Centrum Kultury „Dworek Białoprądnicki”

---

Historia

Pałac renesansowy w XVI wieku

Pierwsze pisemne informacje o drewnianym dworze biskupim na Prądniku pochodzą z roku 1421 oraz 1468. Znajdował się on nieopodal miejsca, gdzie rzeka Prądnik rozdzielała się na dwa koryta: naturalne oraz sztuczne. Do tej pory nie odkryto pozostałości średniowiecznej budowli, a więc dokładne lokalizacje nie da się ustalić. Na jej miejsce wzniesiono później majestatyczny renesansowy pałac, który był dziełem kanclerza Samuela Maciejowskiego, biskupa krakowskiego. Budowa rozpoczęła się w latach 1545-1550 i miała na celu stworzenie rezydencji, w której materialne zakupy na wyniesione przez Maciejowskiego perypetie miały być źródłem odpoczynku.

Cała konstrukcja była murowana, posiadając trzy poziomy: dwa nadziemne oraz jedno piwniczne. Pałac charakteryzował się czworoboczną bryłą o prostokątnym rzucie, z loggią od frontu. Jego imponujące rozmiary – korpus mierzył 30 na 37 metrów, a razem z loggią 34 na 42 metry – przyciągały uwagę. Dzięki zachowanym częściowo sklepieniom w dolnej kondygnacji, pałac miał także charakter obronny, z których ochrona wynikała z wielobocznego obwodu zapewnianego przez mury z basztami.

W 1549 roku gościł tam Augustinius Rotundas, który w liście do kardynała Hozjusza wyraził swoje ukojenie wobec tajemniczości budowli. Z czasem renesansowa willa stała się miejscem spotkań wybitnych osobistości, w tym Łukasza Górnickiego, który w swojej książce „Dworzanin Polski” umieścił akcję w tej rezydencji, oraz Jana Kochanowskiego, który zachwycał się jej architektoniczną elegancją.

W latach 1550–1560, pod rządami biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego, dokonano dalszej rozbudowy pałacu, który zyskał nowe wnętrza oraz niewielki system obronny. Inwentarz z 1570 roku wymienia aż 33 działa w rezydencji, co poświadcza jego znaczenie militarne. Z kolei w 1632 roku, obiekt został uznany za jedną z najważniejszych rezydencji w okolicy. Po średnim stanu pogorszeniu pałacu, Piotr Gembicki podjął się remontu w latach 1642.

Przebudowa z XVII wieku

Kiedy w latach 1665-1669 rezydencja została na nowo odbudowana przez biskupa Andrzeja Trzebnickiego, zyskała status najbardziej okazałej w okolicach Krakowa. Była miejscem licznych uroczystości, w tym koronacji królewskich. To stąd, 30 stycznia 1676 roku, wyruszył orszak koronacyjny Jana III Sobieskiego. W połowie XVIII wieku, biskup Konstanty Felicjan Szaniawski zainicjował nieokreślone prace modernizacyjne, które miały na celu poprawę układu przestrzennego.

Rozbudowa z lat 1746-1758, pod przewodnictwem biskupa Andrzeja Stanisława Kostki Załuskiego, przewidywała gruntowny remont i częściową przebudowę pałacu, a także wykonanie nowego dachu mansardowego i fasady. Stworzono nowe elementy, takie jak oranżeria oraz browar, a także nowe oficyny. W rezultacie, zespół pałacowo-ogrodowy stał się największym tego typu w okolicy, a za jego realiacją stał Franciszek Placidi.

Pałac barokowy biskupa Załuskiego w XVIII wieku

Okres pomiędzy rządami biskupa Kajetana Sołtyka a biskupa Załuskiego to czas zakończenia prac nad nowo wybudowanymi, piętrowymi oficynami bocznymi. Łączyły one pałac z tarasami, co było istotnym osiągnięciem architektonicznym w tym momencie. Mimo, że pałac został uszkodzony w trakcie konfederacji barskiej, wszystko naprawiono, ale opis inwentarzowy z końca XVIII wieku wskazuje na jego zły stan. W 1789 roku, majątek biskupa przeszedł na skarb korony, a w roku następnych wydzierżawiony.

Zniszczenie pałacu

Po 1796 roku, władze austriackie skonfiskowały majątek białoprądnicki, co doprowadziło do jego opuszczenia i częściowego zniszczenia. W miarę upływu czasu, główny budynek uległ znacznym przekształceniom, prowadząc do jego niemal całkowitej rozbiórki. W drugiej połowie XIX wieku majątek podzielono, co zatrzymało wspomnienia o wcześniejszym pięknie rezydencji. W latach 1950-1970, rozpoczęto działania na rzecz przywrócenia stanu pałacu, a jego znaczenie zostało docenione przez powołanie Dzielnicowego Domu Kultury w 1973 roku pod kierownictwem Anny Chrobak-Kaputowej.

W swoich notatkach z Kroniki Wandy Wolińskiej mówi się o tajemniczości miejsca, wzbudzającym fascynację nie tylko załamaną architekturą, ale również jego historią, co przyciąga artystów i twórców. W 1975 roku zespół wprowadził się do Dworku, co stało się nowym rozdziałem w historiach Centrum Kultury.

Historia Centrum Kultury

Począwszy od XVI wieku, dworek był świadkiem przybycia wielu znakomitych postaci kultury. Wśród nich znaleźli się Jan Kochanowski, Łukasz Górnicki, Mikołaj Rej, Tetmajerowie, Wojciech Kossak. Pracownię artystyczną posiadał także Jacek Malczewski, w której stworzył takie dzieła jak Melancholia oraz Błędne koło. Cześć z tych legendarnych osobistości, jak Olga Boznańska, również przewijała się przez te mury.

W XX wieku, na przestrzeni lat, gościł wielu artystów, między innymi takich jak Ewa Bem, Paweł Albiński, Grażyna Łobaszewska, Marek Grechuta, Wojciech Młynarski, a nawet zespół Maanam, z Korą na czele. Dodatkowo, Artysty tacy jak Krystyna Prońko oraz Zbigniew Wodecki również występowali na scenie Dworku.

Również, na długo przed ich sukcesem, w Dworku swoją przygodę z teatrem zaczynała Bożena Krzyżanowska, natomiast Jan Kanty Pawluśkiewicz, Alicja Majewska, Czerwone Gitary oraz Grzegorz Turnau zarejestrowali tu swoje utwory.

Programy artystyczne

Muzyka

W historycznych podziemiach funkcjonował Jazz Club Dworek, który był prowadzony przez Antoniego Krupę, Andrzeja Radnieckiego oraz Wojciecha Chmurowicza. Na jego scenie prezentowali swoje umiejętności zarówno polscy, jak i zagraniczni jazzmani, do których należeli: Andrzej Zaucha, Jan Ptaszyn Wróblewski, Tomasz Stańko, Quartet Janusza Muniaka, Jazz Band Ball Orchestra, The Quartet, Osjan, Laboratorium, Bicollection oraz Krystyna Prońko. Piwnice Dworku gościły również cykle prelekcji, takie jak „Giganci Jazzu” i „Muzyczny Hyde Park”, a także stanowiły przestrzeń dla młodych zespołów jazzowych oraz rockowych, wśród których znajdują się laureaci takich konkursów jak „Jazz Juniors” oraz „Złota Tarka”. Występowali tam m.in. Safjan, Drive, Chwila Nieuwagi, Acceptation, The Willows, a także legendarna grupa Düpą, która po odejściu Piotra Marka przekształciła się w zespół Püdelsi.

W piwnicach odbywały się także Meetingi Bluesowe, które skupiały się na koncertach, recitalach i jam sessions. Czołowymi osobistościami inspirującymi do wspólnego muzykowania byli m.in. Paweł Ostafin, Leszek Wójtowicz oraz Antoni Krupa. Od zawsze oferta Dworku obejmowała propozycje dla melomanów i pasjonatów muzyki klasycznej. Organizowane były cykle „Muzyka dawna w Dworku Białoprądnickim”, koncentrujące się na muzyce barokowej i renesansowej, których kontynuacją były „Wieczory w Dworku” współrealizowane z Akademią Muzyczną. Raz w miesiącu odbywa się cykl „Spotkania z operą i nie tylko…” oraz różnorodne koncerty muzyczne w ramach „Muzycznych czwartków”, które obejmują zarówno muzykę rozrywkową, jak i poważną, w tym operę.

Literatura i teatr

W ramach działalności Centrum Kultury powstała Scena Teatralna Dzieci i Młodzieży, obejmująca Teatr Lektur Szkolnych oraz Scenę Dziecięcą. Zespół Teatru Lektur Szkolnych był tworzony przez takie osobistości jak Maria Rabczyńska, Maria Górecka, Jerzy Bączek i Bogdan Grzybowicz, do których później dołączyli Piotr Skiba, Tomasz Schimscheiner, Agnieszka Wielgosz i inni. Historia Teatru Lektur Szkolnych to imponujący dorobek ponad 3000 spektakli i około 300 tysięcy widzów.

Młodzieżowy zespół teatralny Teatr Poezji i Publicystyki „Obrok” miał na celu edukację w zakresie szacunku do języka oraz ukazywanie jego piękna. Na scenie „Obroku” występowali uznawani krakowscy artyści, w tym Ziuta Zającówna, Dorota Zięciowska, Jacek Milczanowski oraz Bożena Krzyżanowska, Agnieszka i Tomasz Schimscheiner. Młodzieżowe Studio Teatralno-Językowe zastosowało innowacyjne podejście w nauczaniu języków obcych poprzez inscenizacje tekstów dramatycznych i angażowanie młodzieży w podróże po świecie.

W poniedziałki, miłośnicy literatury zbierają się w Piwnicach Dworku na cyklu „Piwnica Literacko-Muzyczna”. Ta tradycja sięga lat 70. XX wieku, kiedy to funkcjonował Zajazd Błędnych Antoniego Drożdżowskiego oraz Klub Twórców, prowadzony przez Zbigniewa Polaka, Romana Michalika i Wiesława Danielca. W ramach tej inicjatywy odbywały się happeningi, wernisaże, wieczory poezji oraz koncerty. Latem, poniedziałkowe wieczory przyciągają uwagę przedstawieniami teatralnymi pod gołym niebem.

Inne

• program „Terapia przez sztukę” skierowany do osób z niepełnosprawnością intelektualną, wprowadzony w Dworku od 1993 roku, łączy spotkania w pracowni z plenerami malarskimi i warsztatami integracyjnymi dla dzieci, w tym grupę dedykowaną dzieciom z autyzmem,
• „Spotkania rodzinne” skierowane do młodych małżeństw z dziećmi, realizowane przez 16 lat od 1978 roku, które oferowały rodzicom spektakle kabaretowe, koncerty i konsultacje z ekspertami w różnych dziedzinach; w tym czasie dzieci brały udział w specjalnie przygotowanych dla nich zajęciach, co przekształciło się później w „Bajkowe Niedziele”,
• „Klub Dziecięcy Muminek”, który od 1976 roku stanowił alternatywę dla przedszkoli publicznych,
• „Wielka Majówka z Mamą i Tatą”,
• „Studio Plastyczne”.

Instytucje związane z dworkiem

W przestrzeni Centrum Kultury „Dworek Białoprądnicki” mieści się szereg ważnych instytucji, które wzbogacają ofertę kulturalną tej placówki. Wśród nich należy wymienić:

• Teatr Lalki i Aktora „Parawan”,
• Restauracja „Dworek Białoprądnicki”,
• Wydawnictwo „Dworek Białoprądnicki”.

Obok wymienionych instytucji, w strukturze organizacyjnej Centrum Kultury, działają także różnorodne Kluby Kultury, które są zlokalizowane w różnych częściach miasta. Do nich zaliczają się:

• Klub Kultury „Chełm” przy ul. Chełmskiej 16,
• Klub Kultury „Łokietek” przy ul. Łokietka 267,
• Klub Kultury „Mydlniki” przy ul. Balickiej 289,
• Klub Kultury „Paleta” przy ul. Wrocławskiej 91,
• Klub Kultury „Przegorzały” przy ul. Kamedulskiej 70,
• Klub Kultury „Vademecum” przy ul. Radzikowskiego 29,
• Klub Kultury „Wola” przy ul. Królowej Jadwigi 215.

---

Oceń: Centrum Kultury „Dworek Białoprądnicki”

---