Władysław Łuszczkiewicz

---

Życiorys

Władysław Łuszczkiewicz, syn Mateusza Michała, który był nauczycielem w Gimnazjum św. Anny oraz dyrektorem Instytutu Technicznego w Krakowie od 1850 roku, a także Emilii Antoniny Józefy z Krzyżanowskich, przyszedł na świat w 1828 roku. W rodzinie artysty znajdował się również brat, Antoni, architekt oraz Stanisław, lekarz medycyny, a także trzy siostry o imionach Lucyna, Elżbieta oraz jedna, której imię nie jest znane.

Od 1838 do 1843 roku Łuszczkiewicz był uczniem w Gimnazjum św. Anny. Następnie, w latach 1843-1845, z sukcesem ukończył dwuletnie studia z filozofii i historii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W międzyczasie zajął się nauką rysunku i malarstwa w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie uczył się pod okiem Wojciecha Kornelego Stattlera w latach 1839-1847. W 1846 roku wyjechał na artystyczną podróż do Drezna i Berlina, aby zwiedzić ich galerie obrazów.

Jego artystyczne osiągnięcia szybko przyciągnęły uwagę, co zaowocowało przyznaniem stypendium na dalsze studia zagraniczne przez Wacława Zaleskiego, gubernatora Galicji. W ten sposób jako stypendysta rządowy, Łuszczkiewicz udał się do Paryża, gdzie uczęszczał do École des Beaux Arts w latach 1849-1850. W tym okresie nawiązał przyjaźń z Henrykiem Rodakowskim i miał okazję poznać Juliusza Słowackiego, z którym prowadził dyskusję na temat wartości artystycznych różnych dziedzin.

W drodze powrotnej do Polski w 1849 roku, zatrzymał się w Antwerpii, gdzie być może pracował w pracowni Louisa Gallaita, znanego portrecisty i malarza. W tym czasie miał także okazję zwiedzać muzea oraz galerie malarskie w Brukseli, Gandawie, Kolonii i Düsseldorfie. W 1858 roku poza sfotografowaniem sytuacji artystycznej w Europie, zawarł małżeństwo z Malwiną Ramloff, z którą miał czworo dzieci: Napoleona, Zofię, Wojciecha Józefa oraz Marię.

Po powrocie do Krakowa w 1850 roku, rozpoczął okres niezwykle aktywnej działalności, która obejmowała różne sfery życia: jako artysta malarz, pedagog w krakowskich szkołach, uczony oraz muzeolog i konserwator zabytków. Jego praca miała znaczący wpływ na rozwój kultury i sztuki w Krakowie.

Pochowany został nacmentarzu Rakowickim w Krakowie, w grobowcu rodzinnym w kwaterze 23, gdzie spoczywa z zasłużonym szacunkiem pośród bliskich.

Malarz

Władysław Łuszczkiewicz był malarzem, który w szczególności koncentrował się na tematyce historycznej. Jako prekursor historyzmu w polskim malarstwie, wyróżniał się nie tylko swoimi osobistymi zainteresowaniami przeszłością, ale także doświadczeniem zdobytym w pracowniach Paryża i Antwerpii. W jego dorobku artystycznym dominowały kompozycje historyczne, obrazy religijne, portrety, często przedstawiające członków rodziny, a znacznie rzadziej można znaleźć sceny rodzajowe czy krajobrazy. Już na długo przed Janem Matejką, który później otwarcie przyznał się do inspiracji twórczością Łuszczkiewicza, artysta przedstawiał wybitnych Polaków oraz kluczowe wydarzenia z przeszłości, takie jak Obrona Częstochowy, Zygmunt August i Barbara, Ścięcie Samuela Zborowskiego, Jan Kochanowski i Urszulka, Kazimierz Wielki odwiedzający Esterkę, czy Chrzest Litwy, a także wiele innych istotnych momentów w historii narodu.

Jego twórczość charakteryzowała się niezwykłą znajomością realiów historycznych oraz dokładnością w przedstawianiu rekwizytów, co Stanisław Tomkowicz opisywał jako wierność archeologiczną. Rysunki, które tworzył w ramach niekończących się inwentaryzacji, w tym architektonicznych i pomiarowych, związane były z dziełami sztuki oraz zabytkami z terenów wszystkich trzech zaborów, co ukazuje jego wszechstronność i zaangażowanie w ochronę dziedzictwa kulturowego.

Obrazy Łuszczkiewicza wystawiane były wielokrotnie na prestiżowych wystawach organizowanych przez krakowskie i lwowskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, a także w warszawskim Salonie Krywulta. Jego prace cieszyły się uznaniem i były często doceniane, jednak pod koniec swojej kariery Łuszczkiewicz niechętnie sięgał po pędzel. Na pytania znajomych o powody tej sytuacji, artysta odpowiadał, że jest wiele osób malujących lepiej od niego, ale niewielu, którzy zajmowaliby się badaniem i ochroną zabytków polskiej sztuki.

Nauczyciel i pedagog

W trakcie swojej edukacji w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, Władysław Łuszczkiewicz rozpoczął swoją karierę nauczycielską, ucząc rysunku w Ludowej Szkole Ewangelickiej w Krakowie już w roku 1846. Po powrocie z Paryża, w roku 1852, bezpłatnie nauczał rysunku oraz perspektywy w tej samej szkole. Już w roku 1853, jego umiejętności zostały docenione, co pozwoliło mu objąć dwuletnie zastępstwo swojego profesora Wojciecha Kornelego Stattlera. Oprócz tego, dorzucił do swojego programu wykłady z zakresu anatomii oraz historii powszechnej.

W odniesieniu do struktury dydaktycznej, po przejściu Stattlera na emeryturę w 1857 roku, Łuszczkiewicz zyskał miano stałego zastępcy profesora, co pozwoliło mu kierować oddziałem malarstwa. W praktyce, stał się on kluczowym liderem Szkoły Sztuk Pięknych, pozostając na tej pozycji aż do roku 1873, kiedy to na jego miejsce powołano Jana Matejkę. Dopiero w 1877 roku Łuszczkiewicz został formalnie mianowany profesorem, co przyniosło mu odpowiednie uposażenie. W ramach swoich obowiązków objął klasę rysunku i prowadził wykłady dotyczące stylów architektonicznych.

Po śmierci Matejki, Łuszczkiewicz ponownie objął stanowisko dyrektora Szkoły Sztuk Pięknych od 1893 do kwietnia 1895 roku. Jego kadencja zakończyła się jednak w październiku 1895 roku, kiedy to nowy dyrektor, Juliusz Fałat, wysłał go na emeryturę, co wbrew jego woli było dla niego ogromnym rozczarowaniem.

Łuszczkiewicz był aktywnym pedagogiem przez 44 lata, które poświęcił na kształcenie wielu pokoleń polskich artystów. Miał prawo z dumą twierdzić, że jego uczniem był m.in. Jan Matejko, ale również grono wybitnych artystów, takich jak Artur Grottger, Andrzej Grabowski, Aleksander Kotsis, a w późniejszych latach również Jacek Malczewski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Karol Maszkowski, Wojciech Weiss i wielu innych. Wychowawca był głęboko zaangażowany w rozwój swoich uczniów, wpływając na ich pasje oraz sposób myślenia.

Profesor Łuszczkiewicz nie ograniczał swojej działalności tylko do przestrzeni szkolnej. Był pionierem w Polsce, jeśli chodzi o wychodzenie z uczniami „w plener”, co miało swoje korzenie w inspiracjach barbizończyków. W trakcie wycieczek naukowo-artystycznych, nie tylko poszerzał ich wiedzę artystyczną i historyczną, ale także zbierał wartościowy materiał ilustracyjny dotyczący odwiedzanych zabytków sztuki.

Ciekawym projektem było także wydanie serii „Świat Polski w zabytkach sztuki. Kartki rysunkowe zbierane staraniem uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych przy współudziale prof. Władysława Łuszczkiewicza” w latach 1884–1885. Seria ta składała się z siedmiu zeszytów, w których publikowano szczególnie cenne zabytki sztuki polskiej, ilustrowane przez tak uznawanych artystów, jak Jan Matejko czy on sam. W projekcie brali też udział ówcześni uczniowie, tacy jak Włodzimierz Tetmajer, Wojciech Gerson, Włodzimierz Wodzinowski oraz Franciszek Daniszewski.

W trakcie swojego półwiecznego nauczycielskiego życia, Łuszczkiewicz prowadził niemal wszystkie przedmioty wykładane w Szkole Sztuk Pięknych, w tym perspektywę, gdzie był uznawany za eksperta, anatomii, aktu z żywego modela, stylów artystycznych i architektonicznych, historii powszechnej oraz historii Polski. W związku z tym, opracował wiele skryptów do niemal każdego z tych przedmiotów, które były powszechnie cenione.

Oprócz pracy w macierzystej szkole, Łuszczkiewicz był również nauczycielem w różnych instytucjach edukacyjnych. Uczył rysunku rękodzielników w szkole niedzielnej w latach 1858-1881 oraz w miejskiej Szkole Przemysłowej Dietla w latach 1859-1879. Prowadził również zajęcia w Szkole Powtarzania Św. Ducha. Jego działalność edukacyjna obejmowała również szereg wykładów publicznych oraz zimowych wykładów w Muzeum Przemysłowym im. Adriana Baranieckiego w Krakowie (1868-1890), gdzie wykładał na wyższych kursach dla kobiet, ucząc historii sztuki, estetyki, rysunku, anatomii perspektywy, a także zasad harmonii i kontrastów barw.

Pod koniec swojego życia, jeszcze dożywając w wyczerpujących latach emerytalnych, Łuszczkiewicz prowadził darmowe zajęcia dla kleryków seminarium diecezjalnego, koncentrując się na architekturze oraz zagadnieniach związanych z encyklopedią sztuk pięknych w kontekście użycia kościelnego. Jego doświadczenie publiczne obejmowało niezliczone wystąpienia i odczyty o historii i historii sztuki w Krakowie, Warszawie oraz Lwowie. Z entuzjazmem organizował również wycieczki do mniej znanych miejsc zabytkowych w Krakowie i okolicach, gdzie mistrzowsko oprowadzał uczestników po zgromadzonych tam dziełach sztuki.

Uczony

Władysław Łuszczkiewicz uważany jest za pioniera nowoczesnej historii sztuki w Polsce. Jako samouk, pierwszy kontakt z tą dziedziną miał w czasie studiów w Paryżu. W 1849 roku, podczas wakacyjnej podróży do południowej Francji, zwiedził romańskie zabytki. To właśnie wtedy zaczęła kształtować się jego pasja związana z ochroną i konserwacją tych dzieł. Pomimo, że jego zainteresowania koncentrowały się głównie na polskiej sztuce, szczególnie architekturze średniowiecznej i renesansowej, to jego badania nad romańskim dziedzictwem uczyniły go jednym z najważniejszych badaczy tej epoki w Polsce.

Wprowadził on do polskiej nauki pojęcie romanizmu, zyskując uznanie dzięki swoim szczegółowym monografiom na temat niemal wszystkich romańskich zabytków w kraju. Publikacje Łuszczkiewicza do dzisiaj uważane są za fundamentalne w polskiej literaturze naukowej dotyczącej historii sztuki. Jego prace opierały się nie tylko na osobistych pomiarach i rysunkach architektonicznych, ale także na dogłębnej analizie archiwalnych źródeł pisanych, co dawało mu możliwość interpretacji form zabytków przez pryzmat metody filologiczno-historycznej.

Swój debiut w „Czasie” miał w 1856 roku, publikując apel o zachowanie XIII-wiecznego kapitularza opactwa cysterskiego w Jędrzejowie. W 1860 roku, dzięki wstawiennictwu Józefa Łepkowskiego oraz Karola Rogawskiego, został członkiem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, gdzie szybko zyskał opinie wybitnego członka.

Był on również pionierem w działaniach mających na celu inwentaryzację i ochronę zabytków. W 1864 roku, jako sekretarz komisji powołanej do poszukiwania reliktów krakowskiej Akademii Kazimierzowskiej, przedstawił obszerną dokumentację z badania terenowego. Równolegle do tych prac, skatalogował ryciny z zbiorów Muzeum Starożytności, a także sporządził wykaz dzieł w zakresie malarstwa i rzeźby.

W 1865 roku, pod wpływem Pawła Popiela, rozpoczął zbieranie materiałów naukowych do serii „Zabytki dawnego budownictwa…”. W 1870 roku wspierany przez J. Matejkę oraz Karola Estreichera, złożył propozycję powołania Komisji Dziejów Sztuki w Polsce, która miała funkcjonować w ramach Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Wśród zadań tej Komisji Łuszczkiewicz chciał opracować bibliografie tematyczne, inwentarze zabytków oraz zbierać książki i fotografie związane z historią sztuki.

Przemiany w Towarzystwie w 1872 roku, kiedy to przekształcono je w Akademię Umiejętności, spowodowały, że Łuszczkiewicz musiał dostosować swoją wizję w zmienione warunki. W 1873 roku, za sprawą Józefa Szujskiego, zainicjowano nową Komisję do Badania Historii Sztuki w Polsce, w której skład weszli między innymi: Lucjan Siemieński jako przewodniczący, W. Łuszczkiewicz jako sekretarz, Józef Kremer, Józef Łepkowski oraz Paweł Popiel.

Już od samego początku działalność Komisji koncentrowała się wokół Łuszczkiewicza, który zdobył niekwestionowany autorytet w tej grupie. Po śmierci Siemieńskiego, Łuszczkiewicz został przewodniczącym, co potwierdziło jego silną pozycję do 1892 roku w komisji oraz jego prace, które przynosiły wartość merytoryczną dla „Sprawozdań Komisyi…”. Dominowały w nich monografie dotyczące budowli średniowiecznych, ponieważ Łuszczkiewicz nie pisał o zabytkach, które były mu obce.

Badania nad romańską architekturą odsłoniły również jego zainteresowania dotyczącą gotyku. Penetrował on gotyckie kościoły krakowskie, analizując ich unikalną konstrukcję. Oprócz tego, uchwycił istotę rzeźby oraz malarstwa tej epoki, lecz prace nad renesansem nie przekroczyły jego głównych badań. Barok zaś postrzegał jako przykład zepsutego smaku, co było pewnym zaskoczeniem, ponieważ dopiero młodsze pokolenia badaczy zaczęły zauważać piękno tego okresu.

W swoich publikacjach Łuszczkiewicz leżał u podstaw wielu wycieczek artystyczno-naukowych pomiędzy 1888 a 1893 rokiem po Galicji i Królestwie Polskim. W tych przedsięwzięciach, jako rysownicy, uczestniczyli nie tylko jego uczniowie, ale także znani artyści, tacy jak Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, czy Alfons Karpiński, a pomysłodawcą wyjazdów był S. Tomkowicz. Dokonał on zakupu wielu niezwykłych szkiców i rysunków z tych badań.

Chociaż Łuszczkiewicz nie posiadał własnej katedry uniwersyteckiej, to jednak pozostawił po sobie ogromny dorobek, który obejmował około 200 publikacji w latach 1856-1900. Docenienie jego osiągnięć znalazło wyraz w decyzji o nadaniu mu doktoratu honorowego Uniwersytetu Jagiellońskiego, który planowano wręczyć 7 czerwca 1900 roku, jednak nie zdążył odebrać go, ponieważ zmarł dwa tygodnie wcześniej.

S. Tomkowicz z szacunkiem podsumował jego osiągnięcia, pisząc o jego niespotykanym talencie do odkrywania i wprowadzania nowych koncepcji w badaniach:

Nie był to człowiek, który by poprzestawał na używaniu wrażeń artystycznych, albo na szerzeniu wyników cudzych badań. – Umysł jego był samodzielny, myślący, kombinujący, szukający nowych dróg i nowych zdobyczy, nie wystarczyło mu przeżuwanie, on potrzebował i musiał produkować.

Muzeolog i konserwator zabytków

Wiedza Łuszczkiewicza, nabyta dzięki obserwacji dzieł sztuki, była od wczesnych lat wykorzystywana w różnorodnych projektach organizacyjnych i wystawienniczych w Krakowie. Już w 1854 roku został powołany na członka Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, z kolei od roku 1873 brał aktywny udział w zarządzie tego towarzystwa. Również w 1873 roku był jednym z założycieli Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Artystów w Krakowie, a w 1875 otrzymał tytuł członka honorowego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. W 1879 roku z kolei był współzałożycielem Towarzystwa Świętego Łukasza.

W 1854 roku Łuszczkiewicz zorganizował wystawę obrazów mistrzów dawnych, a w 1873 roku aktywnie uczestniczył w krajowej komisji odpowiedzialnej za wystawę wiedeńską. W 1891 roku otworzył wystawę portretów wybitnych osobistości z epoki Sejmu Czteroletniego. W 1883 roku zajął się organizowaniem ekspozycji zabytków z czasów Jana III Sobieskiego, a w następnym roku dodał do tego wystawę poświęconą Janowi Kochanowskiemu oraz inną, dotyczącą insurekcji kościuszkowskiej. W 1894 roku pełnił funkcję komisarza działu historii, rzemiosła artystycznego oraz starożytności na Powszechnej Wystawie Krajowej w Lwowie, a tuż przed swoją śmiercią pracował nad wystawą zabytków sztuki z epoki jagiellońskiej.

Łuszczkiewicz był także pierwszym dyrektorem Muzeum Narodowego, które zawiązano w Krakowie w 1879 roku. Na czoło kierownictwa tego muzeum przeszedł 27 lipca 1883 roku, kiedy w placówce zgromadzono zaledwie 50 eksponatów, podczas gdy na moment jego śmierci liczba ta wzrosła do ponad 10 tysięcy. W Muzeum Narodowym stworzył dział sztuki średniowiecznej, który zbierał zabytki romańskie i gotyckie odkryte podczas wycieczek terenowych. Pozyskał liczne ikony cerkiewne z XV–XVIII wieku, zorganizował zbiory rycin, rysunków oraz dział sztuki współczesnej, obejmujący dzieła najważniejszych polskich artystów XIX wieku. To właśnie on pozyskał dla Muzeum Narodowego kolekcję gemm K. Schmidta-Ciążyńskiego, pamiątki po Adamie Mickiewiczu oraz bogate zbiory monet, medali i pieczęci.

Był zwolennikiem idei, że Muzeum Narodowe nie powinno być miejscem wyłącznie dla uczonych i artystów, ale instytucją ogólnodostępną, oferującą przyjemność i edukację wszystkim zainteresowanym. Pomimo braku formalnego okręgu konserwatorskiego, Łuszczkiewicz często uczestniczył w pracach i komisjach związanych z konserwacją zabytków w Krakowie oraz w innych rejonach Polski. W latach 1865–1868 był częścią komitetu nadzorującego konserwację ołtarza Wita Stwosza w Kościele Mariackim, gdzie zebrał materiały do broszury dotyczącej znaczenia artystycznego ołtarza.

W kolejnych latach pracował nad publikacjami, które miały pomóc administratorom zabytkowych świątyń. W 1887 roku opublikował „Poradnik dla zajmujących się utrzymaniem i restaurowaniem kościołów”. W latach 1870–1876 zasiadał w komitecie restauracji Sukiennic, a od 1893 roku czynnie uczestniczył w Komitecie Parafialnym odpowiedzialnym za konserwację i nową polichromię wnętrza w Kościele Mariackim, dzieła Jana Matejki.

Choć jego działania obejmowały również działalność w sądach konkursowych, zainteresował się również pomnikami i innymi zabytkami. Brał udział w różnorodnych konwentyklach konserwatorskich zarówno w Galicji, jak i w Poznańskiem oraz w Królestwie Polskim, co potwierdzają słowa Tomkowicza, podkreślającego jego aktywną rolę w restauracji zabytków.

W 1888 roku Łuszczkiewicz dołączył do Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, a rok później stał się członkiem korespondentów wiedeńskiej C.K. Komisji ds. badania i konserwacji zabytków sztuki i pomników historycznych. Po zakończeniu pracy pedagogicznej w Szkole Sztuk Pięknych, poświęcił się jeszcze bardziej działalności związanej z pamiątkami Krakowa, stając się wiceprezesem Towarzystwa Numizmatycznego oraz współzałożycielem Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa w 1896 roku, które od 1898 roku prowadził jako prezes.

Wkrótce po wizytach członków Towarzystwa, zorganizowano tablicę pamiątkową na jego cześć, umieszczoną na południowej ścianie Kościoła Mariackiego. W 1902 roku Alojzy Bunsch wykonał portretowy medalion na epitafium. W czasie ceremonii pogrzebowej, wszyscy wyrażali przekonanie, że polska nauka, przez długie lata, będzie opierać się na fundamentach, które zbudował Łuszczkiewicz, a pamięć o nim pozostanie na stałe w historii Polski.

Źródła do biografii

W celu zgromadzenia informacji na temat Władysława Łuszczkiewicza, można odwołać się do różnych źródeł, które szczegółowo opisują jego życie oraz działalność. Oto niektóre z nich:

• S. Tomkowicz, Władysław Łuszczkiewicz. Napisał…, „Rocznik Krakowski”, t. 5, 1902, s. 1–46, w tym Spis ogłoszonych dzieł i pism Łuszczkiewicza,
• L. Lepszy, Władysław Łuszczkiewicz, „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne”, R. 12, 1900, t. 4, nr 3-4, szp. 209-216,
• L. Lepszy, Władysław Łuszczkiewicz 1828-1900, „Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce”, t. 7, 1906, szp. 1-8,
• Adam Bochnak, Łuszczkiewicz Władysław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 18, Wrocław 1973, s. 587–590, hasło oparte w dużej mierze na nekrologu pióra Stanisława Tomkowicza,
• T. Dobrzeniecki, Władysław Łuszczkiewicz – badacz sztuki romańskiej w Polsce, [w:] Myśl o sztuce. Materiały Sesji z okazji czterdziestolecia istnienia Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, listopad 1974, Warszawa 1976, s. 253–271,
• M. Rzepińska, Władysław Łuszczkiewicz jako malarz historyczny i portrecista, „Folia Historiae Artium”, Seria Nowa, R. 18, 1982, s. 137–168,
• M. Rzepińska, Władysław Łuszczkiewicz malarz i pedagog, Kraków 1983,
• M. Rzepińska, Na styku pedagogiki artystycznej i historii sztuki. Ze studiów nad Władysławem Łuszczkiewiczem, [w:] Symbolae historiae artium. Studia z historii sztuki Lechowi Kalinowskiemu dedykowane, Warszawa 1986, s. 493–506,
• M. Rzepińska, Matejko i Łuszczkiewicz, [w:] Sztuka i historia. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków, listopad 1988, Warszawa 1992, s. 95–109,
• W. Wyganowska, Praktyki inwentaryzacyjne pod kierunkiem Władysława Łuszczkiewicza, [w:] Podług nieba i zwyczaju polskiego. Studia z historii architektury, sztuki i kultury ofiarowane Adamowi Miłobędzkiemu, Warszawa 1988, s. 466–473,
• J. Polanowska, Łuszczkiewicz Władysław, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 5, Warszawa 1993, s. 204–209,
• T. Łopatkiewicz, Kolekcja szkicowników uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nieznane rysunki S. Wyspiańskiego, J. Mehoffera i innych z wycieczek z W. Łuszczkiewiczem w latach 1888–1892, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, MCCLXXVII, „Opuscula Musealia”, z. 14, 2005, s. 41–88,
• Zbigniew Beiersdorf, Łuszczkiewicz Władysław, [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, red. Henryk Kondziela, Hanna Krzyżanowska, z. 2, Poznań, Wyd. Poznańskie 2006, ISBN 83-7177-416-8,
• T. Łopatkiewicz, Między pedagogiką a inwentaryzacją zabytków. Artystyczno-naukowe wycieczki Władysława Łuszczkiewicza z uczniami krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych w latach 1888–1893, praca doktorska przygotowana pod kierunkiem prof. dr. hab. Adama Małkiewicza w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Archiwum UJ, sygn. Dokt. 2006/117,
• T. Łopatkiewicz, Naukowo-artystyczna wycieczka w Sądeckie z 1889 roku na tle zabytkoznawczej działalności Władysława Łuszczkiewicza i uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, „Biblioteka Rocznika Sądeckiego”, t. 1, Nowy Sącz 2008, s. 138, wyd. Prezydent Miasta Nowego Sącza i Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Nowym Sączu, ISBN 978-83-908899-7-9,
• T. Łopatkiewicz, Zabytkoznawcze aspekty naukowo-artystycznych wycieczek Władysława Łuszczkiewicza z uczniami krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych (1888-1893). Uwagi na marginesie edycji rękopiśmiennych inwentarzy zabytków S. Tomkowicza, [w:] Sztuka i podróżowanie. Studia teoretyczne i historyczno-artystyczne, pod red. P. Krasnego i D. Ziarkowskiego, Kraków 2009, s. 191–210.

Te zestawienia źródłowe stanowią kompleksowy przegląd badań nad osobą Władysława Łuszczkiewicza i wskazują na jego szeroki wpływ w dziedzinie sztuki oraz edukacji artystycznej.

---

Oceń: Władysław Łuszczkiewicz

---