor Teatru Nowego. Odbyła się premiera „Mistrza i Małgorzaty” w reżyserii Lupy. W latach 2009–2019 teatr należał do Europejskiej Sieci Teatrów Mitos21. Natomiast 30 maja 2023 roku miała miejsce premiera dokumentu o teatrze, reżyserowanego przez Magdę Hueckel i Tomasza Śliwińskiego.

Dyrektorzy

W historii Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie kluczową rolę odgrywają dyrektorzy, którzy kierowali jego działalnością na przestrzeni lat. Poniżej przedstawiamy listę osób odpowiedzialnych za jego rozwój i sukcesy.

• Mateusz Witkowski 1781–1787 (z przerwami),
• Mateusz Esmond 1782–1784,
• Jacek Kluszewski 1787–1830 (z przerwami),
• Franciszek Horschelt 1799–1800,
• Juliusz Pfeiffer 1831–1838, 1840–1843, 1854–1863,
• Hilary Meciszewski 1843–1845,
• Józef Mączyński 1845–1852,
• Stanisław Koźmian 1866–1885,
• Jakub Glikson 1885–1893,
• Jerzy Ronard Bujański 1945–1946,
• Roman Zawistowski 1954–1957,
• Władysław Krzemiński 1957–1963,
• Zygmunt Hübner 1963–1970,
• Jan Paweł Gawlik 1970–1980,
• Stanisław Radwan 1980–1990,
• Tadeusz Bradecki 1990–1996,
• Krystyna Meissner 1997–1998,
• Jerzy Bińczycki 1998,
• Ryszard Skrzypczak 1998–2003 (dyrektor naczelny),
• Jerzy Koenig 1998–2002 (dyrektor artystyczny),
• Mikołaj Grabowski 2002–2012,
• Jan Klata 2013–2017,
• Marek Mikos 2017–2020,
• Waldemar Raźniak 2020–2024,
• Dorota Ignatjew od 2024.

Dzięki ich wizji i zaangażowaniu, teatr stał się jednym z najważniejszych ośrodków kulturalnych w Polsce, przemycając unikalne doświadczenia artystyczne oraz inspiracje.

Osoby współpracujące z teatrem

W kontekście interesującej historii, jaką zapisano na deskach Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, współpraca z utalentowanymi osobami była kluczowym elementem jego istnienia. Na przestrzeni lat, wielu znakomitych artystów miało zaszczyt być związanym z tą sceną.

Aktory Feliks Benda Alicja Bienicewicz Jerzy Bińczycki Sonia Bohosiewicz Teresa Budzisz-Krzyżanowska Magdalena Cielecka Mieczysława Ćwiklińska Mirosława Dubrawska Krystian Durman Anna Dymna Jan Frycz Grażyna Trela Krzysztof Globisz Katarzyna Gniewkowska Barbara Grabowska Leszek Herdegen Antonina Hoffmann Gustaw Holoubek Tadeusz Huk Kazimierz Kaczor Ewa Kaim Zbigniew Kaleta Marcin Kalisz Elżbieta Karkoszka Mikołaj Kubacki Halina Kwiatkowska Edward Linde-Lubaszenko Bolesław Ładnowski Tadeusz Malak Agnieszka Mandat Helena Modrzejewska Marta Nieradkiewicz Jerzy Nowak Jan Nowicki Izabella Olszewska Jan Peszek Błażej Peszek Franciszek Pieczka Anna Polony Wojciech Pszoniak Anna Radwan Jerzy Radziwiłowicz Wincenty Rapacki Wiktor Sadecki Dorota Segda Anna Seniuk Bogdan Słomiński Roman Stankiewicz Jerzy Stuhr Jerzy Trela Marek Walczewski Krzysztof Wieszczek Zofia Więcławówna Wiesław Wójcik Małgorzata Zawadzka Krzysztof Zawadzki

_

Reżyserzy Stanisław Koźmian Juliusz Osterwa Tadeusz Kantor Roman Zawistowski Władysław Krzemiński Bohdan Korzeniewski Lidia Zamkow Jerzy Grotowski Jerzy Kreczmar Józef Szajna Jerzy Jarocki Zygmunt Hübner Andrzej Wajda Kazimierz Kutz Konrad Swinarski Tadeusz Malak Jerzy Grzegorzewski Maciej Prus Krystian Lupa Agnieszka Holland Jerzy Stuhr Tadeusz Bradecki Rudolf Zioło Grzegorz Jarzyna Paweł Miśkiewicz Krzysztof Warlikowski Mikołaj Grabowski Michał Zadara Scenografowie Tadeusz Kantor Andrzej Pronaszko Wojciech Krakowski Jerzy Skarżyński Lidia Minticz-Skarżyńska Krystyna Zachwatowicz Franciszka Starowieyski Kazimierz Wiśniak Jerzy Kalina Kompozytorzy Zygmunt Konieczny Stanisław Radwan Jan Kanty Pawluśkiewicz Jacek Ostaszewski Abel Korzeniowski

Inicjatywy

Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie to miejsce, które nieustannie rozwija się poprzez szereg innowacyjnych inicjatyw, mających na celu wzbogacenie życia kulturalnego regionu.

• Goście Starego Teatru – to cykl spotkań trwający od 1992 roku, w ramach którego widzowie mają okazję spotkać się z wybitnymi twórcami kultury światowej,
• Fundacja Starego Teatru – powstała w 2002 roku, jej celem jest wspieranie artystycznych i twórczych środowisk w Małopolsce oraz promowanie kultury polskiej,
• Studio Baz@rt – nowa forma repertuarowa, która od 2004 roku prezentuje najbardziej interesujące osiągnięcia młodej dramaturgii, inscenizowane przez młodych polskich reżyserów,
• Nowa Krytyka – inicjatywa ta organizuje spotkania kontekstowe towarzyszące premierom, gdzie odbywają się debaty dotyczące wyzwań współczesnej kultury,
• Spektakl z legitymacją – oferta dla uczniów, studentów, emerytów i osób z niepełnosprawnościami. Umożliwia ona nabycie biletu po promocyjnej cenie oraz udział w rozmowach z twórcami po przedstawieniach,
• Działania edukacyjne MASTER CLASS – to warsztaty prowadzone przez aktorów i aktorki Starego Teatru dla tych, którzy pragną rozwijać swoje umiejętności teatralne,
• Młod(sz)a Polska – warsztaty z dramatopisarstwa dla osób urodzonych po 1989 roku, skupiające się na tworzeniu repertuaru dla najmłodszej publiczności,
• Współpraca z Drama Studio London – to spotkania z studentami DSL, obejmujące zajęcia teoretyczne oraz praktyczne z zakresu historii teatru,
• Narzędziownik Teatru – praktyczne warsztaty dla aktorów oraz widzów, dotyczące najnowszych tendencji w pracy teatralnej, prowadzone przez uznanych pedagogów.

Te inicjatywy przyczyniają się do pełniejszej interakcji pomiędzy teatrem a publicznością, a także wspierają rozwój nowych talentów w sztuce teatralnej.

---

Oceń: Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie

---