Fort reditowy 12 (IVa) „Luneta Warszawska”

Pierwotnie fort pełnił funkcję obronną, chroniąc rogatkę Traktu Warszawskiego. W tamtym czasie był jednym z nowocześniejszych fortów reditowych. Umiejscowiony przed linią głównych fortyfikacji, miał za zadanie bronić dalekiego przedpola. Kluczową zmianą w jego historii było włączenie go do ciągu obwałowań rdzenia po niwelacji bastionu IV w 1885 roku, co spowodowało zmianę oznaczenia fortu na Bastion IVa.

Fort był stale modernizowany w latach 1888–1890, a na początku lat 90. XIX wieku przekształcono go w magazyn, gdzie przechowywano materiały związane z funkcjonowaniem Twierdzy Kraków i jej węzłem kolejowym. Budowa tradytora na lewym barku lunety rozpoczęła się 17 października 1907 roku, a jego zakończenie miało miejsce 21 listopada 1908 roku. Koszt budowy wyniósł 38 320 koron, co stanowiło znaczny wydatek w tamtych czasach.

Po I wojnie światowej fort został przejęty przez dyrekcję mienia wojskowego, a ich kolejna historia wiązała się z funkcją więzienną - zarówno gestapo, jak i UB korzystało z jego pomieszczeń do przetrzymywania osób. Ostatecznie, w wyniku ekspertyzy przeprowadzonej przez IPN, nie znaleziono dowodów na to, że w forcie wykonywano wyroki śmierci na żołnierzach. Mimo tego na murach pozostały napisy, które są świadectwem trudnej historii tego miejsca.

W późniejszych latach fort 12 funkcjonował jako magazyn MSW, a od 1993 roku zaczęto wykorzystywać jego pomieszczenia na cele handlowe. Po kilku latach obiekt został sprzedany na licytacji, jednak nie podjęto działań mających na celu jego zabezpieczenie i rewitalizację. Na szczęście, w 2007 roku fort ponownie zmienił właściciela i, mimo upływu lat, pozostaje w dobrym stanie.

W czerwcu 2007 roku fort został wpisany na listę zabytków, a w 2010 roku przeprowadzono prace zabezpieczające napisy w celi śmierci, po odkryciu wilgoci. Planowane są dalsze działania, w tym utworzenie muzeum, którego zarządcą ma być Muzeum AK, oraz budowa hotelu. W 2013 roku wyremontowano zabytkową bramę fortu, co przyczyniło się do podniesienia walorów estetycznych i historycznych tego miejsca.