Olga Boznańska

Kultura i sztuka

Olga Helena Karolina Boznańska, urodzona 15 kwietnia 1865 roku w Krakowie, to jedna z najsłynniejszych polskich malarek, znana przede wszystkim z charakterystycznych portretów oraz jako wybitna przedstawicielka modernizmu. Jej artystyczna podróż rozpoczęła się w Krakowie, jednak w 1898 roku przeniosła się do Paryża, gdzie rozwijała swoją twórczość w inspirującym środowisku artystycznym.

Boznańska była również aktywną członkinią szkoły monachijskiej, co podkreśla jej znaczenie w kontekście sztuki europejskiej tamtej epoki. W 1898 roku dołączyła do Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, a od 1901 roku, jej prace były prezentowane w Société Nationale des Beaux-Arts, co potwierdza jej uznanie w międzynarodowym środowisku artystycznym.

Życiorys

Olga Boznańska, znana polska malarka, była córką inżyniera Adama Nowiny Boznańskiego oraz Francuzki Eugenii de Mondain. Jej ojciec ukończył ze znacznymi osiągnięciami wiedeńską politechnikę, podczas gdy matka rozwijała swoje zainteresowania artystyczne poprzez rysunek. W rodzinie Boznańskiej pojawiła się także siostra o imieniu Izabella Antonina Ewelina.

Olga swoją pasję do rysowania odkryła już w bardzo młodym wieku, rozpoczynając naukę w wieku zaledwie 6 lat pod okiem matki. Jej dalsza edukacja artystyczna obejmowała m.in. lekcje malarstwa u Kazimierza Pochwalskiego oraz naukę w Kursach Malarskich im. Adriana Baranieckiego. W 1886 roku Boznańska zdecydowała się na kontynuowanie nauki w Monachium, gdzie, niestety jako kobieta, napotykała ograniczenia, nie mając możliwości uczęszczania do Akademii Sztuk Pięknych. W związku z tym kształciła się w prywatnych szkołach malarskich prowadzonych przez Karla Kricheldorfa i Wilhelma Dürra. W 1892 roku zmarła jej matka, co położyło cień na jej dalszą karierę artystyczną.

Rok 1896 był przełomowy w jej twórczości — zrezygnowała z dotychczasowych nauczycieli oraz wynajęła własną pracownię. To właśnie w tym czasie zadebiutowała na paryskiej wystawie, co otworzyło jej drogę do zaprezentowania prac nie tylko w Paryżu, lecz również w takich miastach jak Monachium, Warszawa, Berlin czy Wiedeń. Niedługo potem, w 1898 roku, zaczęły się pierwsze sukcesy. Wyróżniona złotym medalem przez arcyksięcia Karola Ludwika w Wiedniu za Portret malarza Pawła Nauena oraz dodatkowym wyróżnieniem w Londynie za Portret miss Mary Breme, Boznańska zdobywała coraz większe uznanie. Kolejnym krokiem w jej karierze było przyjęcie jej obrazu na wystawę przez jury paryskiego Société des Beaux-Arts.

W 1898 roku artystka przeniosła się na stałe do Paryża. W tym samym roku dołączyła do Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” oraz zorganizowała swoją pierwszą indywidualną wystawę. Na Wystawie w Nowej Galerii w Londynie w 1900 roku zdobyła złoty medal, a na Wystawie Światowej w Paryżu otrzymała równorzędne wyróżnienie. To właśnie wtedy skończyła się jej długoletnia relacja z malarzem Józefem Czajkowskim. W 1901 roku miała okazję zaprezentować swoje prace w Pittsburghu, co zaowocowało zakupem dwu jej obrazów przez rząd francuski do państwowych zbiorów sztuki. Dodatkowo, pracowała jako nauczycielka w Académie de la Grande Chaumière.

W 1906 roku straciła ojca, a w 1907 roku Carnegie Institute w Pittsburghu uhonorował ją srebrnym medalem. Na wystawie w Pittsburghu w 1912 roku, obok wielkich mistrzów takich jak Claude Monet czy August Renoir, reprezentowała Francję, a na międzynarodowej wystawie w Amsterdamie zdobyła srebrny medal. W 1914 roku warszawska Szkoła Sztuk Pięknych zaproponowała jej zatrudnienie na stanowisku profesora. Po raz kolejny reprezentowała szkołę francuską w Pittsburghu w 1923 roku w towarzystwie znanych artystów, takich jak Pierre Bonnard czy Maurice Denis.

Jednakże z upływem lat jej renoma zaczęła słabnąć. To, co kiedyś było głównym źródłem przychodów — zamówienia na portrety — stawało się coraz rzadsze. Z czasem rentę z krakowskiej kamienicy zaczęła traktować jako główne źródło utrzymania. W 1932 roku ostatni raz odwiedziła Kraków, a w 1934 roku uhonorowano ją nagrodą m.st. Warszawy za osiągnięcia w sztuce plastycznej. W 1937 roku na Wystawie Światowej w Paryżu odebrała Grand Prix, natomiast w 1938 roku na Biennale w Wenecji sprzedała pięć obrazów, w tym Portret pani Dygatowej, który nabył król włoski. To był jej ostatni sukces artystyczny, ponieważ w 1940 roku zmarła. Została pochowana na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency pod Paryżem.

Twórczość

Olga Boznańska była niezwykle utalentowaną artystką, której portrety przyczyniły się do jej największej sławy. Specjalizowała się w tworzeniu wizerunków ludzi, co stało się jej znakiem rozpoznawczym. Pracując przeważnie w swoim atelier, artystka często uwieczniała na płótnie nie tylko twarze, ale także atmosferę miejsca, w którym tworzyła.

Jej malarstwo charakteryzowało się wyrafinowaną techniką, w której farbę nakładała małymi pociągnięciami pędzla. Artystka cierpliwie czekała, aż każda warstwa wyschnie, co wpływało na niezatarte wrażenie czystości kolorów na płótnie, nawet w przypadku zastosowania odcieni szarości i ciemnych brązów. Dzięki tej metodzie obraz nie przybierał brudnego wyglądu, co było niezmiernie ważne dla zachowania estetyki jej prac.

Już podczas swojego pobytu w Monachium, Boznańska porzuciła werniksowanie gotowych dzieł. Z biegiem czasu zaczęła eksperymentować z nowymi materiałami — w coraz większym stopniu malowała na lekko zagruntowanej tekturze. Ta technika umożliwiała jej uzyskiwanie matowego wykończenia, co w połączeniu z jej wyrafinowanymi efektami kolorystycznymi, czyniło każde jej dzieło wyjątkowym.

Boznańska a impresjonizm

Błędem jest mylenie Olgi Boznańskiej z impresjonizmem. Artystka często wykorzystywała barwy lokalne oraz czerń, co znacznie odbiega od kolorystyki preferowanej przez impresjonistów. Różnice zauważalne są także w jej podejściu do natury. Zamiast zmysłowego zachwytu nad światłem i jego wpływem na nasz odbiór rzeczywistości, Boznańska w swoich portretach skupiała się na wnikliwym badaniu psychologicznym oraz silnej ekspresji emocji portretowanej osoby.

W jej palecie, często przesiąkniętej mgłą, trudno dostrzec feerię barw, która charakteryzuje dzieła takich artystów jak Monet, van Gogh czy Renoir. Podczas gdy impresjoniści eksplorowali światło słoneczne i jego wpływ na kolor w plenerze, Boznańska wyjątkowo rzadko malowała na zewnątrz. Jej zainteresowanie postaciami ludzkimi nie było również nawiązywaniem do krajobrazu czy pejzażu, jak to miało miejsce u impresjonistów. Zamiast tego koncentrowała się na portretach psychologicznych, ukazujących wewnętrzną prawdę o modelu, a nie efemeryczną chwilę czy lśniącą plamę koloru.

W obrazach Boznańskiej światło wydaje się posiadać własne życie i nie jest podporządkowane zmiennym warunkom atmosferycznym czy porze dnia. Już około 1900 roku miała ona ukształtowany własny styl, w którym dominowały walory, a także gra tonów i półtonów, nadająca jej dziełom specyficzną mglistość oraz tajemniczość. Krytycy paryscy w tamtym okresie nie mieli podstaw, by dostrzegać w twórczości Boznańskiej wpływy impresjonizmu. Kiedy zapytano ją o to, sama artystka uznała takie pytanie za absurdalne: „Ja i impresjonizm?”.

Dlatego jej twórczość jest zaliczana do nurtu postimpresjonizmu, który wykracza poza i redefiniuje ramy impresjonizmu, oddając jego istotę w nowym świetle.

Wybrane dzieła

Olga Boznańska, znana polska malarka, stworzyła szereg dzieł, które zachwycają zarówno techniką, jak i tematyką. Poniżej przedstawiamy kilka jej wybitnych prac:

  • Anemony, 1901, olej na tekturze, 49 × 36 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
  • Autoportret z japońską parasolką, 1892, olej na płótnie, 65 × 52 cm, Muzeum Narodowe we Wrocławiu,
  • Dziewczynka z chryzantemami, 1894, olej na tekturze, 88,5 × 69 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Dziewczynka z koszem jarzyn w ogrodzie, 1891, olej na płótnie, 124 × 85 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
  • Imieniny babuni, 1889, olej na płótnie, 79 × 60 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
  • Kwiaciarki, 1889, olej na płótnie, 65 × 85 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Kwiaty, po 1920, olej na desce, 29,5 × 41 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Portret Gabrieli Reval, 1912, olej na tekturze, 120 × 90 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Martwa natura z kwiatami, ok. 1930, olej na tekturze, 70 × 50 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Martwa natura z wazą, 1918, olej na tekturze, 38,5 × 57,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
  • Młoda kobieta z dzieckiem, 1902, olej na tekturze, 58,5 × 46,5 cm, Kolekcja prywatna Marka Michniczuka, Paryż,
  • Motyw z Paryża, ok. 1903, olej na desce, 33 × 24 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • W oranżerii, 1890, olej na płótnie, 235 × 180 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
  • Portret chłopca w gimnazjalnym mundurku, ok. 1890, olej na płótnie, 180 × 100 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
  • Portret dwojga dzieci na schodach, 1898, olej na płótnie, 102 × 75 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu,
  • Portret dwóch dziewczynek, 1896, olej na tekturze, 70 × 49,5 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach,
  • Portret Feliksa Jasieńskiego, 1907, olej na płótnie, 84,5 × 71 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Portret Gertrudy Dziewickiej (córki Seweryna Dziewickiego), 1897, olej na tekturze, 78 × 39 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Portret Heleny Chmielarczykowej, 1909, olej na płótnie, 110 × 80 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach,
  • Portret rzeźbiarza Jana Szczepkowskiego, ok. 1906, olej na tekturze, 76 × 63 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach,
  • Portret pani w białym kapeluszu, 1906, olej na tekturze, 107 × 80 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach,
  • Portret kobiety (Cyganka), 1888, olej na płótnie, 165 × 53 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Portret kobiety w białej sukni, 1890, olej na płótnie, 150 × 100 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Portret Paula Nauena, 1893, olej na płótnie, 121 × 91 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Portret Jadwigi z Sanguszków Sapieżyny, 1910, Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Portret młodej kobiety w bieli, 1912, olej na tekturze, 113 × 88 cm, Musée d’Orsay, Paryż,
  • Portret pani D., 1913, olej na tekturze, 117 × 71,5 cm, Musée d’Orsay, Paryż,
  • Portret panny Dygat, 1903, olej na tekturze, 82 × 60 cm, Musée d’Orsay, Paryż,
  • W Wielki Piątek (Zakonnica, Zakonnica modląca się w kościele), 1890, olej na płótnie, 240 × 158 cm, Kościół Mariacki w Krakowie,
  • Portret Kazimierza Wizego, ok. 1905 – ok. 1909, olej na tekturze, 71 × 42,5, Muzeum Narodowe w Warszawie,
  • Żyd przy winie, 1887, olej na płótnie, 81,5 × 65 cm, Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu.

Ordery i odznaczenia

Olga Boznańska została wyróżniona licznymi odznaczeniami przez swoje znaczące osiągnięcia artystyczne oraz wkład w polską kulturę. Oto przykładowe nagrody, które otrzymała:

  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, nadany 10 listopada 1938 roku,
  • Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1924 roku,
  • Złoty Wawrzyn Akademicki, wręczony 7 listopada 1936 roku,
  • Kawaler Orderu Legii Honorowej, nadany we Francji w 1912 roku.

Upamiętnienie

W Krakowie Boznańska spędziła znaczną część swojego życia w historycznym budynku przyul. Piłsudskiego 21(wcześniej Wolska 21), w którym także miała swoją pracownię. Budynek został wzniesiony przez jej ojca, a po jego śmierci przeszedł w ręce Olgi oraz jej siostry Izabeli. Na ścianie budynku zainstalowana jest tablica pamiątkowa, która została umieszczona z okazji 135. rocznicy urodzin artystki oraz 60. rocznicy jej śmierci. Tablicę wykonał rzeźbiarz Tadeusz Banaś, związany z Wydziałem Form Przemysłowych w 2000 roku. Część budynku, w testamencie, Olga przekazałaAkademii Sztuk Pięknych w Krakowie, podczas gdy drugą część, która należała do Izy, otrzymała Gmina Kraków.

Artystka jest także patronką wielu ulic w różnych miastach, takich jak: Bogatynia, Częstochowa, Katowice, Kielce, Kraków, Kutno, Lubin, Ostrów Wielkopolski, Stargard, Syców, Tarnów, Warszawa oraz Wrocław. W Śremie jedną z ulic decidowano nazywać Zaułkiem Olgi Boznańskiej.

W 2006 roku w Kielcach miała miejsce ceremonia odsłonięcia popiersia malarki, które powstało dzięki pracy Józefa Sobczyńskiego. Dodatkowo, w 2016 roku, Narodowy Bank Polski wyemitował srebrną monetę kolekcjonerską upamiętniającą Olgę Boznańską, o nominale 20 złotych, będącą częścią serii „Polscy Malarze XIX/XX wieku”.

Od 2022 roku Olga Boznańska została również patronką Liceum Sztuk Plastycznych w Wodzisławiu Śląskim. Uczniowie tej szkoły postanowili uczcić artystkę, tworząc mural dedykowany jej osobie.

Uchwałą Sejmu RP X kadencji z dnia 24 lipca 2024 roku ogłoszono, że rok 2025 będzie „Rokiem Olgi Boznańskiej”, podkreślając tym samym jej znaczenie w polskiej sztuce i kulturze.

Oceń: Olga Boznańska

★★★★★
Średnia ocena:4.57 Liczba ocen:14