Zofia Posmysz

---

Życiorys

Zofia Posmysz, urodzona w Krakowie, spędziła swoje dzieciństwo w Prokocimiu, w rodzinie, która była związana z kolejnictwem. W czasie drugiej wojny światowej, w 1942 roku, stała się ofiarą brutalnego systemu, kiedy to została uwięziona w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz. Tam doświadczyła okrutnych eksperymentów pseudomedycznych, które miały tragiczne konsekwencje dla wielu więźniów. W styczniu 1945 roku wzięła udział w marszu śmierci, który prowadził z Auschwitz do Wodzisławia Śląskiego, a po tym brutalnym doświadczeniu została przetransportowana do obozów Ravensbrück i Neustadt-Glewe.

Po zakończeniu wojny Zofia osiedliła się w Warszawie, gdzie w 1945 roku zadebiutowała swoimi wspomnieniami, publikując tekst zatytułowany Znam katów z Belsen… Ukończyła studia na wydziale polonistyki w Uniwersytecie Warszawskim w 1952 roku. Jej kariera zawodowa obejmowała pracę jako korektorka w gazecie „Głos Ludu”, a także współpracę z Polskim Radiem, gdzie od 1960 roku brała udział w tworzeniu powieści radiowej W Jezioranach.

Wzbudziła szeroki rozgłos dzięki słuchowisku radiowemu Pasażerka z kabiny 45, które zostało zainspirowane jej własnym doświadczeniem. Na jego podstawie powstał film Pasażerka w reżyserii Andrzeja Munka, który niestety zginął w trakcie kręcenia w 1961 roku. Obraz do końca zrealizowali jego współpracownicy, a w głównych rolach wystąpili Witold Lesiewicz oraz inni. Film wszedł na ekrany kin w 1963 roku, zdobywając uznanie publiczności.

W 2010 roku na scenie Teatru Wielkiego w Warszawie miała miejsce premiera opery Pasażerka, skomponowanej przez Mieczysława Wajnberga, której libretto bazowało na dziełach Zofii Posmysz.

Jej twórczość literacka została przetłumaczona na wiele języków, w tym angielski, bułgarski, czeski, japoński, kazachski, litewski, łotewski, niemiecki, rosyjski, rumuński, słowacki, ukraiński oraz węgierski. W życiu prywatnym wyszła za mąż za Jana Piaseckiego, który zmarł w 1985 roku, a para nie doczekała się dzieci. Zofia Stefania Posmysz-Piasecka otrzymała w dniu 24 stycznia 2020 roku najwyższe odznaczenie państwowe – Order Orła Białego.

Ostatnie lata życia spędziła w Oświęcimiu, gdzie zmarła w hospicjum. Po ceremonii odbył się pogrzeb w kościele Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Oświęcimiu, a jej ciało zostało złożone na cmentarzu komunalnym w tej miejscowości. Zofia Posmysz stała się także tematem filmu dokumentalnego, którego reżyserem był Grzegorz Gajewski, zatytułowanego Szrajberka z Auschwitz, który ukazał jej życiorys i twórczość.

Twórczość

Twórczość Zofii Posmysz jest głęboko zakorzeniona w doświadczeniach II wojny światowej, a szczególnie w realiach obozu Auschwitz, które odcisnęły trwałe piętno na jej literackim dorobku. Jednym z jej najbardziej rozpoznawalnych dzieł jest powieść Pasażerka, która opowiada historię Lize i Walterze Kretschmerach, którzy wyruszają w podróż luksusowym transatlantykiem z Hamburga do Rio de Janeiro, gdzie mają objąć posadę w ambasadzie Westfalii. Spokojną atmosferę rejsu przerywa jednak nagłe spotkanie Lize z Martą, byłą więźniarką Auschwitz.

Inny aspekt życia obozowego, Posmysz bada w powieści Wakacje nad Adriatykiem, która ukazuje historię przyjaźni dwóch więźniarek obozowych, Ptaszki i Sekretarki. W tym utworze każda z bohaterek ma odmienny sposób postrzegania obozowego doświadczenia, co wpływa na ich obraz świata i odniesienie do przetrwania na skraju tragedii. Narracja tej książki prowadzona jest z perspektywy Sekretarki, w czasach powojennych, kiedy to wypoczywa nad Morzem Adriatyckim, wciąż nie mogąc uciec od wspomnień z obozu.

W dziele Chrystus oświęcimski autorka koncentruje się na losach obozowego talizmanu, medalika wykonanego w Auschwitz, który otrzymała od kapitana Tadeusza Paolone, znanego jako Lisowski, który zginął w wyniku działalności konspiracyjnej. Część powieści Posmysz oparta jest na reportażach radiowych, które przygotowywała w Polskim Radiu. W Mikroklimacie przedstawia historię doktorantki, która został skonfrontowana z trudną rzeczywistością życia na wsi, z kolei w Cenie opowiada o lekarce pragnącej odetchnąć od wiejskich korzeni, co miało swoje konsekwencje w jej życiu prywatnym.

Jednym z najważniejszych wywiadów z autorką jest Królestwo za mgłą, w którym Zofia Posmysz dzieli się swoimi traumatycznymi przeżyciami z obozu. „Pisarka detalicznie opisuje grozę Auschwitz, nie szczędzi opisów rozlatującej się fizjologii więźniów i sadyzmu obozowych kapo” – cytat ten odzwierciedla powagę jej tematyki.

• Znam katów z Belsen… (1945),
• Pasażerka (Czytelnik 1962, 1964, 1971, 1980; Krajowa Agencja Wydawnicza 1988; Wydawnictwo Axis Mundi 2010),
• Przystanek w lesie (Czytelnik 1965, zbiór opowiadań),
• Cierpkie głogi (1966, scenariusz, zekranizowana przez Janusza Wejcherta),
• Mały (1970, scenariusz, zekranizowany przez Juliana Dziedzinę),
• Wakacje nad Adriatykiem (Czytelnik 1970, 1980; Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau 2004; Znak Litera Nova 2017),
• Mikroklimat (Książka i Wiedza 1975),
• Drzewo do drzewa podobne (Wydawnictwa Radia i Telewizji 1977),
• Miejsce na ścianie (Wydawnictwa Radia i Telewizji 1977),
• Cena (Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1978),
• Człowiek spod kaloryfera (Wydawnictwa Radia i Telewizji 1980),
• Ten sam doktor M. (Iskry 1981),
• Wdowa i kochankowie (Czytelnik 1988),
• Do wolności, do śmierci, do życia (Von Borowiecky 1996),
• Chrystus oświęcimski (Fundacja na rzecz Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży 2011, 2014),
• Królestwo za mgłą. Z autorką Pasażerki rozmawia Michał Wójcik (Znak, Litera Nova 2017, ISBN 978-83-240-3727-8),
• Jeszcze słychać gwizd parowozu… (Wieczorek Literacki 2019, ISBN 978-83-954017-0-1),
• Czy to temat? Dramaty (Instytut Badań Literackich PAN 2020, ISBN 978-83-66448-10-0).

Ekranizacje

• 1963 – Pasażerka,
• 1970 – Mały.

Nagrody i odznaczenia

Przez swoją wyjątkową twórczość i zaangażowanie w kulturę, Zofia Posmysz zdobyła szereg prestiżowych nagród i odznaczeń na przestrzeni lat, które potwierdzają jej wkład w polski dorobek artystyczny oraz społeczną refleksję nad historią.

• 1955 – Srebrny Krzyż Zasługi,
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”,
• 1964 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• 1970 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
• 1975 – Medal 30-lecia Polski Ludowej,
• 1976 – Nagroda Komitetu ds. Radia i Telewizji za osiągnięcia autorskie w dziedzinie słuchowisk,
• 2007 – Nagroda im. Witolda Hulewicza,
• 2008 – Nagroda Ministra Kultury „za wybitne osiągnięcia w krzewieniu kultury polskiej”,
• 2010 – Nagroda na Festspiele w Bregencji na premierze opery Pasażerka,
• 2012 – Wielki Krzyż Zasługi na Wstędze Orderu Zasługi RFN,
• 2013 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”,
• 2013 – Totus 2013,
• 2014 – odsłoniła swoją płytę w oświęcimskiej Alei Pisarzy przy Miejskiej Bibliotece Publicznej w Oświęcimiu,
• 2015 – Nagroda DIALOGU (Dialog-Preis),
• 2020 – Order Orła Białego „w uznaniu znamienitych zasług w upowszechnianiu wiedzy o Holokauście i martyrologii Polaków, więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych w czasach II wojny światowej, za przekazywanie świadectwa prawdy o Zagładzie poprzez działalność artystyczną i twórczą”.

---

Oceń: Zofia Posmysz

---