Szaniec FS-21 to interesujący punkt w historii Krakowa, będący częścią kompleksu obronnego, który został wybudowany przez Austriaków w ramach Twierdzy Kraków. Powstał on w latach 1855–1856, w tym czasie obszar, na którym się znajduje, był częścią wsi Wola Duchacka. Od lat jednak stanowi część Dzielnicy XI Podgórze Duchackie.
Kształt szaniec dostosowany był do ukształtowania terenu i był otoczony suchą fosą, która miała trapezowy przekrój i strome ściany o wysokości około 2 metrów. Wewnątrz tej konstrukcji istniała płytka zatoka – włamanie do środka, które umożliwiało wjazd do wnętrza szańca. Taki układ zapewniał możliwość obrony przy użyciu ognia bocznego.
W narożnikach szańca znajdowały się platformy, które były przystosowane do umieszczania dział artyleryjskich, a po ich zewnętrznej stronie prowadził stromy stok wału. Niestety, nie zachowała się żadna dokumentacja dotycząca uzbrojenia ani obsady szańca, przez co trudno ustalić dokładne szczegóły dotyczące jego wyposażenia. Możemy jedynie przypuszczać, że w szaniec istniały cztery stanowiska artyleryjskie, co było standardem w tego typu fortyfikacjach. Napotykane tam zapewne początkowo odprzodowe, gładkolufowe działa, później mogły zostać zastąpione przez działa wzoru M.59 z gwintowanymi lufami.
Na prostych odcinkach wału znalazły się również ławki strzeleckie dla piechoty. Warto zaznaczyć, że w tej konstrukcji nie przewidziano miejsca na kazamaty ani inne murowane schrony. Szaniec FS-21 stanowił integralną część systemu obronnego, gdzie szańce zazwyczaj były usytuowane w odległości 700 metrów od siebie, co umożliwiało wzajemne wsparcie ogniem artyleryjskim.
W 1888 roku szaniec FS-21 został połączony z sąsiadującym szańcem FS-22. Oba obiekty miały w najszerszym miejscu około 50 metrów szerokości w koronie wału oraz 90 metrów szerokości na linii przeciwstoków, co czyniło je najmniejszymi tego typu konstrukcjami w obrębie Twierdzy Kraków. W 1914 roku, szaniec FS-21 przeszedł proces przebudowy, stając się szaniec rdzenia NS-24. Również inne bliskie obiekty, poddano temu samemu procesowi, tworząc szaniec NS-23 oraz NS-22.
Losy szańca
W trakcie I wojny światowej szaniec FS-21 nie miał żadnego znaczenia strategicznego. Jednak jego losy zmieniły się drastycznie podczas II wojny światowej, kiedy to znalazł się w obrębie niemieckiego obozu koncentracyjnego Plaszow. W obozie, więźniowie nadali mu nieformalną nazwę Hujowa Górka, która odnosiła się do nazwiska SS-manna Alberta Hujara. Od roku 1943 do 1945, na tym terenie, Niemcy przeprowadzali egzekucje więźniów, zarówno z obozu, jak i z krakowskich zakładów karnych.
Ofiary, które straciły życie w brutalnych i nieludzkich warunkach, były grzebane w zagłębieniu szańca. W konsekwencji, zagłębienie to wypełniło się ciałami zamordowanych, co jest tragiczną częścią jego historii. W 1944 roku, aby zatarasować ślady tych zbrodni, Niemcy przeprowadzili ekshumacje i spalenie ciał, co spowodowało zniwelowanie terenu szańca.
Dziś pozostałości po dawnym szańcu są widoczne jedynie w postaci wałów i suchej fosy. Najlepiej zachował się wał łączący szańce F-22 i F-21. Współczesne upamiętnienie tych wydarzeń znajduje odzwierciedlenie w krzyżu, który został umieszczony na szańcu FS-21. Z kolei na szańcu FS-22 znajduje się Pomnik Ofiar Faszyzmu, który także przypomina o tragicznych losach więźniów tego miejsca.
Przypisy
- Geoportal. Mapa topograficzna i lotnicza [online] [dostęp 22.10.2019 r.]
- a b c d Twierdza Kraków. Kaponiera [online] [dostęp 22.10.2019 r.]
Pozostałe obiekty w kategorii "Twierdze":
Szaniec FS-29 | Fort główny artyleryjski 50 „Prokocim” | Fort międzypolowy artyleryjski 53 „Bodzów” | Fort pancerny pomocniczy „Bielany” | Fort pancerny pomocniczy 50 ½ WEST „Kosocice” | Schron amunicyjny „Dłubnia” | Baszta Sandomierska na Wawelu | Fort cytadelowy 2 „Kościuszko” | Fort pomocniczy piechoty 39 „Olszanica” | Fort pancerny główny 49a „Dłubnia” | Baszta Stolarzy w Krakowie | Baszta Cieśli w Krakowie | Szaniec IS-V-6 | Szaniec FS-22 | Ostróg bramny „Wola Justowska” | Fort reditowy 12 (IVa) „Luneta Warszawska” | Fort pomocniczy piechoty 50a „Lasówka” | Fort pancerny główny 52 ½ „Skotniki” N i S | Fort pancerny główny 51 ½ OST „Swoszowice” | Fort pancerny główny 44 „Tonie”Oceń: Szaniec FS-21