Jan Marchlewski

---

Życiorys

Jan Marchlewski był synem Leona Marchlewskiego, znanego biochemika oraz profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, jak również Fanny, z domu Hargreaves. W jego rodzinie znajdowało się dwóch braci: Teodor oraz Marceli.

Po zakończeniu edukacji w krakowskim VII Państwowym Gimnazjum Realnym im. Adama Mickiewicza, w roku 1927 rozpoczął studia przyrodnicze na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tytuł magistra filozofii uzyskał w 1939 roku. W trakcie swoich studiów miał okazję pracować jako asystent, a do 1936 roku pełnił rolę wolontariusza. W latach 1936-1939 pracował jako asystent w Zakładzie Anatomii Porównawczej.

W czasie II wojny światowej przebywał w miejscowości Konary, gdzie angażował się w prace na gospodarstwie rolnym, które zostało nabyte przez jego ojca w roku 1910, a Jan był jednym z współwłaścicieli tej ziemi.

Po zakończeniu wojny, w latach 1945-1953, ponownie związany był z Zakładem Anatomii Porównawczej UJ, gdzie rozpoczął pracę jako starszy asystent, a później odniósł sukces, zostając adiunktem. Jego dydaktyczna działalność obejmowała prowadzenie wykładów oraz ćwiczeń dla studentów związanych z Wydziałem Rolniczym UJ. W 1947 roku uzyskał stopień doktora. Od 1953 roku, jako samodzielny pracownik naukowy, działał na Wydziale Zootechnicznym (Katedra Anatomii Zwierząt) w Wyższej Szkole Rolniczej, którą utworzono z przekształcenia Wydziału Rolniczego UJ. W 1954 roku objął stanowisko zastępcy profesora, a zaledwie rok później, w czerwcu 1955 roku, rozpoczął pracę jako profesor nadzwyczajny.

Tematyka badań naukowych

Jan Marchlewski specjalizował się w ornitologii, co stanowiło główny obszar jego działalności badawczej. Jego prace koncentrowały się na kilku kluczowych aspektach związanych z ptakami, obejmując: anatomię porównawczą, faunistykę oraz hodowlę zwierząt.

Stopień doktora uzyskał na podstawie pracy dotyczącej naczyń krwionośnych jajowodu u wróbla domowego, analizując zarówno ich stan spoczynku, jak i aktywności. W tym okresie jego działalności badawczej, Marchlewski również badał możliwości krzyżowania kuraków, co doprowadziło do kilku interesujących wyników. Uzyskał następujące krzyżówki:

• srebrnej bażancicy z kogutem rasy zielononóżki,
• bażancicy złotej z kogutem Leghorna.

Mieszańce te mogły żyć od 3 do 6 lat, jednak były niestety bezpłodne.

Od roku 1951 Marchlewski zajął się próbami udomowienia kuraków leśnych, takich jak głuszec, jarząbek i cietrzew. W ramach swoich badań uzyskał w sztucznych warunkach trzy pisklęta głuszca z jaj przywiezionych z Tatr. Skutecznie wyhodował w niewoli dwie samice oraz jednego samca, co stanowiło ważny krok w jego badaniach.

Mimo że udało mu się uzyskać zapłodnione jaja, nie zdołał doprowadzić do wylęgu piskląt, co podkreśla trudności związane z hodowlą i rozmnażaniem dzikich gatunków w warunkach sztucznych.

Publikacje (wybór)

Przed wybuchem II wojny światowej Jan Marchlewski opublikował szereg istotnych prac naukowych i popularnonaukowych, które miały duży wpływ na rozwój wiedzy w jego dziedzinie. Oto niektóre z nich:

• 1932 – Gospodarka łowiecka w Tatrach („Kur. Lit.-Nauk.”),
• 1933 – Rozwój naczyń krwionośnych w jamie czołowej świń,
• 1935 – Studies on the Motility of Spermatozoa of the Domestic Cock outside the Organism, Recherches sur la motilité des spermatozoïdes de coq en dehors de l’organisme, Badania nad ruchliwością plemników kogucich poza organizmem (współautor: Zygmunt Grodziński),
• 1937 – Bastardy perlic (Numidameleagris L.) i kura domowego (Gallus domesticus L.) otrzymane drogą sztucznej inseminacji,
• 1938 – The Influence of the Serum upon the Motility of Spermatozoa of the Domestic Cock, Wpływ surowicy krwi na ruchliwość plemników koguta (współautor: Zygmunt Grodziński),
• 1938 – Klucz do oznaczania ptaków Polski (współautor: Andrzej Dunajewski),
• 1938 – Zwierzęta ginące i ich ochrona: ssaki i ptaki, Biblioteczka Biologiczna.

Wymieniając prace ogłoszone po wojnie, warto zwrócić uwagę na:

• 1946, 1948 – Materiały do rozmieszczenia głuszca (Tetrao Urogallus Linn.), cietrzewia (Lyrurus Tetrix Linn.) i jarząbka (Tetrastes Bonasia Linn.) w Polsce,
• 1947 – Album krajowych zwierząt chronionych,
• 1948 – Naczynia krwionośne jajowodu w stanie spoczynku i w stanie czynnym u wróbla domowego (praca doktorska),
• 1948 – Gady wymarłe epok minionych,
• 1948 – Dlaczego kukułka kuka,
• 1949 – Gniazda ptaków,
• 1949 – Z tropu w trop … czyli Czytanie tropów i śladów zwierząt: opowiadania przyrodnicze dla młodzieży,
• 1951, 1957 – Próby sztucznej hodowli kuraków leśnych,
• 1952 – Dalsze próby sztucznej hodowli kuraków leśnych,
• 1959 – Kuropatwy (Perdix perdix Linn.) z Doliny Pięciu Stawów Polskich w Tatrach.

Życie osobiste

Jan Marchlewski, był mężem Marii z domu Nagelholtz, jednak nie doczekali się potomstwa. Wszedł w aktywność w organizacjach łowieckich, pełniąc m.in. funkcję prezesa Wojewódzkiej Rady Łowieckiej w Krakowie, co dowodzi jego zaangażowania w kwestie związane z myślistwem.

Jego życie zakończyło się w Krakowie w roku 1961, a jego ostatnim miejscem spoczynku został cmentarz Rakowicki, gdzie pochowany jest w pasie 5, na wschodzie.

---

Oceń: Jan Marchlewski

---