Fortyfikacje Wzgórza Wawelskiego

---

Historia

Wzgórze Wawelskie, otoczone niegdyś licznymi odnóżami Wisły oraz mokradłami, posiadało naturalne walory obronne, które wykorzystali osadnicy już w prehistorii, czego dowody sięgają paleolitu.

Choć najstarsze fortyfikacje drewniano-ziemne zachowały się jedynie w postaci fragmentów w warstwach archeologicznych, ich istnienie nie budzi wątpliwości. Obecne badania nad datowaniem tych struktur wciąż trwają; są one z pewnością obecne od czasów państwa Wiślan, a relikty, które odkryto, pochodzą zapewne z wczesnyh Piastów. Murowane obiekty obronne i budynki mieszkalno-obronne, które wznoszono przed końcem XIII wieku, również zachowały się jedynie fragmentarycznie, ginąc w późniejszej zabudowie. Do najważniejszych z nich należy Zamek Królewski oraz resztki palatium romańskiego, znanego jako ovalna sala o 24 słupach, oraz relikty romańskiej wieży obronno-mieszkalnej (tzw. stołp) w północno-wschodnim narożniku zamku, a także częściowo zachowane mury palatium wczesnogotyckiego wraz z wieżą zw. Łokietkową.

Najstarsze murowane obiekty obronne w Polsce, w tym również wspomniana wyżej romańska wieża, datowana na pierwszą połowę XII wieku, świadczą o znaczeniu Wzgórza Wawelskiego w historii obronności kraju.

Kolejnym istotnym elementem jest gotycki obwód obronny, który został zbudowany na przełomie XIII oraz XIV wieku i rozbudowywany do drugiej połowy XV wieku. Dziś jest on widoczny w zabudowie Wzgórza Wawelskiego, mimo że wiele jego elementów uległo zniszczeniu. Przyjmuje się, że jako pierwsze wzniesiono mury otaczające zamek wyższy, właściwą rezydencję w wschodniej części wzgórza, a następnie mury wokół zamku niższego, których pozostałości możemy zobaczyć w sieni wjazdowej zamku oraz na dziedzińcu zwanym Batorym.

W obrębie zachowanych fragmentów można podziwiać unikalne elementy architektoniczne budynku, takie jak mury obwodowe zamku wyższego, które przetrwały w różnych wysokościach i są umiejscowione m.in. wewnątrz budynku nr 5 na wystawie „Wawel Zaginiony” oraz przy elewacji wschodniej pałacu. Ponadto, w architekturze renesansowego pałacu zintegrowano elementy gotyckiego zamku, m.in. dolne partie baszty Jordanki, wieży Duńskiej oraz Kurzej Stopki, które tworzą charakterystyczny wygląd elewacji wschodniej.

Warto podkreślić, że mury obwodowe zamku niższego zachowały się w znacznej wysokości w północnej elewacji Biblioteki Kapitulnej, domu Katedralnego (budynek nr 2) oraz dawnego seminarium duchownego (budynek nr 7), а także w południowej elewacji budynku nr 5. W obrębie gotyckiego obwodu obronnego wyróżniają się trzy baszty: Lubranka, Sandomierska oraz Złodziejska. Baszta Złodziejska, podobnie jak wspomniana baszta Jordanka oraz baszta przy katedrze wawelskiej, została wzniesiona w XIV wieku.

Lubranka, dawniej znana jako baszta Senatorska, oraz baszta Sandomierska zostały dobudowane za panowania Kazimierza Jagiellończyka w połowie XV wieku. Są one unikalnym przykładem tzw. baszt ogniowych, które zostały zaprojektowane z myślą o zastosowaniu broni palnej.

Z oryginalnego zespołu bramy Dolnej, która powstała prawdopodobnie za panowania Władysława Jagiełły, ocalała jedynie dolna część jednej z trzech baszt, przekształcona później na basteję. Główna linia gotyckiego obwodu obronnego była dodatkowo wzmocniona przedmurzem.

Gotycki kompleks obronny był kluczowym elementem ochrony Wzgórza Wawelskiego aż do końca XVIII wieku.

W okresie nowożytnym, od XVI do XVII wieku, obwód był uzupełniany o dodatkowe mury oraz dzieła ziemne, z których niestety zachowało się niewiele. Pożądane z lat 1790–1792 polskie fortyfikacje kleszczowe, zlokalizowane od strony Wisły, oraz redan (dwuramiennik) w pobliżu kościoła św. Idziego przetrwały do dziś. Nowożytne obiekty obronne wykorzystane były przez Austriaków w latach 1849–1854, gdy przekształcono dawną rezydencję królewską w zewnętrzny obwód obronny cytadeli.

Cytadela Twierdzy Kraków

Wzgórze Wawelskie to miejsce o niezwykłej historii, które odegrało kluczową rolę w dziejach Krakowa. W trakcie zamieszek w 1846 roku obiekt ten był pierwszym, który został ufortyfikowany przez Austriaków, co zainicjowało proces budowy nowych umocnień.

Na mocy dekretu Franciszka Józefa z dnia 12 kwietnia 1850 roku, rozpoczęto budowę Twierdzy Kraków, co przyczyniło się do wzniesienia nowych fortyfikacji na Wawelu. W tym zewnętrznym obwodzie znaczną uwagę zwracają dwie basteje-kaponiery, które miały na celu wspieranie kleszczy, zlokalizowanych od strony ulicy Straszewskiego oraz pod Kurzą Stopką. Szczególną wartość zabytkową posiada właśnie Kurza Stopka, która zachowała swoje pierwotne formy niemal w niezmienionym stanie.

Stare kleszczowe umocnienia, które powstały z inicjatywy Augusta Mocnego, zostały podwyższone i zakończone murem z krenelażem, co dodatkowo podkreśla ich znaczenie. Wschodni oraz południowy odcinek obwodu przetrwały w formie z połowy XIX wieku. Natomiast mury obwodowe w pozostałych częściach zostały przekształcone podczas prac konserwatorskich w XX wieku.

Do dziś z czterech bram fortecznych, które były charakterystyczne dla XIX wieku, zachowały się jedynie dwie: pod Kurzą Stopką oraz przy Lubrance. Aby poprawić komunikację, Austriacy zbudowali dodatkowe trzy bramy, a starą bramę przy baszcie Sandomierskiej poddano przebudowie. Wawel zyskał wówczas status garnizonowego centrum twierdzy, co tylko wzmacniało jego militarną pozycję w regionie.

Wraz z odzyskaniem Wawelu między rokiem 1905 a 1911 zakończyło się wykorzystywanie jego fortyfikacji do celów wojskowych. Zamiast tego, rozpoczęły się prace konserwatorskie, które są kontynuowane do dzisiaj, aby zachować to wyjątkowe dziedzictwo dla przyszłych pokoleń.

II wojna światowa

W czasie II wojny światowej Wzgórze Wawelskie stało się miejscem, gdzie swoją siedzibę miał rząd Generalnego Gubernatorstwa. Równocześnie, w budynkach przekształconych na koszary, stacjonowały oddziały Waffen-SS, które zajmowały obiekty mieszczące się w obecnym seminarium duchownym.

W 1945 roku, podczas jednego z radzieckich bombardowań miasta, kilka bomb uderzyło w szpital oraz kaplicę znajdującą się na wzgórzu. Tragiczne skutki tego nalotu były szczególnie odczuwalne, gdyż pożar strawił archiwa Generalnego Gubernatorstwa, które znajdowały się w południowym skrzydle szpitala garnizonowego.

Niestety, akcje gaszenia ognia okazały się bezskuteczne, co doprowadziło do częściowego zawalenia się skrzydła budynku. W kolejnych latach zniszczone fragmenty zostały ostatecznie rozebrane, co zmieniło krajobraz wzgórza na zawsze.

---

Oceń: Fortyfikacje Wzgórza Wawelskiego

---