Natan Gross

Kultura i sztuka

Natan Gross to postać o niezwykle bogatym dorobku artystycznym i intelektualnym. Urodził się 16 listopada 1919 roku w Krakowie, a swoją życiową podróż zakończył 5 października 2005 roku w Tel Awiwie. Był on nie tylko twórcą, ale również osobą o wielu talentach, co czyni go jednym z najwybitniejszych przedstawicieli polsko-izraelskiej kultury.

W swojej karierze Gross pełnił wiele ról, między innymi był scenarzystą, reżyserem, producentem oraz krytykiem i historykiem filmu. Jego działalność artystyczna obejmowała również pisarstwo, w tym poezję, a także tłumaczenie i edytorstwo. Występował jako wydawca publikacji, które ukazywały się zarówno w języku polskim, jak i hebrajskim.

Życiorys

Edukacja i okres okupacji

Natan Gross przyszedł na świat w Krakowie, w żydowskiej rodzinie, której członkiem był również Yoram Gross. W roku 1938 zdobył świadectwo dojrzałości w krakowskim Gimnazjum Hebrajskim. W tym samym roku rozpoczął naukę na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W trakcie okupacji, zmuszony do ucieczki, znajdował się najpierw w okolicach Krakowa, a później w getcie krakowskim. Aby przetrwać, przyjął tożsamość Franciszka Grymka, czeladnika szewskiego, i ukrywał się na aryjskich dokumentach w Warszawie. Koniec wojny spędził wspólnie z bratem w Otwocku. O swoich przeżyciach w czasie tego trudnego okresu opisał w książce wydanej w 1986 roku w języku hebrajskim, zatytułowanej Mi ata adon Grymek, która w polskim tłumaczeniu ukazała się w 1991 roku dzięki krakowskiemu Wydawnictwu Literackiemu jako Kim pan jest, panie Grymek?

Lata powojenne w Polsce

Po zakończeniu II wojny światowej Natan Gross wrócił do Krakowa, gdzie zaangażował się w działalność Żydowskiej Komisji Historycznej oraz organizacji „Gordonia”. Równocześnie jego pasje skupiły się na filmie. Ukończył Kurs Przeszkolenia Filmowego w 1946 roku, w trakcie którego miał okazję uczyć się od znakomitych wykładowców, w tym Antoniego Bohdziewicza oraz Stefana Szumana czy Romana Ingardena. Jeszcze w tym samym roku został asystentem Stanisława Wohla podczas pracy nad filmem Dwie godziny, występując w czołówce pod pseudonimem F. Grymek. Po wielu zawirowaniach związanych z premierą tegoż filmu, która miała miejsce dopiero w 1957 roku, Gross rozważał przyszłość w oświacie filmowej. Wówczas to na jego drodze stanął Saul Goskinda, producent filmów w języku jidysz, oferując mu rolę scenarzysty i reżysera w swojej nowej wytwórni Kinor. Oprócz pracy filmowej, Gross aktywnie redagował pismo młodzieżowe „Słowo Młodych” oraz publikował w innych gazetach, takich jak „Nasze Słowo”, „Opinia” i „Mosty”, gdzie zamieszczał swoje przekłady poezji hebrajskiej i jidysz oraz pierwsze recenzje teatralne, filmowe i literackie.

Praca zawodowa w Izraelu

Na skutek niekorzystnej sytuacji politycznej w Polsce, 11 stycznia 1950 roku Natan Gross wyjechał do Izraela, gdzie przez pierwszy półrok mieszkał w Ra’anannie. Już po miesiącu rozpoczął realizację swoich pierwszych filmów, większości z nich o charakterze dokumentalnym. We współpracy z Goskinde’m założył kooperatywę filmową Kolon, a ponadto redagował kronikę filmową Chadaszot Kolon: Geva, późniejszą Chadaszot Geva. W ciągu swojej kariery nakręcił około 100 filmów dokumentalnych, w tym dla Histadrutu (30 filmów), Państwowej Służby Filmowej (14 filmów), Wojskowej Jednostki Filmowej (8 filmów) oraz dla Nehory. W 1963 roku zrealizował jedyny pełnometrażowy film fabularny, Piwnica, który zdobył dwie nagrody na 13. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie. Był także członkiem komisji przyznającej tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata w Jad Waszem. Natan Gross zmarł w wieku 85 lat w Tel Awiwie, gdzie został pochowany. Jego syn, Ja’akow (Jakub), zyskał reputację jednego z najwybitniejszych izraelskich reżyserów, specjalizujących się w filmach opartych na materiałach archiwalnych. Archiwum osobiste oraz literackie Natana Grossa znajduje się w Archiwum Emigracji w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu.

Filmografia

W poniższej tabeli przedstawiamy wybrane filmy, w których uczestniczył Natan Gross, istotna postać w historii kina jidysz:

  • 1946–1949: Jidisze Film Kronik (z jid. Żydowska Kronika Filmowa),
  • 1947: Der weg cum gezunt (z jid. Droga do zdrowia),
  • 1947: Der jidiszer jiszew in Niderszlezje (z jid. Żydowskie osadnictwo na Dolnym Śląsku),
  • 1948: Undzere kinder (z jid. Nasze dzieci),
  • 1948: Mir lebngeblibene / Am Jisroel Chai (z jid. i hebr. My, którzy przeżyliśmy),
  • 1948: ORT,
  • 1948: Joint,
  • 1949: Achar alpaim szana (z jid. Po dwóch tysiącach lat),
  • 1949: Kadima Gordonia (z jid. Naprzód, Gordonia).

Publikacje

Natan Gross to uznany twórca literacki, którego prace obejmują różnorodne tematy. Poniżej zamieszczono listę jego publikacji, które wydane zostały na przestrzeni wielu lat.

  • 1971: Co nam zostało z tych lat, Tel Awiw (nakładem Związku Wychowanków Hebrajskiego Gimnazjum w Krakowie),
  • 1976: Okruszyny młodości, Tel Awiw,
  • 1991: Kim pan jest, panie Grymek? (wznowione w 2005),
  • 1993: Poeci i Szoa. Obraz zagłady Żydów w poezji polskiej,
  • 2000: Żydowski bard. Gawęda o życiu i twórczości Mordechaja Gebirtiga,
  • 2002: Film żydowski w Polsce,
  • 2006: Przygody Grymka w Ziemi Świętej.

Oprócz tych prac, Gross wydał także kilka antologii, które stanowią ważny wkład w literaturę hebrajską.

  • 1947: Wybór współczesnej poezji hebrajskiej, Łódź,
  • 1948: Pieśni o Izraelu, Łódź,
  • 1975: Pieśni buntu i Zagłady (wiersze) Hajfa,
  • Antologia hebrajskiej poezji zagłady (jako współredaktor).

Nagrody i odznaczenia

Natan Gross został wyróżniony wieloma prestiżowymi nagrodami i odznaczeniami w swojej karierze twórczej. Jego osiągnięcia są dowodem na uznanie, jakie zyskał w środowisku literackim i filmowym.

  • 1960: nagroda pisma „Dawar” za reportaż,
  • 1989: nagroda „Echa Krakowa” za książkę Kim pan jest, panie Grymek?,
  • 1991: odznaczenie Nagrodą Izraelskiej Akademii Filmowej.

Przypisy

  1. Zmarł Natan Gross. ksiazki.wp.pl, 10.10.2005 r. [dostęp 05.03.2014 r.]
  2. Natan Gross. Film żydowski w Polsce po wojnie lata 1945–1950. „Kino”. 12, s. 21–23, grudzień 1988 r.
  3. Włodek 2002 ↓, s. 164–165.
  4. Włodek 2002 ↓, s. 165–166.
  5. Włodek 2002 ↓, s. 166–167.
  6. Włodek 2002 ↓, s. 167.

Oceń: Natan Gross

★★★★★
Średnia ocena:4.88 Liczba ocen:18