Jan Marcin Szancer

---

Życiorys

Jan Marcin Szancer był czwartym, najmłodszym dzieckiem znanego matematyka Edwarda Szancera oraz Stanisławy z Pierackich. Jego rodzina posiadała żydowskie korzenie. Od najmłodszych lat rozwijał swoje umiejętności artystyczne, ucząc się rysunku od Leonarda Stroynowskiego, który mieszkał u jego rodziców. Pomimo pewnych obaw ze strony rodziców, Jan zdecydował się na rozpoczęcie studiów w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, a swoją wiedzę poszerzał w trakcie podróży do Włoch i Francji.

Od 1 maja 1945 roku, kiedy zadebiutował pierwszy numer magazynu „Świerszczyk”, pełnił rolę kierownika artystycznego oraz stworzył wiele ilustracji, w tym okładek. Jego współpraca z „Płomykiem” obejmowała również fotografię. Szancer był autorem ilustracji do około 300 książek, zarówno dla dzieci i młodzieży, jak i dla dorosłych. Wśród jego najbardziej znanych prac można wymienić tytuły takie jak: Akademia Pana Kleksa, O Janku, co psom szył buty, Pan kotek był chory, O krasnoludkach i o sierotce Marysi, Brzechwa dzieciom, Lokomotywa oraz Pinokio Collodiego.

Również stworzył cykl trzech książek w formie komiksu z Panem Soczewką w roli głównej, które obejmowały tytuły: Pan Soczewka w puszczy, Pan Soczewka na dnie oceanu oraz Pan Soczewka na Księżycu. Najwcześniejsze książki, które zilustrował, obejmują Nasze miasto – czytanka polska dla uczniów II klasy, opublikowaną we Lwowie w 1935 roku, a także Krysia i karabin Jadwigi Gorzyckiej z tego samego roku. Dodatkowo, w 1939 roku zilustrował Pokój na poddaszu Wandy Wasilewskiej.

Jego podpis, skrótem jms, pojawił się po raz pierwszy w 1944 roku, w książce Koziołeczek, co z czasem stało się znakiem rozpoznawczym jego rysunków. Oprócz ilustracji, Szancer pisał bajki i felietony. W 1946 roku zrealizował film Teatr mój widzę ogromny, w którym wystąpił jako scenarzysta i reżyser. Zajmował się także projektowaniem scenografii do przedstawień teatralnych oraz filmowych.

Jan Marcin Szancer był również pierwszym kierownikiem artystycznym polskiej telewizji. W 1953 roku zaprojektował kostiumy do pierwszego programu Zespołu Pieśni i Tańca Budowlanych w Warszawie „Starówka”. W 1951 roku objął stanowisko profesora na ASP w Warszawie.

Jego życie osobiste również było ciekawe: drugą żoną Jana była aktorka Zofia Sykulska-Szancerowa. Mieli dwoje dzieci – córkę Małgorzatę (ur. 1941), która również została aktorką, oraz syna, Jana Piotra, który jest grafikiem i malarzem. Zmarł w Warszawie, a jego ciało pochowane zostało na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A33-2-11).

Styl i technika

Ilustracje twórczości Szancera zyskują ogólną rozpoznawalność dzięki wyjątkowemu stylowi oraz unikalnemu podejściu do opowiadania historii. W jego obrazach postacie wykazują smukłość i mają wydłużone kończyny, co nadaje im charakterystyczny wygląd.

Artysta nie bał się eksperymentować z perspektywą, co objawiało się w jego rysunkach ukazywanych często z niecodziennych kątów, takich jak ujęcia z lotu ptaka czy z tzw. żabiej perspektywy. Jego ilustracje są pełne dynamiki, z postaciami zazwyczaj przedstawionymi w ruchu, co sprawia, że nabierają one życia.

Szancer często wykazywał wielką inwencję w kompozycjach swoich dzieł. Używał różnorodnych zabiegów, takich jak skróty i skosy, a budowę scen przemyślał w sposób pozwalający na wprowadzenie elementów głębi czy spiralnych układów. Dzięki tym technikom potrafił przedstawić dużą liczbę postaci oraz w pełni oddać rozwój fabuły w swoich ilustracjach.

Do tworzenia swoich dzieł wykorzystywał różne techniki i materiały, takie jak węgiel, akwarele, tusz, ołówek oraz pióro, co wprowadzało bogactwo i różnorodność w jego twórczości.

Twórczość

Jan Marcin Szancer był niezwykle płodnym artystą, którego dorobek artystyczny był niezwykle różnorodny. Jego twórczość obejmowała aż około 300 książek z wyjątkowymi ilustracjami, które wyróżniały się na tle literatury dziecięcej i młodzieżowej.

W jego bogatym portfolio znajdziemy również projekty ponad 500 pocztówek, które zachwycały swoją estetyką oraz pomysłowością. Artysta wykonał 60 scenografii do różnych przedstawień teatralnych, filmów oraz programów telewizyjnych, co podkreśla jego wszechstronność i umiejętność pracy w różnych formach sztuki.

Warto również wspomnieć o jego dorobku w zakresie plakatowania, ponieważ stworzył 20 plakatów, które stały się znane i cenione. Dodatkowo, był laureatem projektów serii znaczków pocztowych, co pokazuje, jak jego talent zyskał uznanie także na polu filatelistycznym.

Wielu miłośników sztuki doceniło także jego ekslibrisy, które są prawdziwymi dziełami sztuki, a jego obrazy olejne zdobią niejedną galerię.

Wystawy indywidualne

Jan Marcin Szancer przez lata swojej kariery artystycznej organizował wiele wyjątkowych wystaw indywidualnych, które miały miejsce w różnych miastach Polski i poza jej granicami. Poniżej przedstawiamy chronologię tych wydarzeń:

• 1958: Klub MPiK w Łodzi oraz Galeria Sztuki MDM w Warszawie,
• 1965: Zachęta i Poznań w Warszawie, gdzie zaprezentowano około 500 rysunków oraz projektów ilustracji i scenografii z lat 1945-1965,
• 1966: Wystawa ilustracji, projektów scenografii i kostiumów zorganizowana w Zielonej Górze, Katowicach, oraz w Pałacu Młodzieży w Monachium,
• 1967: Wystawa ilustracji książkowej i projektów scenografii miała miejsce w Valenciennas,
• 1968: W Domu Artysty Plastyków odbyła się wystawa rysunków, ilustracji i projektów scenografii z okazji 50-lecia jego twórczości w Warszawie,
• 1969: Liczne wystawy w Warszawie oraz w Klubie MPiK w Poznaniu,
• 1970: Kolejna wystawa w Warszawie,
• 1973: Wystawa miała miejsce w Berlinie.

Ordery i odznaczenia

Jan Marcin Szancer, wybitny artysta i ilustrator, został odznaczony wieloma prestiżowymi wyróżnieniami. Wśród nich można wymienić Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymał w 1968 roku. Innym istotnym odznaczeniem jest Złoty Krzyż Zasługi, przyznany mu 22 lipca 1952 roku. Dodatkowo, artysta zdobył również Medal 10-lecia Polski Ludowej, który wręczono mu 7 stycznia 1955 roku.

Nagrody

Jan Marcin Szancer, jako uznany ilustator, zdobył wiele prestiżowych nagród, które potwierdzają jego talent i wkład w sztukę ilustrowania książek dla dzieci oraz młodzieży. Wśród jego osiągnięć można wyróżnić:

• honorowe wyróżnienie oraz I nagrodę na I Ogólnopolskiej Wystawie Ilustracji w 1951 roku,
• Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość skierowaną do dzieci i młodzieży przyznaną w 1952 roku,
• Nagrodę Państwową II stopnia za ilustracje książkowe, również w 1952 roku,
• III nagrodę na II Ogólnopolskiej Wystawie Ilustracji Książkowej w 1955 roku,
• Nagrodę Miasta Berlin za ilustracje do Księgi Papugi Markowskiej i Milskiej w 1958 roku,
• II Nagrodę PTWK za dzieło zatytułowane Colas Breungon w tym samym roku,
• Srebrny Medal na Międzynarodowych Targach Książki w Lipsku za ilustracje do Baśni Andersena w 1960 roku,
• Złoty Medal na XII Triennale w Mediolanie za znakomitą ilustrację Lokomotywy Tuwima, także w 1960 roku,
• wyróżnienie za bajkę Marii Konopnickiej „O krasnoludkach i sierotce Marysi” (nr kat. 1221), która zdobyła tytuł „Najładniejszego znaczka w 1962 roku” w plebiscycie czasopisma „Filatelista”,
• Nagrodę przyznawaną przez francuskich wydawców za Dom pod kasztanami w 1971 roku.

Upamiętnienie

W Polsce istnieje wiele miejsc, które noszą imię tego wybitnego twórcy, co jest dowodem jego znaczenia w historii kultury. Trzy szkoły podstawowe oraz jedno przedszkole zostały nazwane na jego cześć.

Wśród tych placówek znajdują się:

• Szkoła Podstawowa nr 24 w Częstochowie znajdująca się przy ulicy Bronisława Hubermana 7,
• Szkoła Podstawowa nr 342 w Warszawie usytuowana przy ulicy Strumykowej 21a,
• Szkoła Podstawowa nr 285 w Warszawie, która ma adres przy ulicy Turmonckiej 20,
• Samorządowe Przedszkole nr 125 w Krakowie, położone na osiedlu Tysiąclecia.

Dodatkowo, imię Szancera nadano również ulicom w różnych polskich miastach. Ulice, które noszą to imię, znajdują się w:

• Łodzi, w dzielnicy Widzew,
• Warszawie, w dzielnicy Ursus,
• Bydgoszczy, w dzielnicy Fordon,
• Rumii.

---

Oceń: Jan Marcin Szancer

---