Stradom (Kraków)

---

Historia

Po raz pierwszy Stradom został wspomniany w 1378 roku, kiedy to opisana została sytuacja dotycząca pewnej kobiety z tej okolicy: pro wlneracione [uulneracione] cuiusdam mulieris de Stradomia. To wtedy królowa Elżbieta zatwierdziła darowiznę ogrodu, który przekazano kościołowi św. Stanisława na Skałce, a osobą odpowiedzialną za ten dar był obywatel Krakowa, Stanisław Czaja.

Warto zauważyć, że Stradom przed wiekami znany był pod inną nazwą – Mostu Królewskiego. Wyrażenie „hortum suum in Stradomia alias in Ponte Regali” pojawia się w Kodeksie dyplomatycznym Katedry Krakowskiej św. Wacława, w dokumencie z 1402 roku, gdzie później przyjęto nadal nazwę Stradom, oznaczającą „Pons Regalis alias Stradomya”. Nazwa ta nawiązywała do mostu, który łączył Kraków z Kazimierzem.

Rok 1419 za sprawą Władysława Jagiełły przyniósł Stradomię do Kazimierza, co zaowocowało reprezentacją jej mieszkańców w kazimierskiej radzie miejskiej.

W dokumentach wydanych w Kolonii w 1618 roku, Kraków został określony jako Cracovia nobilissima et celeberrima Sarmatiae urbs („Kraków najszlachetniejsze i najsławniejsze miasto Sarmacji”). W tym kontekście Stradom, obok takich miejsc jak Kraków, Kazimierz czy Kleparz, zyskał miano Sarmatica Tripolis seu potius Pentapolis („Sarmackie Trój- względnie Pięciomiasto”).

W okresie zaborów Stradom był miejscem, w którym mieściły się istotne urzędy, w tym celny oraz pocztowy, co składało się na jego reputację jako dzielnicy austriackiej. W latach 1858–1954 Stradom stanowił VII katastralną dzielnicę Krakowa.

Etymologia nazwy

Nazewnictwo związane z rdzeniem strad- jest powszechnie obecne w języku polskim oraz w jego odmianach wschodnio-słowiańskich. Można zauważyć wiele miejscowości, takich jak Stradomia, Stradomka, Stradomno czy Stradomskie jezioro, które zawierają ten rdzeń. Interesujące jest również, że rdzeń strad- pozostaje jasno rozpoznawalny w polskiej mowie oraz w innych słowiańskich językach. Obecne formy czasowników, takie jak stradać, nie są najstarsze, jak pokazują dostępne przykłady, sugerujące, że mogą one wywodzić się z koniugacji III.

W średniowiecznych tekstach znaczenie wyrazu stradać odnosiło się do stanu posiadania, z oznaczaniem utraty lub braków, natomiast w XVI wieku uzyskało dodatkowe znaczenie 'pozbawiać’. W kontekście etymologicznym Stradom i Stradomia ukazują pierwotną formę z miękkim końcowym -m, co sugeruje, że wyraz składał się z elementów słowotwórczych, takich jak *Strad-om-jь. Funkcja formantu -jь była najczęściej związana z tworzeniem nazw dzierżawczych, co było widoczne w nazwach miast, takich jak Poznań czy Myślibórz.

Wiele nazw miejscowych wykazuje niewielką różnicę między podstawowymi imionami osobowymi a ich miejscowymi wersjami, co jest szczególnie zauważalne w końcowych spółgłoskach. Na przykład Jarosław i Jarosławia, czy Radom i Radomia. Przyjęcie Stradom jako nazwy dzierżawczej implikowałoby istnienie osobowego odpowiednika.

Ale Witold Taszycki zauważa, że polskie imiona zawierające przyrostek -om, takie jak Dzigoma czy Lubom, są skróconymi formami z imion dwuczęściowych, gdzie pierwszy człon pozostał nienaruszony. Możliwe, że mogło istnieć imię *Stradomił, które byłoby skrócone do Stradom. Pewne zapiski historyczne sugerują, że mogła funkjonować nazwa Stradomiria, chociaż deployment jej pochodzenia wykazuje pewne niepewności. Możliwe są również inne teorie, według których Stradom mógł być uznany za przymiotnik nawiązujący do cech jak 'skłonność do cierpienia’.

Inna teoria opiera się na obserwacji Jana Rozwadowskiego, który sugerował, że nazwy takie jak Stradom mogą pochodzić od imiesłowów związanych z czasownikami, co prowadzi do znaczenia przymiotnikowego. Imiesłowy przekładają się na koncepcję osób 'cierpiących’ lub 'ubogich’, co mocno sugeruje mistykę kulturową dawnych czasów.

Najprostsza argumentacja opiera się na wyjaśnieniu Stradom jako nazwy topograficznej, z pierwotnym znaczeniem związanym z działalnością rolniczą. Przyrostek -jь mógłby określać obszar o trudnych warunkach uprawnych, jako że Stradom zlokalizowany był na terenie, który łatwo uległ zniszczeniu z powodu regularnych wylewów Wisły. Przed ulgą w wysiłkach rolniczych, tereny te pozostały przeważnie uprawiane aż do końca średniowiecza, mimo swej uciążliwej naturalnej struktury.

Rzeczywiście, Stradom, w rozumieniu 'z trudem uprawiany’, może być doskonale zgodny z rzeczywistością topograficzną, co czyni jego etymologię fascynującym tematem w lokalnej historii, w kontekście jego bliskiego sąsiedztwa z ul. św. Sebastiana.

Zabytki i atrakcje

Stradom w Krakowie to miejsce bogate w historię oraz architekturę, gdzie odnajdziemy wiele interesujących zabytków i atrakcji. Wśród nich znajdują się:

• Klasztor xx. Misjonarzy oraz piękny Ogród Księży Misjonarzy,
• Kościół Nawrócenia św. Pawła w Krakowie,
• Klasztor oo. Bernardynów i Kościół św. Bernardyna w Krakowie,
• Kościół św. Agnieszki w Krakowie,
• Dawny Dom dla Starców – Towarzystwa Dobroczynności, który był wcześniej klasztorem ss. Koletek i znajduje się przy ulicy Koletek 10 i 12,
• Nadwiślan Kraków,
• Dawny Hotel Pod Złotym Wołem (znany później jako hotel Londyński), ul. Stradomska 11,
• Dawny hotel Pod Białą Różą, ul. Stradomska 13,
• Komora celna oraz dawny kościół św. Jadwigi, ul. Stradomska 12–14,
• Nowy Dom Celny, który został wzniesiony w latach 1856–1863,
• Dworek kanonika Dubickiego, wzbogacony tablicą powodziową z 1813 roku, ul. Koletek 9,
• Kamienica Mojżesza Löbla Ohrensteina, wybudowana w latach 1911–1913, róg ul. Stradomskiej oraz Dietla (ul. Dietla 42).

Każdy z tych obiektów ma swoją unikalną historię oraz znaczenie, co czyni Stradom doskonałym miejscem do odkrywania bogactwa krakowskiej kultury i architektury.

Instytucje

W Stradomiu można znaleźć Wyższe Seminarium Duchowne Księży Misjonarzy Wincentego à Paulo (CM), które kształci przyszłych misjonarzy oraz duchownych. Dodatkowo, działa tam Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Sosnowieckiej w Krakowie, które również prowadzi formację duchową.

---

Oceń: Stradom (Kraków)

---