Leon Kruczkowski

---

Życiorys

Leon Kruczkowski, urodzony 28 czerwca 1900 roku w Krakowie, był jednym z siedmiorga dzieci w rodzinie Łukasza Kruczkowskiego, który prowadził własną pracownię introligatorską przy Małym Rynku 6. Z wykształcenia był chemikiem, ukończył Wyższą Szkołę Przemysłową w Krakowie i przez pierwsze lata swojego życia związany był z wojskiem, pełniąc służbę od 1920 do 1924 roku. W 1922 roku awansował na stopień podporucznika piechoty Wojska Polskiego. Jego życie osobiste związało się z Jadwigą Janowską, z którą ożenił się w 1925 roku.

Po zakończeniu studiów Kruczkowski rozpoczął pracę w przemyśle i szkolnictwie zawodowym, lecz w późnych latach 20-tych zaangażował się w działalność literacką oraz publicystyczną, związaną z lewicą. Jego debiut miał miejsce na przełomie 1918 i 1919, gdy publikował wiersze w czasopiśmie „Maski”, a następnie pracował w Zagłębiu Dąbrowskim. W latach 1926–1933 mieszkał w Kazimierzu, gdzie uczył chemii, matematyki i fizyki w Szkole Rzemieślniczo-Przemysłowej w Maczkach. W tym czasie zadebiutował tomem wierszy „Młoty nad światem” (1928) oraz powieścią „Kordian i cham” (1932), która odniosła duży sukces i przyczyniła się do jego dalszej kariery.

Jego kariera literacka rozwijała się w szybkim tempie, a w 1935 roku napisał sztukę satyryczną „Bohater naszych czasów”, a także powieści „Pawie pióra” i „Sidła”. Równocześnie Kruczkowski regularnie współpracował z lewicową prasą, publikując m.in. „Człowiek i powszedniość”, „Dlaczego jestem socjalistą” oraz „W klimacie dyktatury” między 1936 a 1938 rokiem. Na koniec lat 30. pisał o historii Polski, badając losy polskiej emigracji robotniczej w Belgii oraz tworząc niezrealizowane powieści z czasów Stanisława Augusta.

W 1939 roku Kruczkowski został zmobilizowany do 12 pułku piechoty i wystąpił w kampanii wrześniowej, niestety dostał się do niewoli niemieckiej. Przebywał w Oflagu II B Arnswalde, a później w Oflagu II D Gross-Born. Po powrocie do kraju stał się aktywnym działaczem Polskiej Partii Robotniczej i założył miesięcznik literacki „Twórczość”. W latach 1945-1948 pełnił funkcję podsekretarza stanu w Ministerstwie Kultury i Sztuki oraz był prezesem Związku Literatów Polskich w latach 1949-1956.

W trakcie swojej działalności politycznej, Kruczkowski przewodniczył Komitetowi Współpracy Kulturalnej z Zagranicą, a od 1957 roku był członkiem Rady Państwa. Po wojnie jego praca literacka trwała, w 1948 roku wystawiono w Teatrze Polskim jego dramat „Odwety”, który przyciągnął uwagę zarówno krytyków, jak i publiczności. Dwa lata później na scenie Starego Teatru w Krakowie zadebiutowała jego najsłynniejsza sztuka „Niemcy”. Obok jej sukcesu, doczekała się licznych przekładów na języki obce i wystawień w wielu miastach, w tym w Berlinie, Paryżu czy Tokio.

22 listopada 1950 roku Kruczkowski zasiadł w składzie Światowej Rady Pokoju, a także był sygnatariuszem apelu sztokholmskiego. W 1954 roku opublikował wybór artykułów „Wśród swoich i obcych” oraz dramat „Juliusz i Ethel” na temat skazanych na karę śmierci za szpiegostwo. W kolejnym roku Theater Kameralny zrealizował jego współczesny dramat „Odwiedziny”. Był członkiem Akademie der Künste, co potwierdzał jego międzynarodowy autorytet w świecie artystycznym.

W 1958 roku, na mocy uchwały Rady Państwa, Kruczkowski został przewodniczącym Komitetu Roku Chopinowskiego 1960. Zmarł 1 sierpnia 1962 roku w Warszawie, a 4 sierpnia 1962 jego trumna była wystawiona na widok publiczny w Sali Kolumnowej Rady Państwa. Pogrzeb odbył się z pełnymi honorami państwowymi oraz wojskowymi w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach, który zgromadził tłumy mieszkańców stolicy. Uroczystości pogrzebowe były zaszczycone obecnością wielu ważnych osobistości, takich jak Józef Cyrankiewicz, Edward Ochab, Stanisław Kulczyński, Oskar Lange, Franciszek Waniołka oraz Julian Horodecki. Przemówienia żałobne wygłosili m.in. Edward Ochab oraz Jarosław Iwaszkiewicz, prezes Związku Literatów Polskich.

Warto dodać, że nagrobek Kruczkowskiego, zaprojektowany przez Mariana Wnuka, przedstawia trzy leżące na sobie księgi, z których dwie są zamknięte, natomiast górna jest otwarta, symbolizując jego nieprzerwaną twórczość literacką i znaczenie w polskiej literaturze.

Twórczość

Powieści

W dorobku literackim Leona Kruczkowskiego znajdują się następujące powieści: Kordian i cham z 1932 roku, Pawie pióra, wydana w 1935 roku, a także Sidła, która miała swoją premierę w 1937 roku.

Zbiory opowiadań

Wśród zbiorów opowiadań wyróżnia się tytuł Szkice z piekła uczciwych, który ukazał się w 1963 roku.

Zbiory poetyckie

Debiutancki zbiór poezji to Młoty nad światem, który został opublikowany w 1928 roku.

Dramaty

W kategorii dramatów Kruczkowski również pozostawił znaczący ślad. Lista jego dramatów obejmuje: Kordian i cham (1935), będący adaptacją jego powieści, Odwety z 1948 roku, oraz Niemcy (1949), pierwotnie zatytułowany Niemcy są ludźmi. Kolejne dramaty to Juliusz i Ethel (1954), Odwiedziny (1955), Pierwszy dzień wolności (1959), Śmierć gubernatora z 1961 roku i Rodzina Sonnenbrucków, będąca scenariuszem filmowym.

Eseistyka

W dziedzinie eseistyki, Kruczkowski podjął szereg istotnych tematów, inspirując się aktualnymi problemami społecznymi. Jego prace to między innymi: Człowiek i powszedniość, Dlaczego jestem socjalistą, W klimacie dyktatury, Spotkania i konfrontacje, Prawo do kultury oraz Literatura i polityka.

Ekranizacje i scenariusze

Kruczkowski zajmował się również adaptacją swoich dzieł na ekran. Jego scenariusze obejmują między innymi: Rodzina Sonnenbrucków (1951) – na podstawie sztuki Niemcy, Młodość Chopina (1951) – dialogi, Złote i czarne (1953), Drugie sumienie (1953), oraz Odwety. Trzy fragmenty z II aktu (1954). Wśród innych ekranizacji znajdują się: Krzyżacy (1960) – dialogi, Dziś w nocy umrze miasto (1961) – Kruczkowski był autorem scenariusza i dialogów, Pierwszy dzień wolności (1964) – ekranizacja sztuki o tym samym tytule, Niemcy (Germans) (1996) – na podstawie sztuki Niemcy, oraz Kordian i cham – (1972) spektakl telewizyjny.

Ordery i odznaczenia

Leon Kruczkowski, wybitna postać w polskiej historii, był odznaczony licznymi nagrodami za swoje zasługi. Oto niektóre z jego najważniejszych wyróżnień:

• Order Budowniczych Polski Ludowej, przyznany w 1954 roku,
• Order Sztandaru Pracy I klasy, otrzymany 22 lipca 1949 roku,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, nadany 19 lipca 1946 roku,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, przyznany 19 stycznia 1955 roku,
• Oficer Orderu Lwa Białego, wyróżnienie otrzymane w Czechosłowacji w 1957 roku,
• Order Zasługi dla Ludu ze Złotą Gwiazdą, nadany w Jugosławii w 1946 roku,
• Kawaler innych zagranicznych orderów.

Nagrody

Leon Kruczkowski, wybitny twórca literacki, został uhonorowany wieloma prestiżowymi nagrodami, które świadczą o jego znaczeniu w dziedzinie sztuki i literatury. Oto niektóre z najważniejszych wyróżnień, które zdobył:

• Państwowa Nagroda Artystyczna I stopnia w dziale literatury, przyznana za utwór dramatyczny pt. Niemcy w 1950 roku,
• Międzynarodowa Stalinowska Nagroda za Umacnianie Pokoju Pomiędzy Narodami, otrzymana w 1953 roku,
• Nagroda Państwowa I stopnia za całokształt twórczości literackiej, przyznana w 1955 roku.

Upamiętnienie

15 października 1980 roku miało miejsce odsłonięcie pomnika Leona Kruczkowskiego w Sosnowcu. Ten wspaniały monument, stworzony przez artystę Mariana Koniecznego, znajduje się w parku im. por. pilota Jana Fusińskiego, który jest znanym miejscem spotkań mieszkańców miasta.

Imię Leona Kruczkowskiego zostało uhonorowane w wielu instytucjach oraz przestrzeniach, co wskazuje na jego znaczenie w kulturze i edukacji. Wśród nich należy wymienić:

• Lubuski Teatr w Zielonej Górze (używający jego imienia od 1964 do lutego 2019),
• I Liceum Ogólnokształcące w Tychach,
• Szkoła Podstawowa nr 7 w Olsztynie,
• Szkoła Podstawowa nr 40 w Lublinie (obecnie z patronem Lubelskiego Lipca 1980),
• Szkoła Podstawowa nr 43 w Zabrzu (aktualnie bez patrona),
• Szkoła Podstawowa nr 71 we Wrocławiu (z obecnym patronem Zesłańców Sybiru),
• osiedle w Kłodzku,
• osiedle w Lublinie,
• ulica w Warszawie w dzielnicy Śródmieście (nadająca mu imię od 21 grudnia 1962),
• ulica w Kramatorsku,
• oraz sala w Pałacu Kultury i Nauki.

Warto zaznaczyć, że do 2018 roku imię Leona Kruczkowskiego nosiło LVI Liceum Ogólnokształcące w Warszawie, które obecnie jest znane jako szkoła z patronem Rotmistrza Witolda Pileckiego.

---

Oceń: Leon Kruczkowski

---