Paweł Popiel (1807–1892)

---

Życiorys

Paweł Popiel, urodzony w 1807 roku, był najstarszym dzieckiem Konstantego, który żył w latach 1776–1847 oraz Zofii z Badenich. Warto zaznaczyć, że był również wnukiem Pawła, kasztelana sandomierskiego.

Wykształcenie i podróże po Europie

Po zakończeniu edukacji w gimnazjum św. Anny, gdzie uzyskał wyróżnienie, Paweł Popiel w 1823 roku rozpoczął studia prawnicze na Królewskim Uniwersytecie Warszawskim. Edukacja ta trwała do 1827 roku. W trakcie swojego pobytu we Francji nawiązał liczne kontakty, w tym z takimi wybitnymi umysłami jak Ch. de Montalembert oraz F. de Lamennais. Zatrzymał się również w Anglii, gdzie szczególnie podziwiał jej ustrój polityczny i społeczny, który ocenił jako najlepszy w Europie, chociaż zauważył, że nie można go mechanicznie przenieść do innych krajów. Po powrocie do Polski, Popiel zajął się pracą w Komisji Rządowej Oświecenia, co było naturalnym krokiem w jego dalszej karierze.

Powstanie listopadowe i Wiosna Ludów

Wybuch powstania listopadowego uznano za istotny błąd w polityce. W grudniu 1830 roku, w towarzystwie A. Wielopolskiego, podjął próbę zorganizowania Towarzystwa Obywatelskiego jako alternatywy dla klubu rewolucyjnego. Niemniej jednak, podczas zimy 1830/31 postanowił zaciągnąć się do oddziału powstańczego, biorąc aktywny udział w walkach. Po klęsce powstania osiedlił się w Krakowie oraz w podkrakowskiej Ruszczy.

W roku 1833, wspólnie z A. Z. Helclem, A. Wielopolskim oraz K. Świdzińskim, stworzył Memoriał do trzech Dworów w obronie Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1835–1836 był współtwórcą Kwartalnika Naukowego. Z krytyką odnosił się nie tylko do powstania, ale również do rabacji 1846 roku. Dwa lata później zaproponował zniesienie pańszczyzny oraz czynszów poprzez wykupienie ich, jednak realizację tego pomysłu poprzedził dekret cesarski.

Był przeciwnikiem rozruchów, które miały miejsce w okresie Wiosny Ludów, co pokazuje jego ostrożne podejście do zmian społecznych i politycznych tego czasu.

Działalność w Krakowie

W roku 1848, Paweł Popiel rozpoczął działalność w Krakowie, gdzie zainicjował powstanie konserwatywnego dziennika „Czas”. Pełnił funkcję pierwszego redaktora tego wydania aż do 1849 roku, kiedy to opuścił redakcję. Jego decyzja była spowodowana różnicą poglądów z kolegami z pracy, w tym z Walerianem Kalinką, którzy uznali, że jego lojalistyczne wystąpienie, mające na celu powitanie cesarza Franciszka Józefa I w Krakowie, było zbyt przesadzone.

W latach 1848-1853 Popiel zasiadał w Radzie Miejskiej, co podkreśla jego zaangażowanie w działalność lokalną. Znalazł się także na czołowej pozycji w konserwacji zabytków w mieście. Niestety, w wyniku pożaru Krakowa w 1850 roku, stracił pamiątki z kolekcji Konstantego Świdzińskiego z Sulgostowa, nad którymi sprawował pieczę.

Od 1859 roku, aktive udzielał się w Towarzystwie Rolniczym, wspierając politykę Andrzeja Zamoyskiego, choć nie przystąpił do organizacji „białych” w styczniu 1861 roku. Popiel zachował również dystans wobec polityki Aleksandra Wielopolskiego, co miało miejsce w okresie przed wybuchem powstania styczniowego. Po wybuchu insurekcji udał się do Francji, gdzie badał postawę tamtejszego rządu wobec wydarzeń w Polsce.

Pierwotnie liczył na wsparcie ze strony Francji i warunkowo popierał powstanie, jednak wkrótce zmienił zdanie, stając się jednym z najgłośniejszych krytyków przedłużania walk oraz rosnącego wpływu radykalnych elementów. W czasie powstania napisał znaczącą broszurę, zatytułowaną „Kilka słów z powodu odezwy X. Adama Sapiehy”, która stała się jednym z kluczowych antyrewolucyjnych manifestów w polskiej myśli politycznej.

Postulował konieczność współpracy z rządem austriackim, a jednocześnie propagował program autonomii Galicji w ramach dynastii habsburskiej. Jego niepokój budził wzrost popularności komunistów i socjalistów, co uczyniło go jednym z ich najbardziej przenikliwych krytyków.

Popiel zmarł w Krakowie, a jego pogrzeb miał charakter uroczysty. Pochowany został w Ruszczy, w grobach rodzinnych, co podkreśla jego trwałe związki z miastem i regionem, gdzie spędził znaczną część swojego życia.

Publikacje

Poniżej przedstawiam listę wybranych publikacji autorstwa Pawła Popiela, które dokumentują jego działalność literacką i myśli polityczne:

• Józef Gołuchowski (1859),
• Zygmunt Antoni Helcel (1862),
• Kilka słów z powodu odezwy X. Adama Sapiehy (1864),
• Austria, monarchia federalna (1866),
• Do moich wyborców (1876),
• Felicité Robert de Lamennais (1854),
• List do Księcia Jerzego Lubomirskiego (1865),
• 12-ty Grudnia 1866 (1866),
• Tłumaczenie Iliady Homera (1880),
• Powstanie i upadek Konstytucji 3-go Maja (1891),
• Pamiętniki 1807–1892 (wyd. pośm. 1927),
• W 1893 roku zebrano jego prace w dwóch tomach Pism.

W 2001 roku ukazał się wybór jego pism, zatytułowany Choroba wieku, wydany przez Ośrodek Myśli Politycznej, z redakcją i wstępem Jacka Kloczkowskiego. Natomiast w 2010 roku opublikowano Pamiętniki. Dodatkowo, w 2006 roku wydano monografię J. Kloczkowskiego pt. Wolność i porządek. Myśl polityczna Pawła Popiela.

Upamiętnienie

W kościele Mariackim można spotkać tablicę z płaskorzeźbą, która upamiętnia Pawła Popiela. Dzieło to, stworzone przez Piusa Welońskiego, powstało w 1895 roku.

Przed wybuchem II wojny światowej, imienia Pawła Popiela używano jako nazwy jednej z ulic krakowskich, obecnie znanej jako ulica Kronikarza Galla.

Życie prywatne

W dniu 21 lipca 1833 roku, Paweł Popiel zawarł związek małżeński z Emilią z Sołtyków, córką Antoniego i Anastazji z Rudnickich, która stała się dziedziczką Kurozwęk. W wyniku tego małżeństwa urodziło się dziewięcioro dzieci, co stanowiło znaczący wkład w dalsze losy rodziny.

• Marcin (1834–1890), który objął dobra Kurozwęki oraz poślubił Natalię hr. Jezierską,
• Jadwiga (1834–1905), żona Feliksa hr. Rostworowskiego, który był właścicielem m.in. dóbr Kozietuły,
• Jan (1836–1911), który zarządzał dobrami Wojcza, mąż Jadwigi hr. Dunin-Borkowskiej,
• Paweł (1837–1900), również mający pod swoją opieką dobra Ściborzyce, poślubił Marię hr. Zamoyskiej,
• Wacław (1839–1868),
• Aniela,
• Maria, żona Feliksa hr. Rostworowskiego,
• Kazimierz (1844–1873),
• Zofia (1846–1927).

Rodzina była zatem liczna, a każde z dzieci miało swoje unikalne życie oraz połączenia w ramach szerszej struktury społecznej i majątkowej tamtego okresu.

---

Oceń: Paweł Popiel (1807–1892)

---