Willa Baszta w Przegorzałach

Ten wyjątkowy budynek został zaprojektowany przez architekta Adolfa Szyszko-Bohusza jako jego własny dom. Jego modernistyczna forma powstała w latach 1928–1929, na działce zakupionej przez architekta w 1916 roku od bielańskich kamedułów. To imponujące siedlisko zajmuje powierzchnię około 9 ha, w otoczeniu zalesionego wapiennego wzgórza.

Willa wyróżnia się oryginalną architekturą, mając kształt półrotundy, nawiązujący stylistycznie do średniowiecznych baszt, utrzymany w romantycznym historyzmie. Nad jej głównym portalem umieszczone są dwa kartusze z herbami: herb Szyszko-Bohusza Odyniec po lewej stronie oraz herb Korab po prawej.

Budynek pierwotnie był wyposażony w basen oraz otoczony był pięknym ogrodem. Na drodze dojazdowej znajdują się zachowane do dzisiaj garaże, a przy wjeździe do willi, w urokliwym miejscu podnóża wzgórza, stoi stylowa stróżówka, która dodaje uroku tej malowniczej posiadłości.

Willa została zbudowana z wapiennych ciosów, wzniesiona na Skale Przegorzalskiej, na południowo-zachodnim skraju Lasu Wolskiego, w Paśmie Sowińca. Dominuje ona nad doliną Wisły, oferując niezapomniane widoki z zachodniego tarasu, gdzie rozciąga się panorama doliny rzeki oraz wzgórz Pogórza Wielickiego. Przy sprzyjającej pogodzie, z tarasu można dostrzec także majestatyczne Tatry.

W roku 1940 willa znalazła się w rękach niemieckich okupantów, a zamieszkał w niej dr Otto von Wächter, będący szefem dystryktu krakowskiego Generalnego Gubernatorstwa. Blisko willi, w latach 1942–1943, wzniesiono okazały gmach nazwany obecnie Zamkiem w Przegorzałach lub Belwederem (pierwotnie nazwa „Belweder” odnosiła się do willi). Niemcy nazywali go Schloss Wartenberg (Zamek Strażnica). Budynek, którego budowa nie została ukończona, planowano przeznaczyć na luksusowe sanatorium dla pilotów Luftwaffe, jednak pod koniec wojny pełnił rolę szpitala. Co ciekawe, Niemcy nie zdołali zrealizować swoich planów budowy kolejki linowej do Zameczku.

Po wojnie, w grudniu 1945 roku, rodzina Bohuszów podjęła próby odzyskania nieruchomości, jednak bezskutecznie. W 1952 roku cały kompleks przeszedł w ręce Instytutu Badawczego Leśnictwa, który podlegał Ministerstwu Leśnictwa. W 1973 roku podjęto decyzję o zlokalizowaniu w tym miejscu Instytutu Badań Polonijnych UJ. Instytut został formalnie utworzony w 1976 roku, równocześnie rozpoczęto budowę Kolegium Polonijnego im. Kazimierza Pułaskiego. Gmach zaprojektowali architekci: Tomasz Mańkowski oraz Dariusz Kozłowski. Ta inwestycja zrealizowana została ostatecznie w 1991 roku. Obecnie w budynku mieści się Instytut Europeistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Na stromym wschodnim zboczu, poniżej omawianych budowli, usytuowany jest także rezerwat przyrody Skałki Przegorzalskie, który stanowi doskonały przykład unikalnej flory i fauny tego regionu.