Ludwik Flaszen

---

Życiorys

Ludwik Flaszen urodził się w Krakowie w 1921 roku, w rodzinie żydowskiej jako syn Feliksa (1893–1975) oraz Józefy z domu Frischer (1900–1992). W czasie II wojny światowej przebywał w Związku Sowieckim, a po wojnie powrócił do Polski w 1946 roku. Po ukończeniu gimnazjum podjął studia z zakresu polonistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim, które zakończył w 1952 roku. Już w 1948 roku zadebiutował literacko na łamach miesięcznika „Przekrój”.

W późniejszych latach pracował w redakcji „Życia Literackiego”, gdzie jego działalność obejmowała lata 1951 – 1956. Prowadził tam rubrykę pod nazwą „Z notatnika szalonego recenzenta”, a jego teksty ukazywały się również w takich pismach jak „Nowa Kultura”, „Przegląd Kulturalny” oraz „Współczesność”. Flaszen był także kierownikiem literackim Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. W 1957 roku zastąpił Sławomira Mrożka na stanowisku recenzenta w krakowskim dzienniku „Echo Krakowa”.

Flaszen był znany z inicjowania dyskusji na temat schematyzmu literatury socrealistycznej. Debatował na ten temat w swoim wykładzie „Nowy Zoil, czyli o schematyzmie”, wygłoszonym w 1951 roku podczas zjazdu Sekcji Prozy Związku Literatów Polskich, a publikacja tego tekstu miała miejsce w „Życiu Literackim” rok później. Dodatkowo krytykował uproszczone podejście do rozliczania stalinowskiego okresu w historii Polski, zwłaszcza po roku 1956. W 1953 roku był jednym z sygnatariuszy rezolucji ZLP dotyczącej procesu krakowskiego.

Jego literacki debiut pt. „Głowa i mur” (1958) został zatrzymany przez cenzurę PRL. Niektóre jego teksty pojawiły się w drugim wydaniu „Cyrografu” w 1974 oraz w zmienionej i poszerzonej wersji w 1996 roku. Flaszen należał w tym okresie do tzw. krakowskiej szkoły krytyków obok Jana Błońskiego, Andrzeja Kijowskiego i Konstanty Puzyny. W środowisku teatralnym Krakowa nazywano go Robespierre’em.

W 1959 roku wspólnie z Jerzym Grotowskim założył w Opolu Teatr 13 Rzędów, który potem przekształcił się w Teatr Laboratorium działający od 1965 roku we Wrocławiu. Flaszen pełnił tam rolę dyrektora w latach 1980–1982. Jako wewnętrzny krytyk, regularnie tworzył krótkie komentarze do przedstawień oraz obszerniejsze teksty analityczne. Należał do współtwórców doktryny teatralnej Teatru, wprowadził termin „teatr ubogi” użyty w kontekście przedstawienia „Akropolis”.

Od roku 1984 mieszkał w Paryżu, gdzie prowadził staże teatralne i reżyserował różne spektakle. Jego debiut reżyserski miał miejsce w 1989 roku w Théâtre La Chamaille w Nantes, gdzie zrealizował przedstawienie „Le Reveurs” (Marzyciele), do którego napisał także scenariusz. W swoim dorobku ma także inscenizacje takie jak „Białe noce” według Fiodora Dostojewskiego oraz „Prometeusz” według Ajschylosa. W Polsce wyreżyserował „Biesy albo Mały Plutarch żywotów nieudanych” według Fiodora Dostojewskiego w Teatrze Starym w Krakowie w 1995 roku.

Flaszen współpracował z Instytutem im. Jerzego Grotowskiego, prowadząc cykl spotkań seminaryjnych oraz był współpracownikiem miesięcznika „Odra”. W 2009 roku znalazł się w komitecie honorowym Roku Grotowskiego 2009. Ponadto, był autorem wielu szkiców o teatrze takich jak „Cyrograf” (1971, 1974, 1996) i „Teatr skazany na magię” (1983). W 2001 roku, wraz z Carlą Pollastrelli i Renatą Molinari, zredagował antologię pt. „Il Teatr Laboratorium di Jerzy Grotowski 1959–1969. Testi e materiali di Jerzy Grotowski e Ludwik Flaszen con uno scritto di Eugenio Barba”, która także ukazała się w języku portugalskim w 2007 roku.

Ludwik Flaszen był również znanym tłumaczem, zwłaszcza literatury rosyjskiej. Jako pierwszy w Polsce przetłumaczył teksty Michała Bachtina, fragmenty „Problemów poetyki Dostojewskiego” oraz „Wesołą materię”. W jego dorobku znalazły się także „Bajki rosyjskie” oraz opowiadania dziewiętnastowiecznych autorów rosyjskich. Tłumaczył także teksty Jerzego Grotowskiego, w tym „Wschód – Zachód” i „Tu es le fils de quelqu’un”.

8 listopada 2020 roku został pochowany na nowym cmentarzu żydowskim w Krakowie.

Nagrody

W historii twórczości Ludwika Flaszen można wyróżnić wiele ważnych osiągnięć, które zostały uhonorowane licznymi nagrodami. W 1984 roku otrzymał nagrodę „Odry” za swoje eseje, a szczególnie za książki Cyrograf i Teatr skazany na magię, które stanowią dowód jego inspirującej działalności w Teatrze Laboratorium.

10 maja 2000 roku, za swoje zasługi, odznaczony został przez prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.

Następnie, 12 stycznia 2009 roku, minister kultury i dziedzictwa narodowego Bogdan Zdrojewski wręczył mu Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, co było kolejnym ważnym krokiem w jego karierze.

W 2014 roku, uczelnia z Turynu przyznała mu tytuł doktora honoris causa, co potwierdza jego znaczące miejsce w polskiej kulturze i sztuce.

Publikacje

Ludwik Flaszen to wybitna postać polskiej literatury i teatru, którego publikacje stanowią nieocenioną wartość dla kultury. Oto zestawienie jego ważniejszych dzieł:

• – Ludwik Flaszen: Głowa i mur. Wydawnictwo Literackie, 1958. Książka ta nie zawiera numerów stron, ponieważ jej wydanie zatrzymane zostało przez cenzurę w PRL,
• – Ludwik Flaszen: Cyrograf. Kraków: Wydawnictwo Literackie, pierwsze wydanie w 1971 roku, zaś rozszerzone w 1996 roku. ISBN 83-08-02662-1. Podobnie jak w poprzedniej publikacji, brak numerów stron. Wydanie francuskie to: Le Chirographe, przetłumaczone i przedstawione przez Adrien Le Bihan, Paris, La Découverte, 1990, ISBN 2-7071-1991-1,
• – Ludwik Flaszen: Teatr skazany na magię. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1983. ISBN 83-08-00967-0. Także tutaj brakuje numerów stron w książce,
• – Ludwik Flaszen: Teatr – sztuka antraktu; Marzyciele. Wrocław: Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych, 2003. ISBN 83-917448-1-7. Publikacja ta została wydana z okazji spotkania otwartego z Flaszenem, które miało miejsce w Ośrodku Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu, 18 grudnia 2003. Przedrukowana w: Ludwik Flaszen: Grotowski & Company. Źródła i wariacje, wstęp Eugenio Barba, Instytut im. Jerzego Grotowskiego 2014, s. 144–150,
• – Grotowski & Company. Źródła i wariacje, wstęp autorstwa Eugenio Barba, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław 2014. Istnieją różne wydania tego dzieła: w języku angielskim, włoskim, francuskim, portugalskim oraz hiszpańskim, ukazujące znaczenie pracy Flaszen w kontekście międzynarodowym.

Publikacje Flaszen’a nie tylko otwierają nowe perspektywy na teatr, ale także ukazują bogactwo i różnorodność jego twórczości, która wpływa na kolejne pokolenia artystów.

Filmy dokumentalne

Ludwik Flaszen zasługuje na szczególne uznanie jako postać dokumentalnych produkcji filmowych.

• Cyrograf nie podpisany… Ludwik Flaszen i jego wędrówki, scenariusz i realizacja Elżbieta Sitek (TVP S. A. Oddział we Wrocławiu 1997),
• Grotowski ← Flaszen Małgorzaty Dziewulskiej (produkcja Narodowy Instytut Audiowizualny 2010).

Czytelnia im. Ludwika Flaszena

Od 12 października 2018 roku w Instytucie im. Jerzego Grotowskiego funkcjonuje Czytelnia im. Ludwika Flaszena. To miejsce gromadzi imponujący zbiór, który liczy ponad 6 tysięcy woluminów. W tej wyjątkowej kolekcji znajdują się pierwsze wydania takich dzieł jak Akropolis, Ferdydurke, Narkotyki oraz Pożegnanie jesieni autorstwa Witkacego. Ponadto, znajdziemy tam tomiki poezji z osobistymi dedykacjami znakomitych polskich twórców, w tym Czesław Miłosz, Wisława Szymborska, Julian Tuwim, Mieczysław Jastrun, Julian Przyboś, Tadeusz Różewicz, Tadeusz Nowak, Jerzy Harasymowicz oraz Urszula Kozioł.

W szczególności wyróżniają się unikatowe wydania dziewiętnastowieczne, z najstarszym egzemplarzem, którym jest dzieło Maurycego Mochnackiego Powstanie narodu polskiego w r. 1830 i 1831 z wydania z 1850 roku. Księgozbiór Czytelni jest niezwykle różnorodny i zawiera publikacje nie tylko w języku polskim, ale również w takich językach jak rosyjski, francuski, włoski, niemiecki, angielski, węgierski, hebrajski, słoweński, uzbecki oraz łaciński.

---

Oceń: Ludwik Flaszen

---