Fort 52 „Borek” to jeden z kluczowych obiektów architektonicznych wchodzących w skład Twierdzy Kraków. Powstał w latach 1885–1886, a jego projekt najprawdopodobniej był dziełem Daniela Salis-Soglio. Ponadto, na jego wzór zbudowane zostały trzy inne forty w Twierdzy Przemyśl, co dowodzi jego znaczenia w systemie obronnym ówczesnych czasów.
Fort 52 „Borek” był częścią VIII sektora obronnego Twierdzy Kraków, który obejmował obszar pomiędzy dolinami rzeki Wilgi a górną Wisłą. Stanowił fort artyleryjski dwuwałowy, gdzie wyższy wał był przeznaczony do umiejscowienia artylerii, a niższy pełnił rolę dla piechoty oraz lekkich dział. W fortecznych kaponierach umieszczono mitraliezy, które następnie zostały zastąpione przez karabiny maszynowe. Fort był również znany z pierwszego w Krakowie trójpoziomowego podziemnego skrzyżowania tras, które służyło do sprawnego przemieszczania żołnierzy oraz transportu uzbrojenia.
Zadaniem fortu było zabezpieczanie wylotów głównych dróg i obrona traktu wiedeńskiego, znanego dzisiaj jako Zakopianka, jak również ochrona podejść do fortecznego pierścienia z kierunku Libertowa. Mimo zbudowania tak strategicznego obiektu, fort nie brał udziału w działaniach wojennych I wojny światowej.
Podczas II wojny światowej, fort pełnił funkcję miejsca przetrzymywania rosyjskich i francuskich jeńców. Interesującym wydarzeniem było lądowanie 26 grudnia 1944 roku amerykańskiego bombowca Boeing B-17 Fortress, który zmuszony był do awaryjnego lądowania, uszkodzony w trakcie nalotu na rafinerię w Blechhammer (obecnie Blachownia koło Kędzierzyna-Koźla). Załoga samolotu próbowała dotrzeć do obszarów kontrolowanych przez Armię Czerwoną.
Po wojnie, aż do lat 90. XX wieku, fort był siedzibą bazy samochodowej i sprzętowej spółdzielni budowlanej. Niestety, przez długie lata pozostawał niezagospodarowany i popadał w ruinę. W latach 2013–2022 przeprowadzono kompleksową rewitalizację obiektu. Od 30 lipca 2022 roku fort jest zarządzany przez Centrum Kultury Podgórza oraz jest siedzibą Biblioteki Piosenki Polskiej. W miejscu, w którym w 1944 roku lądował amerykański bombowiec, wyrósł las, a w czerwcu 2022 roku teren został zagospodarowany i oddany mieszkańcom jako park.
Fort 52 „Borek” zlokalizowany jest pomiędzy ulicami Korpala, Władysława Krygowskiego oraz ulicą Forteczną w Krakowie, stanowiąc nie tylko ważny element dziedzictwa kulturowego, ale również przestrzeń rekreacyjną dla mieszkańców.
Przypisy
- Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r. [dostęp 04.10.2024 r.]
- Park przy forcie „Borek” otwarty - Magiczny Kraków [online], krakow.pl [dostęp 09.07.2022 r.]
- Mateusz Drożdż, Szachownica z pawim piórem, Kraków 2013 r.
- Kraków rewitalizuje fortyfikacje z XIX w. Dwa forty staną się ważnymi ośrodkami kultury.
Pozostałe obiekty w kategorii "Twierdze":
Fort pancerny główny 44 „Tonie” | Fort pancerny główny 51 ½ OST „Swoszowice” | Fort pancerny główny 52 ½ „Skotniki” N i S | Fort pomocniczy piechoty 50a „Lasówka” | Fort reditowy 12 (IVa) „Luneta Warszawska” | Ostróg bramny „Wola Justowska” | Szaniec FS-22 | Szaniec IS-V-6 | Baszta Cieśli w Krakowie | Baszta Stolarzy w Krakowie | Fort 49 „Krzesławice” | Fort (wieża artyleryjska) 31 „Benedykt” | Barbakan w Krakowie | Baszta Senatorska na Wawelu | Bastion Władysława IV na Wawelu | Fortyfikacje Wzgórza Wawelskiego | Fort piechoty rdzenia 4 „Błonia” | Schron amunicyjny „Las Wolski” | Wieża Jordanka na Wawelu | Bateria FB-36Oceń: Fort główny artyleryjski 52 „Borek”