Roman Haubenstock-Ramati

---

Życiorys

Roman Haubenstock-Ramati przyszedł na świat w Toniach, niewielkiej miejscowości znajdującej się blisko Krakowa, która od 1941 roku została włączona w granice miasta. Początkowe etapy jego edukacji przypadały na II Państwowe Gimnazjum im. św. Jacka w Krakowie, gdzie uzyskał świadectwo maturalne w 1937 roku. Po ukończeniu szkoły średniej, rozpoczął studia z zakresu muzykologii oraz filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jednocześnie kształcił się w zakresie gry na skrzypcach oraz teorii muzyki w krakowskim Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego, gdzie jego nauczycielem był Stefan Schleichkorn. W latach 1934-1937 rozwijał swoje umiejętności w grze na skrzypcach oraz kompozycji pod okiem Artura Malawskiego. W tym czasie był także uczniem znaczących nauczycieli, takich jak Józef Koffler, Tadeusz Zygfryd Kassen, Seweryn Barbag oraz Adam Sołtys w lwowskim konserwatorium muzycznym.

W 1941 roku, jego życie zostało drastycznie zakłócone. Aresztowany przez władze radzieckie pod zarzutem działalności szpiegowskiej, został zesłany do Tomska przez Odessę. Został jednak amnestionowany i mógł dołączyć do Armii Andersa jako muzyk wojskowy. W 1942 roku, przeszedł przez Turkmenistan, Afganistan, Iran, Irak i Jordanię, aż dotarł do Palestyny.

Pobyt w Palestynie trwał kilka lat, a w 1943 roku Haubenstock przyjął drugi człon nazwiska – „Ramati”, odtąd występując jako Roman Haubenstock-Ramati. Po powrocie do Krakowa, zajął się redakcją „Ruchu Muzycznego” (1947-1949), a następnie był kierownikiem redakcji muzycznej w Polskim Radiu w Krakowie (1948-1950).

W 1952 roku opuścił Polskę i osiedlił się w Izraelu, gdzie zainicjował powstanie Państwowej Biblioteki Muzycznej w Tel Awiwie. W latach 1954–1956 nauczał kompozycji w Akademii Muzycznej, będąc jednym z nielicznych kompozytorów awangardowych wśród wykładowców tej placówki. Muzyka, którą komponował w Izraelu, okazała się zbyt nowatorska, co sprawiało, że instrumentaliści mieli trudności z jej wykonaniem. Na szczęście, z pomocą przyszedł mu niemiecki muzykolog Heinrich Strobel, przez którego to w 1955 roku w Donaueschingen odbyło się prawykonanie jego utworu Recitativo ed aria (Konzert für Cembalo und Orchester, 1954), które stało się dla niego ważnym sukcesem kompozytorskim.

W 1957 roku Roman przeniósł się do Paryża, gdzie pracował w studiu muzyki konkretnej Pierre’a Schaeffera. Jesienią tego samego roku osiedlił się na stałe w Wiedniu, a w 1960 roku uzyskał obywatelstwo austriackie. Do 1971 roku był związany z wydawnictwem muzycznym Universal Edition, gdzie pracował jako lektor i konsultant. W latach 1973–1989 wykładał kompozycję w wiedeńskiej Hochschule für Musik und Darstellende Kunst oraz prowadził Institut für Elektroakustik. Wśród jego uczniów znajdowali się tacy artyści jak Beat Furrer, Edward Bogusławski oraz Bronisław Kazimierz Przybylski.

Za swoją działalność artystyczną, Haubenstock-Ramati był profesorem wizytującym na uniwersytetach w Yale, Buenos Aires oraz Sztokholmie. Prowadził liczne kursy z zakresu kompozycji i nowoczesnej notacji muzycznej w takich miejscach jak Darmstadt (1964, 1965), Bilthoven (1967), Buenos Aires (1968), Tel-Awiw (1967-1972), Sztokholm (1969) oraz San Francisco (1972). W 1981 roku został odznaczony Großer Österreichischer Staatspreis für Musik za wybitne zasługi dla muzyki austriackiej.

Twórczość

Twórczość Romana Haubenstocka-Ramatiego, wywodząca się z tradycji drugiej szkoły wiedeńskiej, jest kontynuacją jej dodekafonii oraz rozwinięciem poprzez nowoczesne techniki kompozytorskie, takie jak aleatoryzm i sonorystyka, a także poprzez wykorzystanie muzyki konkretnej i elektroakustycznej. Artysta odrzucił dotychczasowe podejście do formy muzycznej oraz ideę traktowania jej jako jedynie linearnego procesu.

W jego twórczości pojawia się nowatorski model formalny, który określa się mianem otwartej formy mobilnej. Jest to seria utworów zwanych mobilami, w których elementy mogą być dowolnie łączone i przekształcane. Tego rodzaju kompozycje przewidują niezwykle obiektywną i abstrakcyjną muzykę, która wyraźnie odbiega od konwencjonalnych form nowej muzyki.

Haubenstock-Ramati wprowadził również koncepcję wielowarstwowości, łącząc różnorodne czynniki czasu i przestrzeni oraz proponując ideę wielowymiarowości. Obejmuje to zarówno powielanie muzycznych kształtów, jak i rozchodzenie się dźwięków w danym obszarze. Ta przestrzenna struktura znalazła zastosowanie m.in. w operze Amerika z 1966 roku.

W 1967 roku artysta stworzył pierwszą z trzech kompozycji orkiestrowych z cyklu Tableau, które były zbudowane kalejdoskopowo, z rozwijającą się muzyką opartą na kilku wątkach fakturalnych, które można niemal uznać za tematyczne. Partytury tych utworów oparte są na unikalnym zapisie, w którym po prawej stronie znajduje się diagram partyturowy, a po lewej szczegółowe komentarze zawierające mikrokompozycje realizowane z precyzyjną starannością.

Innowacyjność Haubenstocka-Ramatiego objawiła się także w orkiestrowych utworach, które charakteryzowały się specyficznie dobraną obsadą oraz dynamicznym wyciszeniem i eterycznym brzmieniem. Jego kompozycje emanują subtelnością i wyczuciem barwy, co świadczy o jego wrażliwości na atmosferę muzyki.

W dziełach chóralnych artysta zastosował fakturę nie tylko opartą na śpiewie, lecz także na mowie, wprowadzając różnorodne deformacje dźwięku, od szeptu po krzyk. W muzyce fortepianowej odkrył nowe możliwości brzmieniowe, łącząc różne faktury, co doprowadziło do stworzenia nowego dźwięku. Przykładem jest cykl Miroirs, w którym jednocześnie może grać nawet 16 fortepianów.

Utwory kameralne Haubenstocka-Ramatiego przybierały różne obsadowo formy, często zaskakujące i dalekie od stereotypów nowej muzyki kameralnej. Z kolei jego zapisy były hermetyczne i elitarnie skomplikowane. Artysta uznawany był za jednego z największych europejskich pionierów graficznej notacji muzycznej.

Stworzył oraz teoretycznie uzasadnił nowe formy zapisu grafiki muzycznej, rozwijając koncepcje rytmu poprzez nawarstwienie różnych wartości. Jego partytury graficzne są nie tylko zapisem muzycznym, ale również autonomicznymi dziełami sztuki. Pierwsza wystawa zatytułowana Musikalische Grafik miała miejsce w Donaueschingen w 1959 roku.

Życie prywatne

Roman Haubenstock-Ramati był synem Samuela, który pracował jako rolnik, oraz Reginy z domu Gronner. Para zawarła związek małżeński 20 lutego 1916 roku w Krakowie. Z ich małżeństwa przyszedł na świat syn, Roman, który urodził się w Toniach, w domu nr 104. Miał on czworo rodzeństwa: dwóch starszych braci, Jana Jakuba i Józefa, a także młodszą siostrę Zofię oraz brata Henryka.

Po powrocie do Polski w 1947 roku, Roman przyjął nazwisko Haubenstock-Ramati. Dnia 13 listopada 1948 roku zawarł związek małżeński z Emilią Perlberger w Krakowie. Para doczekała się syna, Alexandra, który przyszedł na świat 9 czerwca 1955 roku w Tel Awiwie.

Kompozycje

W twórczości Romana Haubenstock-Ramatiego znajduje się szereg interesujących kompozycji, które pokazują jego rozwój oraz wszechstronność jako kompozytora. Oto niektóre z nich:

• Trio smyczkowe nr 1 „Ricercari” (1948),
• Bénédictions (Blessings) na sopran (wokaliza) i 9 instrumentów (1951),
• Recitativo ed aria (Konzert für Cembalo und Orchester) (1954),
• Studie in Form, grafika (1954),
• Papageno’s Pocket-Size, koncert na dzwonki i orkiestrę (1956),
• Les Symphonies de timbres na orkiestrę (1957),
• Chants et prismes na orkiestrę (1957),
• Exerque pour une symphonie na taśmę (1957),
• Passacaille na taśmę (1957),
• Chanson populaire na taśmę (1957),
• L’amen de verre na taśmę (1957),
• Ständchen sur le nom de Heinrich Strobel na orkiestrę (1958),
• Petite musique de nuit, mobile na orkiestrę (1958),
• Séquences [wersja I] na skrzypce i orkiestrę podzieloną na 4 grupy (1958),
• Interpolation, mobile na flet (1, 2 lub 3 flety lub też nagrania na taśmie) (1958),
• Liaisons, mobile na wibrafon i marimbafon dla 1 wykonawcy i taśmę lub dla 2 wykonawców (1958),
• Séquences [wersja II] na skrzypce i na orkiestrę kameralną (1958-88),
• Décisions, 10 grafik muzycznych na nieokreślone źródła dźwięku (1959-71),
• Jeux 6, mobile dla 6 perkusistów (1960),
• Credentials or „Think, Think Lucky” na głos (głos mówiony) i 8 instrumentalistów (1960),
• Mobile for Shakespeare na głos i 6 instrumentalistów (1960),
• Twice for Cathy na głos i taśmę (1960),
• Prosa-Texte [wersja I] na 4 chóry recytujące (1962),
• Prosa-Texte [wersja II] na 2 chóry recytujące i 2 plany na taśmie (1962),
• Prosa-Texte [wersja III] na chór recytujący i 3 plany na taśmie (1962),
• Vermutungen über ein dunkles Haus na 3 orkiestry, z tego dwie na uprzednio przygotowanej taśmie (1962-63),
• Amerika, opera w 2 częściach; wg Franza Kafki (1962-64),
• Jeux 2, mobile dla 2 perkusistów (1965),
• Rounds dla 6 wykonawców (1965),
• Multiple 1 na 2 instrumenty smyczkowe ad libitum (1965),
• Multiple 2 na 3 instrumenty smyczkowe, 2 dęte drewniane i 2 dęte blaszane ad libitum (1965),
• Multiple 3 na 2 instrumenty smyczkowe, 2 dęte drewniane i 2 dęte blaszane ad libitum (1965),
• Multiple 4 na 1 instrument dęty drewniany i 1 dęty blaszany ad libitum (1965),
• Multiple 5 na 1 instrument smyczkowy i 1 dęty drewniany ad libitum (1965),
• Multiple 6 na 1 instrument smyczkowy i 1 dęty blaszany ad libitum (1965),
• Klavierstücke I na fortepian (1965),
• Alone 1, grafika na nieokreślony niski instrument i perkusję ad libitum (1965),
• Jeux 4, mobile dla 4 perkusistów (1966),
• Tableau I na orkiestrę (1967),
• Psalm na orkiestrę (1967),
• Symphonie „K” na orkiestrę (1967),
• Comédie, anty-opera w jednym akcie wg Samuela Becketta (1967),
• Catch 1 na 1 lub 2 klawesyny (1968),
• Catch 2 na 1 lub 2 fortepiany (1968),
• Divertimento, collage tekstowy kompozytora wg Platona i in., dla aktorów, tancerzy i (lub) mimów, 2 perkusistów, taśmę lub live electronics ad libitum (1968),
• Alone 2, grafika na zespół (1969),
• Batterie, grafika na perkusję (1969),
• Describe na głos i fortepian (1969),
• Tableau II na orkiestrę (1970),
• Ludus musicalis, 12 modeli dla grup młodych muzyków i dla orkiestr szkolnych (1970),
• Madrigal na 4-głosowy chór mieszany a cappella (1970),
• Tableau III na orkiestrę (1971),
• Multiple 7 na trąbkę i wiolonczelę (1971),
• Konstellationen – mixed media, 25 arkuszy grafiki (1971),
• In memoriam Igor Strawinsky, grafika na nieokreślony instrument (1971),
• Chorographie I na 3 chóry a cappella (1971),
• Act-if, grafika na zespół (1971),
• Discours, grafika na gitarę i głos mówiony (1972),
• Duo, grafika na gitarę i perkusję (1972),
• Kreise, grafika na głos mówiony i perkusję (1972),
• La sonnambula, grafika na śpiew mówiony i gitarę ad libitum (1972),
• Frame, grafika na gitarę solo (1972),
• Kammermusik na orkiestrę (1972),
• Poetics I für James Joyce. The Moon Is Still Blue, grafika na zespół (1972),
• Poetics II für James Joyce. Speload Mc, grafika na zespół (1972),
• Solo, grafika na dowolny instrument strunowy (1972),
• Concerto a tre na fortepian, puzon i perkusję (1973),
• Kwartet smyczkowy nr 1 (1973),
• Hexachord 1 i 2 na 1 lub 2 gitary (1973),
• Shapes 1 na organy (1973),
• Shapes 2 na organy, fortepian, klawesyn i czelestę dla 1, 2 lub 4 wykonawców (1973),
• Pour piano, grafika (1973),
• Sonans, grafika na zespół wokalny i taśmę lub live electronics ad libitum (1973),
• Musik für 12 Instrumente (1974),
• Concerto per archi (1975),
• Sonata wiolonczelowa (1975),
• Endless dla 7 wykonawców (1975),
• Chordophonie 1, mobile na klawesyn (1976),
• Chordophonie 2, mobile na klawikord (1976),
• Symphonien na orkiestrę (1977),
• Kwartet smyczkowy nr 2 (1977),
• Song na perkusję (1978),
• Self I na klarnet basowy (lub klarnet) i live electronics (1978),
• Self II na saksofon altowy i live electronics (1978),
• Polyphonien na 1-4 orkiestry lub orkiestrę z towarzyszeniem taśmy (1978),
• Ulysses. Scenen einer Wanderung, balet – 12 obrazów na taśmę (1979),
• Nocturnes I na orkiestrę (1981),
• Nocturnes II na orkiestrę (1982),
• Ohne Titel, grafika na organy (1983),
• Sonate für Klavier (1983),
• Musik für zwei Klaviere (1983-84),
• Cantando dla 6 wykonawców (1984),
• Mirrors/Miroirs I, mobile na 16 fortepianów (1984),
• Mirrors/Miroirs II, mobile na 8 fortepianów (1984),
• Mirrors/Miroirs III, mobile na 6 fortepianów (1984),
• Schlossbergmusik, instalacja dźwiękowa (1984),
• Nocturnes III na orkiestrę (1985),
• Trio smyczkowe nr 2 (1985),
• Enchaîné na kwartet saksofonowy (1985),
• Für Kandinsky, trio na flet, obój i klarnet (1985),
• Sottovoce na orkiestrę kameralną (1986),
• Trio (Enchaîné II) na flet, obój i fortepian (1986),
• Imaginaire na orkiestrę (1986-87),
• Zeichen für S.B., grafika na solistów i orkiestrę instrumentów szarpanych (1987),
• Beaubourg musique na orkiestrę kameralną (1988),
• Cathédrale I na harfę solo (1988),
• Cathédrale II, mobile na 2-16 harf (1988),
• Extensions na 1 lub 2 marimby (1988),
• For Boguslaw Schaeffer na flety, akordeon, perkusję, instrument klawiszowy i komputer (1989),
• Deux préludes na gitarę (1989),
• Invocations na orkiestrę kameralną (1990),
• Pluriel [wersja I], mobile na 2 skrzypiec, altówkę i wiolonczelę (1991),
• Pluriel [wersja II], mobile na skrzypce, altówkę i wiolonczelę (1991),
• Pluriel [wersja III], mobile na skrzypce i altówkę (1991),
• Pluriel [wersja IV], mobile na skrzypce i wiolonczelę (1991),
• Pluriel [wersja V], mobile na altówkę i wiolonczelę (1991),
• Tenebrae na taśmę (1991),
• Tenebrae II na taśmę i fortepian (1991),
• Adagio I na taśmę (1991),
• Adagio II na saksofon i taśmę (1991),
• Morendo na taśmę (1991),
• Morendo II na flet i taśmę (1991),
• Unruhiges Wohnen, balet (1991-92),
• Nouvoletta I, mobile na flet, fortepian, perkusję i wiolonczelę (1992),
• Nouvoletta II, mobile na flet, fortepian, perkusję i wiolonczelę (1992),
• Nouvoletta III, mobile na flet, harfę, perkusję i czelestę (lub klawesyn) (1992),
• Nouvoletta IV, mobile na flet, perkusję, wiolonczelę i czelestę (lub klawesyn) (1992),
• Nouvoletta V, mobile na flet, wiolonczelę i perkusję (1992),
• Nouvoletta VI, mobile na flet, perkusję i czelestę (lub klawesyn) (1992),
• Nouvoletta VII, mobile na wiolonczelę, perkusję i czelestę (lub klawesyn) (1992),
• Equilibre na zespół kameralny (1993).

---

Oceń: Roman Haubenstock-Ramati

---