Xawery Dunikowski

---

Życiorys

Xawery Dunikowski, artysta pochodzący ze zubożałej rodziny szlacheckiej, nosił herb Abdank (Habdank). Jego rodzice to Mieczysław, nadkonduktor kolei warszawsko-wiedeńskiej, oraz Helena z Jaworskich. Edukację artystyczną rozpoczął w Szkole Technicznej w Warszawie, a w 1896 roku przeniósł się do Krakowa, aby podjąć studia w Szkole Sztuk Pięknych. Uczył się pod okiem takich rzeźbiarzy jak Alfred Daun przez lata 1896–1899 oraz Konstanty Laszczka w latach 1899–1903.

Po zakończeniu studiów przeniósł się do Warszawy, gdzie zajął stanowisko profesora rzeźby w Szkole Sztuk Plastycznych. W 1905 roku, podczas incydentu w restauracji Lijewskiego, tragicznie zginął malarz Wacław Pawliszak, który zaatakował Dunikowskiego, ten jednak wcześniej odmówił dania mu satysfakcji. Po aresztowaniu, artysta został zwolniony za kaucją, wynoszącą 2 tys. rubli.

W 1908 roku, z nieformalnego związku z Sarą Lipską, Dunikowski został ojcem córki, Marii Xawery. Pracował w Warszawie do 1910 roku, po czym powrócił do Krakowa. W 1914 roku wyjechał na stypendium do Londynu, a następnie osiedlił się w Paryżu, gdzie służył w kompanii Bajończyków w Legii Cudzoziemskiej. Po odbytym szkoleniu wojskowym, jesienią tego samego roku, zwolniono go z powodu złego stanu zdrowia, w związku z czym nie uczestniczył w działaniach wojennych.

W 1922 roku artysta wrócił do Polski, aby objąć katedrę rzeźby na krakowskiej ASP. Mianowany profesorem zwyczajnym rzeźby przez Prezydenta Rzeczypospolitej w 1930 roku, Dunikowski był nauczycielem wielu znakomitych artystów, takich jak Jerzy Bandura, August Dyrda, Zygmunt Gawlik, Józef Gosławski, Maria Jarema, Ludwik Konarzewski (junior), Marian Konieczny, Jacek Puget, Henryk Wiciński oraz Jerzy Bereś.

W latach międzywojennych zdobył wiele wyróżnień, a jego twórczość przyniosła mu międzynarodowe uznanie. W 1936 roku otrzymał nagrodę plastyczną Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Wśród jego najważniejszych realizacji z tego czas można wymienić postacie czterech ewangelistów na gmachu Seminarium Śląskiego w Krakowie z 1927 roku, głowy wawelskie z lat 1925–1927 oraz pomnik prezydenta Krakowa Józefa Dietla z 1936 roku.

W czasie II wojny światowej Dunikowski przebywał w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz (nr obozowy 774), gdzie trafił po aresztowaniu w 1940 roku. Po wojnie, w latach 1945–1955, stał na czele katedry rzeźby na krakowskiej ASP. W wyniku życiowych okoliczności, w 1955 roku przeniósł się na stałe do Warszawy. W 1959 roku został profesorem i kierownikiem katedry rzeźby w Państwowej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu.

Po wojnie, w ramach przebudowy niemieckiego mauzoleum, stworzył Pomnik Czynu Powstańczego na Górze św. Anny, za który otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia w 1955 roku. Warto również wspomnieć o dziełach takich jak Portret córki z 1924 roku oraz Autoportret w stroju mandaryna z 1935 roku. Dunikowski przez pewien czas mieszkał w Krakowie przy ulicy Karmelickiej 27, gdzie obecnie znajduje się tablica upamiętniająca jego osobę, w latach 1938–1940 oraz 1945–1955.

W latach 1959–1964 zamieszkiwał w Warszawie, w domu przy ul. Juliana Marchlewskiego (aktualnie al. Jana Pawła II) 36. Po śmierci, został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, w Alei Zasłużonych.

Ordery i odznaczenia

Xawery Dunikowski, uznany artysta i rzeźbiarz, został odznaczony wieloma prestiżowymi nagrodami w uznaniu za swoje osiągnięcia i wkład w kulturę. Poniżej przedstawiamy listę jego odznaczeń i orderów:

• Order Budowniczych Polski Ludowej, przyznany 22 lipca 1949,
• Order Sztandaru Pracy I klasy, przyznany 14 grudnia 1955,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, nadany 15 października 1948,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, nadany 11 listopada 1936,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, nadany 10 listopada 1928,
• Złoty Wawrzyn Akademicki, przyznany 5 listopada 1935,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, przyznany 28 lutego 1955.

Wybrane realizacje

W kontekście twórczości Xawerego Dunikowskiego, można wyróżnić wiele znakomitych realizacji artysty, które obrazują jego talent i różnorodność podejmowanych tematów. Do najważniejszych dzieł należą:

• Macierzyństwo (1900),
• Tchnienie (1901),
• Fatum (1904),
• cykl Kobiety brzemienne (1906),
• Grobowiec Bolesława Śmiałego (1917),
• Autoportret (1917),
• cykl Głowy Wawelskie (1925–1926),
• Pomnik Czynu Powstańczego na Górze św. Anny (1946–1955),
• Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej,
• Pomnik Żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego w Warszawie (1963).

Każda z wymienionych realizacji jest świadectwem nie tylko umiejętności rzeźbiarskich Dunikowskiego, ale również jego głębokiego zrozumienia dla historii i kultury Polski.

Upamiętnienie

Imię Xawerego Dunikowskiego zostało uhonorowane przez nadanie jego nazwiska wielu ważnym miejscom w Polsce. Jednym z najbardziej znaczących jest bulwar we Wrocławiu, ale także ulice w takich miastach jak Bydgoszcz, Częstochowa, Gdańsk, Gliwice, Kraków, Słupsk, Wałbrzych, Zielona Góra, Warszawa, Poznań, Pszczyna, Lublin, Łódź, Szczecin oraz Kędzierzyn-Koźle, a także plac w Olsztynie. Ponadto, jego imię nosi Zespół Szkół w Zawierciu.

W stolicy, w Królikarni, znajduje się Królikarnia, w której umiejscowione jest muzeum poświęcone jego twórczości.

W historii upamiętnienia artysty ważne jest także odsłonięcie tablicy pamiątkowej w listopadzie 1975 roku, na budynku przy al. Jana Pawła II 36 w Warszawie, gdzie Dunikowski mieszkał w latach 1959–1964.

W 1975 roku, 24 listopada, jednej z ulic w warszawskim Ursynowie nadano jego imię, co stanowiło kolejne zagospodarowanie przestrzenne uhonorowane artystą.

Dodatkowo, w 1989 roku, w związku z 45-leciem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Poczta Polska wyemitowała znaczek pocztowy z wizerunkiem Dunikowskiego, który stał się atrakcją kolekcjonerską z nakładem wynoszącym 5 milionów sztuk i wartością nominalną 35 złotych.

---

Oceń: Xawery Dunikowski

---