Kazimierz Godłowski

---

Życiorys

Okres okupacji Kazimierz Godłowski spędził w Wilnie. Po ukończeniu szkoły średniej w 1951 roku, rozpoczął studia na studium historii kultury materialnej Uniwersytetu Jagiellońskiego, które zakończył w 1955 roku obroną pracy magisterskiej. Jego praca została opublikowana w 1960 roku pod tytułem Studia nad stosunkami społecznymi w okresach późnolateńskim i rzymskim w dorzeczu Odry i Wisły. Próba interpretacji cmentarzysk. W trakcie studiów miał przyjemność uczęszczać na wykłady znakomitego profesora Kazimierza Moszyńskiego, który poprzez swoją krytyczną postawę wobec metody etnicznej znacząco wpłynął na późniejsze kierunki badań prof. Godłowskiego.

Po ukończeniu studiów rozpoczął pracę w Katedrze Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1964 roku uzyskał tytuł doktora na podstawie rozprawy Kultura przeworska na Górnym Śląsku, która została opublikowana w 1969 roku. Dwa lata później, w 1969 roku, habilitował się na podstawie pracy The Chronology of the Late Roman and Early Migration Periods in Central Europe, publikowanej rok później. W 1977 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1983 roku tytuł profesora zwyczajnego.

W latach 1972–1975 pełnił funkcję prodziekana na Wydziale Filozoficzno-Historycznym UJ, a od 1976 do 1991 roku był dyrektorem Instytutu Archeologii UJ. Od 1981 do 1993 roku był także członkiem senatu uczelni. Dodatkowo, od 1991 roku, był aktywnym członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, a także Niemieckiego Instytutu Archeologicznego (od 1975) i Bawarskiej Akademii Nauk (od 1994). Wchodził w skład wielu komitetów oraz rad naukowych, takich jak Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych Polskiej Akademii Nauk, Rada Naukowa Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, Centralna Komisja do spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych oraz Rada Główna Szkół Wyższych.

W tym czasie był również ekspertem UNESCO, odpowiedzialnym za badania archeologiczne w regionie Karakorum. Reprezentował Polskę w programie European Science Foundation dotyczącego «Transformation of the Roman World». Po zakończeniu swojej działalności naukowej, Kazimierz Godłowski został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

W dziesiątą rocznicę jego śmierci w Collegium Minus – siedzibie Instytutu Archeologii UJ, odsłonięta została tablica pamiątkowa ku jego czci, upamiętniająca jego wkład w rozwój archeologii w Polsce.

Dorobek naukowy

W roli archeologa Kazimierz Godłowski przeprowadził wiele ważnych badań wykopaliskowych, które stały się źródłem wartościowych materiałów do jego prac naukowych. Wśród kluczowych lokalizacji, które eksplorował, znalazły się cmentarzyska w Żabieńcu, usytuowane nieopodal Częstochowy, oraz Kryspinowo koło Krakowa, a także osada w Jakuszowicach, znajdująca się koło Kazimierzy Wielkiej.

Był autorem około 200 publikacji naukowych, w tym kilku znaczących książek. Do jego najistotniejszych dzieł należą: „Przemiany osadnicze i kulturowe w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i okresie rzymskim” (1985) oraz „Z badań nad zagadnieniem rozprzestrzenienia Słowian w V–VII w. n.e.” (wydane w 1979 roku w nakładzie 350 egzemplarzy). Wśród artykułów opublikowanych w czasopismach oraz pracach zbiorowych wyróżniają się też liczne rozdziały, które znalazły się w 5. tomie „Prahistorii ziem polskich”.

Dodatkowo, Godłowski współautorstwa pracy „Pradzieje i wczesne średniowiecze dorzecza Liswarty” (1970), „Chronologia okresu późnorzymskiego i wczesnego okresu wędrówek ludów w Polsce północno-wschodniej” (Rocznik Białostocki, t. 12: 1974), „Okres wędrówek ludów na Pomorzu” (Pomorania Antiqua, t. 10: 1981) czy „Prowincje kulturowe strefy środkowoeuropejskiej w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie wpływów rzymskich” (Problemy kultury wielbarskiej, 1981 – wspólnie z Jerzym Okuliczem).

W dalszej części jego dorobku akademickiego można znaleźć prace takie jak „Północni Barbarzyńcy i wojny markomańskie w świetle chronologii” (Scripta Archaeologica II, 1982) oraz „Der römische Handel in die Germania libera aufgrund der archäologischen Quellen” (1985). W szczególności większość prac Godłowskiego dotyczyła tematów związanych z epoką żelaza, w tym zwłaszcza z okresem wpływów rzymskich oraz wędrówkami ludów, które były analizowane na podstawie bogatego materiału kultury przeworskiej. Ważnym, lecz ściśle związanym z powyższymi kwestami obszarem zainteresowania były badania nad pochodzeniem oraz kierunkami ekspansji ludów słowiańskich, które omówione są w materiałach do tego rozdziału.

Życie prywatne

Kazimierz Godłowski był synem Zofii Godłowskiej (1906–2002) oraz Włodzimierza Godłowskiego (1900–1940), który pełnił rolę lekarza neurologa oraz docenta na Uniwersytecie Jagiellońskim. Później zdobył tytuł profesora na Uniwersytecie Stefana Batorego, a jego los zakończył się tragicznie, gdyż stał się ofiarą zbrodni katyńskiej.

W latach siedemdziesiątych Kazimierz podjął odważną próbę dotarcia do Katynia, która miała na celu odmówienie modlitwy w miejscu pochówku ojca. To wydarzenie podkreśla jego głęboką więź emocjonalną z rodziną oraz szacunek dla przeszłości. Kazimierz był także jednym z współzałożycieli Instytutu Katyńskiego, co potwierdza jego zaangażowanie w upamiętnienie ofiar tej tragedii.

Współpracował jako jeden z redaktorów „Biuletynu Katyńskiego”, a także aktywnie działał w ramach Rodzin Katyńskich, które zajmowały się działalnością mającą na celu wspieranie i informowanie bliskich ofiar zbrodni katyńskiej. Jego żona Marta również podążyła ścieżką naukową, zostając archeologiem.

Poglądy

Kazimierz Godłowski przedstawiał bardzo interesujące poglądy dotyczące wczesnej historii Słowian. Ze swojej perspektywy twierdził, że nie ma sensu mówić o „tubylczości” Słowian na ziemiach polskich przed wczesnym średniowieczem. Uważał, że fundamentem ich migracji były tereny górnego dorzecza Dniepru, które można postrzegać jako swoistą „kolebkę” dla wędrówek ludów słowiańskich.

Wnikliwa analiza materiałów archeologicznych z czasów wpływów rzymskich w dorzeczu Odry i Wisły doprowadziła go do istotnego wniosku: kultury archeologiczne tego okresu nie powinny być interpretowane jako podstawy dla zjawisk mających miejsce na tym samym terytorium we wczesnym średniowieczu. Godłowski podkreślał, że nie można mówić o ciągłości kulturowej i osadniczej z wcześniejszych czasów do okresu wczesnego średniowiecza.

W rezultacie swojej pracy K. Godłowski, dzięki zbudowaniu precyzyjnego systemu chronologii dla zabytków późnego okresu rzymskiego oraz początku wędrówek ludów, uznał, że słowiańskie kultury najwcześniejszego średniowiecza, takie jak prasko-korczacka, pieńkowska i kołoczyńska, mogą mieć swoje korzenie w środowisku kultury kijowskiej. Ta kultura rozwijała się w okresie wpływów rzymskich na terenach górnego dorzecza Dniepru.

Chronologia ekspansji Słowian na południe i zachód, według Godłowskiego, może być odczytywana poprzez analizę sekwencji zaniku wcześniejszych kultur. Na Ukrainie najwcześniej miała zanikać kultura czerniachowska, następnie przeworska w Polsce, a później kultury na Pomorzu oraz te w dorzeczu Łaby. Warto zaznaczyć, że na wszystkich tych obszarach, zgodnie z wiedzą archeologiczną oraz źródłami pisanymi, w późniejszych wiekach osiedlali się Słowianie.

Dlatego K. Godłowski sugerował, że o obecności Słowian na ziemiach polskich można mówić najwcześniej od drugiej połowy V wieku, co stanowi ważny element w zrozumieniu ich historii oraz procesów migracyjnych, które miały miejsce w ówczesnych czasach.

---

Oceń: Kazimierz Godłowski

---