Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Wacława w Krakowie

---

Historia

Cystersi, zakonnicy znani ze swojego surowego stylu życia, przybyli do Mogiły w 1222 roku. Już trzy lata później, w 1225 roku, rozpoczęto budowę kościoła, której fundatorami byli Wisław Odrowąż oraz jego kuzyn Iwo Odrowąż. Świątynia została konsekrowana w 1266 roku, co oznacza, że po wielu latach starań zakończono inwestycję.

Obiekt wzniesiono w typowym dla cystersów stylu, łącząc elementy romańskie i gotyckie. Kościół ma plan krzyża łacińskiego i jest trójnawową, czteroprzęsłową bazyliką, która orientuje się na wschód. W budowli można dostrzec transept z bocznymi kaplicami, a krótkie prezbiterium jest zakończone płaskim zamknięciem. Materiały użyte do jego budowy to cegła i kamień, co nadaje świątyni solidny charakter.

Wnętrze świątyni zostało otynkowane na przełomie XV i XVI wieku za sprawą opata Erazma Ciołka. Warto zaznaczyć, że w latach 1536–1538 wnętrze ozdobił polichromiami mogilski cysters, brat Stanisław Samostrzelnik, którego dzieło dodało blasku kościołowi.

Niestety, historia tego miejsca nie jest wolna od zniszczeń. Kościół był wielokrotnie dewastowany w wyniku pożarów oraz najazdów obcych wojsk. Na skutek jednego z trzęsień ziemi doszło do zawalenia się sklepienia w nawie głównej, co podkreśla tragiczny charakter historii tego obiektu.

Fasada oraz kruchta świątyni reprezentują styl barokowy. Zostały przebudowane w 1780 roku według projektu architekta Franciszka Moslera z Opawy. Do świątyni prowadzą trzy główne wejścia: jedno przez kruchtę do nawy głównej, a pozostałe prowadzą do naw bocznych.

Wnętrze

Nawy

W kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Wacława, nawa główna charakteryzuje się barokowym sklepieniem, które przeszło rekonstrukcję w 1720 roku, jako efekt odbudowy po tragicznym pożarze, który miał miejsce w 1708 roku.

Nawy boczne, w odróżnieniu od głównej, zdobią sklepienia krzyżowo-żebrowe. Warto zwrócić uwagę, że zarówno główna nawa, jak i nawy boczne są pięknie zdobione polichromiami, które zostały wykonane na początku XX wieku przez artystę Jana Bukowskiego.

Interesującym elementem jest to, że w prawej nawie bocznej, podczas renowacji świątyni, która miała miejsce na przełomie XX i XXI wieku, dokonano usunięcia malunków Bukowskiego, a w ich miejsce odsłonięto i zrekonstruowano roślinne ornamenty autorstwa Samostrzelnika.

Z kolei w lewej nawie, prowadzącej do kaplicy Krzyża Świętego, pozostawiono oryginalne polichromie Bukowskiego. Ambona kościoła wyróżnia się miedzianą blachą pokrywającą jej powierzchnię, na której wytłoczone są sceny z życia Jezusa. Została ona wykonana w 1938 roku przez Stefana Zbigniewicza.

Prezbiterium

Prezbiterium kościoła, dwuprzęsłowe, również posiada sklepienie krzyżowo-żebrowe. W ołtarzu głównym można zobaczyć późnogotycki poliptyk, który datuje się na 1514 rok i został przeniesiony do Mogiły w 1950 roku ze Szczodrowa. W centralnej części szafy ołtarza wznosi się rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem, ujęta w sceny z jej życia umieszczone w skrzydłach.

Polichromie w prezbiterium, wykonane przez Stanisława Samostrzelnika, zdobią również ścianę zamykającą, na której widnieje scena „Zwiastowania” oraz „Veraikon”. W oknach znajdują się nowoczesne witraże, które zaprojektował Tadeusz Wojciechowski w 1947 Roku. Przedstawiają one różne sceny z życia Jezusa i Maryi.

Po obu stronach prezbiterium znajdują się barokowe stalle z XVIII wieku, a na ich obrazach ukazani są cysterskie święci: Robert, Alberyk, Stefan i Bernard, założyciel zakonu. Również przed rzeczywistym prezbiterium, obok filarów, umieszczono boczne ołtarze z XVII wieku, poświęcone bł. Wincentemu Kadłubkowi oraz Matce Bożej Nieustającej Pomocy.

Transept

Sam transept ma formę składającą się z trzech kwadratowych przęseł, a jego sklepienia są krzyżowo-żebrowe. Po prawej stronie transeptu znajdują się wejścia do zakrystii oraz klasztoru. Między tymi dwoma wejściami znajduje się nagrobek opata i biskupa kamienieckiego Marcina Białobrzeskiego, który został wykonany w sposób manierystyczny przez Jana Michałowicza z Urzędowa około 1586 roku.

Ściany transeptu zdobią polichromie, w tym przedstawienia „Ukrzyżowania”, herb fundatora „Odrowąż” oraz inne dekoracje autorstwa Samostrzelnika. W transepcie znajdują się również dwie boczne kaplice, które są poświęcone świętym założycielom cystersów oraz św. Bernardowi. W lewym ramieniu transeptu umiejscowiona jest kaplica Krzyża Świętego.

Kaplica Krzyża Świętego

Kaplica ta ma swoją historię, której kluczowym momentem był pożar wnętrza kościoła w 1447 roku, podczas którego ocalał jedynie drewniany krzyż, znajdujący się w tęczy. Krzyż ten był czczony przez mieszkańców okolicznych terenów i umieszczony w ołtarzu głównym.

W 1586 roku opat mogilski Wawrzyniec Goślicki zmienił wystrój wnętrza, a w 1588 roku przeniósł krzyż do nowo przygotowanej kaplicy z dedykowanym mu ołtarzem, który został poświęcony 28 października 1597 roku. Od tej pory krucyfiks znajduje się w tej samej lokalizacji.

Niestety, nie ustalono, kiedy na krzyżu umieszczona została gotycka figura Ukrzyżowanego, której autorem pozostaje nieznany. Figura ma wysokość 192 cm, jest polichromowana i wykonana z jednego kawałka drewna wiązowego. Otrzymała ona perizonium i perukę z ludzkich włosów w 1447 roku.

Wnętrze kaplicy zdobią barokowe ołtarze oraz stalle z XVIII wieku. Całość kaplicy zamyka kutą kratą, która nadaje jej wyjątkowy charakter. Fundatorem kaplicy był Stefan Skarbek Żółtowski, który postanowił ufundować ją jako wotum za ocalenie w bitwie pod Cecorą w 1620 roku, a jego epitafium można odnaleźć przy wejściu do kaplicy. Underneath the chapel lies a crypt serving as the final resting place for benefactors and abbots of the monastery, of which one spot remains available.

Za ołtarzem znajdują się dwie boczne kaplice poświęcone św. Wacławowi oraz św. Józefowi.

Współczesność

Wnętrze kościoła przeszło wielką renowację pod koniec XX wieku oraz trwało do roku 2021. W tym czasie dokonano również debarkizacji, co przywróciło wnętrzu surowszy romancko-gotycki styl, typowy dla cystersów.

W ramach prac zrekonstruowano znaczną część polichromii autorstwa Stanisława Samostrzelnika. Usunięto także kilka bocznych ołtarzy, które znajdowały się przy filarach, oraz zlikwidowano fragment stalli w prezbiterium.

Warto zauważyć, że jedynie barokowe elementy wyposażenia kaplicy Krzyża Świętego zostały zachowane, co nadaje temu miejscu przytulny i historyczny charakter.

---

Oceń: Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Wacława w Krakowie

---