Baszta Senatorska, znana również jako Lubranka, to najwysza z trzech baszt zachowanych w pełni na Wawelu. Tworzy ona unikalny zespół tzw. baszt ogniowych obok baszty Sandomierskiej.
Wzniesiona pomiędzy rokiem 1447 a 1460 za panowania Kazimierza Jagiellończyka, miała na celu zwiększenie obronności zamku po wprowadzeniu nowoczesnych rodzajów artylerii. Dolne kondygnacje wykonano z kamienia, natomiast górne z cegły, a komunikację pionową zapewniały schody umieszczone w grubości muru. Już niedługo po zakończeniu budowy podjęto decyzję o podniesieniu baszty, pokrywając ją wysokim, stromym dachem.
Wokół 1517 roku w dolnej części baszty wykuto nową strzelnicę, natomiast w 1534 roku wieżę zintegrowano z południowym skrzydłem pałacu królewskiego, przebudowując jednocześnie dolne kondygnacje, w tym przeznaczając je dla „młodego króla”, Zygmunta Augusta. W 1595 roku, jak podaje Kronika Bielskiego, najwyższa kondygnacja została obniżona z powodu znacznego ciężaru konstrukcji.
Baszta Senatorska, wspominana pierwotnie jako Lubranka, zawdzięcza swoją nazwę prokuratorowi generalnemu zamku, Grzegorzowi z Lubrańca. W XVII i XVIII wieku przyjmowała także inne nazwy, takie jak Olbramka, Wolbromka czy Skarbowa, by ostatecznie przybrać miano baszty Senatorskiej.
W październiku 1536 roku baszta została uszkodzona przez pożar, a prace renowacyjne trwały od 1540 do 1543 roku. W 1584 roku, w jej pobliżu, zginął Samuel Zborowski, co również wpisało się w historię tego miejsca. Przez lata baszta była narażona na uszkodzenia spowodowane pożarami, w tym tymi w 1656 roku podczas szwedzkiej okupacji, co zmuszało do jej odnawiania.
Około 1858 roku przeszła przebudowę zainicjowaną przez Austriaków, co skutkowało usunięciem spadzistego dachu i wprowadzeniem stylu pseudogotyckiego. Z kolei podczas okupacji hitlerowskiej, w latach 1940-1943, zlikwidowano historyczne detale architektoniczne, jak wykusz latrynowy czy okno na parterze.
W latach 60-tych XX wieku wymieniono uszkodzony krenelaż, a pełne przywrócenie historycznego kształtu baszty z pokryciem dachu miało miejsce dopiero w latach 2002-2003 dzięki projektowi architekta Piotra Stępnia oraz współpracy z dr inż. Stanisławem Karczmarczykiem. Zrekonstruowane zostały także zniszczone elementy, jak wykusz latrynowy, a dach pokryto dachówką mnich-mniszka, co pozwoliło na zachowanie historycznego charakteru tej imponującej struktury.
Pozostałe obiekty w kategorii "Twierdze":
Barbakan w Krakowie | Fort (wieża artyleryjska) 31 „Benedykt” | Fort 49 „Krzesławice” | Fort główny artyleryjski 52 „Borek” | Fort pancerny główny 44 „Tonie” | Fort pancerny główny 51 ½ OST „Swoszowice” | Fort pancerny główny 52 ½ „Skotniki” N i S | Fort pomocniczy piechoty 50a „Lasówka” | Fort reditowy 12 (IVa) „Luneta Warszawska” | Ostróg bramny „Wola Justowska” | Bastion Władysława IV na Wawelu | Fortyfikacje Wzgórza Wawelskiego | Fort piechoty rdzenia 4 „Błonia” | Schron amunicyjny „Las Wolski” | Wieża Jordanka na Wawelu | Bateria FB-36 | Fort reditowy 9 „Krowodrza” | Szaniec rdzenia NS-24a | Szaniec IS-VII-4 | Szaniec IS-VII-3Oceń: Baszta Senatorska na Wawelu