Kościół Narodzenia Pańskiego i św. Bartłomieja Apostoła w Krakowie

---

Historia

W 1347 roku Jan, biskup skutaryjski i wikariusz diecezji krakowskiej, ogłosił, że dokonał poświęcenia kościoła pod wezwaniem świętego Bartłomieja, który znajdował się przy bramie klasztoru w Mogile. W dokumencie z 2 listopada tamtego roku, który przetrwał w archiwach klasztornych, znalazły się informacje o licznych odpustach przyznanych tym, którzy odw czerwony letni wieczór, trwały wiele lat i miały oparcie w lokalnych tradycjach.

Historia tego miejsca sięga 1329 roku, kiedy to po raz pierwszy wspomniano o kościele, który został zbudowany przez cystersów w celu opieki nad ludnością zamieszkującą te tereny. Bez wątpienia, wiele dla rozwoju parafii uczynili członkowie rodu Odrowążów, a szczególnie krakowski biskup Iwo Odrowąż, który był fundatorem klasztoru oraz osobą odpowiedzialną za sprowadzenie cystersów do Mogiły. Warto zaznaczyć, że 14 maja 1266 roku biskup Jan Prandota, herbu Odrowąż, w dokumencie wydanym w Krakowie, przekazał parafię kościoła św. Bartłomieja wraz z jej uposażeniem klasztorowi w Mogile, nadając mu także dziesięciny.

W 1434 roku Wielki Kardynał Zbigniew Oleśnicki przyznał 40 dni odpustu wiernym, którzy odwiedzali kościół św. Bartłomieja oraz klasztor w Mogile. Jeszcze inny istotny dokument z 12 maja 1442 roku zezwalał zakonnikom mogilskim na udzielanie sakramentów chrztu i małżeństwa w tymże kościele parafialnym.

W 1466 roku, być może w następstwie pożaru, kościół przeszedł gruntowną odbudowę zleconą przez opata Piotra Hiszberga. W budowie uczestniczył królewski cieśla oraz snycerz Maciej Mączka. Odbudowa kościoła została upamiętniona w dębowym portalu, na którym wyrzeźbiono dedykację, wskazującą datę budowy: ANNO. DOMINI. MCCCC. LXVI. AD HON[OREM DEI ET] REGINE. COELORUM. MTHIAS. MANCZKA. F. Ta jednonnawowa świątynia była pokryta gontem, sięgającym aż do podmurówki. Uroczystej konsekracji kościoła dokonał biskup Jan Rzeszowski w 1475 roku.

W latach około 1740 dokonano gruntownej modernizacji, zachowując przy tym gotycki układ przestrzenny. Wnętrze kościoła podzielono ostrołukowymi arkadami, które opierają się na profilowanych słupach. Jego bryła nabrała kształtu krzyża łacińskiego, dobudowano kaplice boczne oraz piętrową zakrystię. Dolna część budowli pokryta gontem została zastąpiona deskowaniem. Co więcej, w 1839 roku powstały dwa przedsionki – zarówno boczny, jak i główny, które wzbogaciły wygląd kościoła.

Kościół pod wezwaniem świętego Bartłomieja to jeden z najcenniejszych zabytków architektury drewnianej w Polsce.

Wygląd i wnętrze

W Polsce zachował się najstarszy drewniany kościół, który wyróżnia się trzema nawami w unikalnym układzie halowym. Taki sposób organizacji przestrzennej jest niezwykle rzadki, szczególnie wśród gotyckich kościołów drewnianych. Budowla jest orientowana, a jej prezbiterium kończy się w wielobocznym zakończeniu. W południowej nawie bocznej można zauważyć ostrołukowe drzwi, które zyskały bogate dekoracje roślinne, a także herb Odrowąż oraz datę 1466, a także sygnaturę i nazwisko twórcy, którym był Maciej Mączka.

Wnętrze kościoła zdobi polichromia z roku 1766, charakteryzująca się stylem rokokowym, z architektonicznymi motywami dekoracyjnymi oraz medalionami z portretami biskupów, takich jak Iwo Odrowąż, Jan Prandota czy Zbigniew Oleśnicki, a także uczonych i świętych związanych z Mogiłą. Wśród herbów widoczne są Odrowąż, Radwan oraz Abdank. Na suficie znajduje się przedstawienie św. Bernarda klęczącego przed Matką Boską, natomiast w prawej kaplicy polichromia przedstawia wstąpienie do nieba św. Bartłomieja. Aniołowie towarzyszący świętemu trzymają w dłoniach zakrwawione noże, symbolizujące jego brutalne wprowadzenie 'do nieba’ przez oprawców, którzy obdarli go ze skóry.

Główny ołtarz kościoła zawiera obraz św. Bartłomieja, który został namalowany przez ks. Józefa Kaczmarczyka w latach 20. XX wieku. Ołtarz ten uzupełnia malowidło iluzjonistyczne z 1770 roku, przedstawiające postacie św. Piotra oraz Pawła. Wcześniejszy obraz z ołtarza głównego, przedstawiający realistyczną scenę męczeństwa świętego, został przeniesiony do archiwum muzeum diecezjalnego, gdyż okazał się zbyt krwawy dla wiernych. Na bocznych rokokowych ołtarzach uwagę zwraca obraz św. Izydora ubrany w strój polski oraz Matka Boska z Dzieciątkiem na półksiężycu.

W kaplicy południowej można zobaczyć barokowy ołtarz Matki Bożej oraz rokokowy ołtarz Matki Bożej Różańcowej, z obrazem św. Anny Samotrzeciej, a w kaplicy północnej mieści się także barokowy ołtarz z obrazem Matki Bożej Bolesnej, będący kopią z lat 70. XX wieku, oraz rokokowy ołtarz św. Izydora – rolnika. Całość wnętrza uzupełnia rokokowa ambona oraz drewniana chrzcielnica z podstawą, która imituje kamień i pochodzi z jednej z kolumn kościoła, prawdopodobnie z XVI wieku.

Otaczające kościół drewniane ogrodzenie oraz trójbramna dzwonnica, datowana na 1752 rok, tworzą spójną kompozycję. Od 1347 roku wokół niego istniał przykościelny cmentarz, który funkcjonował do 1836 roku. Wówczas nowy Cmentarz Mogilski został założony poza wsią w odległości od istniejącej zabudowy.

Świątynia jest jednym z punktów na Trasie Krakowskiej Otwartego Szlaku Architektury Drewnianej. W sierpniu 2017 roku przeprowadzono fumigację obiektu, która była sfinansowana w 75% przez Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa. Konserwacja była niezbędna, gdyż w drewnianych częściach kościoła pojawiły się owady szkodniki, takie jak spuszczel pospolity i kołatek domowy. Proces konserwacji polegał na szczelnym przykryciu budynku folią oraz wpuszczeniu do wnętrza gazu.

---

Oceń: Kościół Narodzenia Pańskiego i św. Bartłomieja Apostoła w Krakowie

---