Krzysztof Meyer

---

Życiorys

Krzysztof Meyer urodził się w rodzinie lekarzy. Jego matka, pianistka, nazywała się Stanisława Abłamowicz-Meyerowa. Już w 1952 roku zainicjował swoją edukację muzyczną, ucząc się gry na fortepianie pod okiem Haliny Ekierówny. Po dwóch latach, od 1954 roku, zaczął studiować kompozycję pod kierunkiem Stanisława Wiechowicza. Na początku były to lekcje prywatne, ale od 1962 roku stał się studentem Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie. Po śmierci Wiechowicza w 1963 roku, Krzysztof Meyer dołączył do grona pierwszych adeptów w klasie Krzysztofa Pendereckiego.

Ukończył studia w krakowskiej PWSM i zdobył dwa dyplomy: z kompozycji w 1965 oraz z teorii muzyki w 1966 roku. Kontynuował kształcenie w Paryżu, gdzie uczył się pod okiem Nadii Boulanger w latach 1964, 1966 oraz 1968, a także prywatnie u Witolda Lutosławskiego.

W latach 1966–1987 Meyer wykładał przedmioty teoretyczne w krakowskiej Akademii Muzycznej, a współpracę z uczelnią kontynuował jako wykładowca kompozycji w latach 2008–2013. Pełnił również funkcję prorektora (1972–1975) oraz kierownika Katedry Teorii Muzyki (1975–1987). Od 1987 do 2008 roku był profesorem kompozycji w Hochschule für Musik w Kolonii.

Jego utwór symfoniczny po raz pierwszy został zaprezentowany publicznie w 1964 roku w Filharmonii Krakowskiej, a rok później miał miejsce jego debiut na “Warszawskiej Jesieni” z pierwszym kwartetem smyczkowym, gdzie był najmłodszym kompozytorem w historii tego wydarzenia. W ciągu następnych lat brał udział w wielu konkursach kompozytorskich, zdobywając liczne nagrody, w tym I nagrodę na Konkursie im. G. Fitelberga za III Symfonię (1968), Grand Prix księcia Pierre de Monaco za operę Cyberiada (1970) oraz I nagrodę na Konkursie im. Karola Szymanowskiego za IV Symfonię (1974). Miał również dwa wyróżnienia na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu (1970 i 1976).

W latach 1966–1968 jako pianista współpracował z Zespołem MW2 Adama Kaczyńskiego, koncertując w Polsce oraz w wielu krajach Europy z odważnym repertuarem ówczesnej awangardy. W kolejnych latach Meyer występował głównie jako kameralista lub wykonawca własnych kompozycji, realizując także szereg nagrań płytowych.

W 1969 roku rozpoczął współpracę z Kwartetem Wilanowskim (obecnie znanym jako Kwartet Wilanów), co przyczyniło się do powstania wielu utworów przeznaczonych specjalnie dla tego zespołu, w tym kwartetów smyczkowych oraz kwintetów fortepianowego i klarnetowego.

Przez wiele lat Meyer był aktywnym członkiem Związku Kompozytorów Polskich. W latach 1971–1989 zasiadał w Zarządzie Głównym tej organizacji, a w latach 1985-1989 pełnił funkcję prezesa. Przez czternaście lat (1974-1988) był zaangażowany w programowanie Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej “Warszawska Jesień”. Meyer był także członkiem prezydium poznańskiego oddziału stowarzyszenia, a od 2011 roku jest aktywnym członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.

Od 2009 roku kieruje artystycznie Festiwalem Muzyki Kameralnej w Kościerzynie. W 2024 roku został uhonorowany nagrodą Złoty Fryderyk za swoje artystyczne osiągnięcia.

Muzyka

Krzysztof Meyer to kompozytor, który w swoim dorobku ma imponującą liczbę ponad stu utworów, z czego większość można znaleźć na albumach CD. W wczesnych dziełach twórcy zauważa się bogactwo niekonwencjonalnych brzmień, charakterystycznych dla nurtu sonoryzmu, który dominował w polskiej muzyce tamtego okresu. Utwory są zazwyczaj zestawiane w sposób kontrastowy, a następnie syntezowane (I-IV Kwartet smyczkowy, I, II i III Symfonia, Quartettino). W latach siedemdziesiątych sonorystyczne efekty ustępują tradycyjnej grze, co miało na celu nadanie „narracyjnej” formy kompozycjom. Meyer opisywał swoje utwory jako „muzyczne opowiadania” (V Kwartet smyczkowy, Trio fortepianowe, Kwintet fortepianowy), chcąc, aby przedstawiały one dla słuchacza emocjonalne historie wyrażane dźwiękami, a nie były jedynie chaotycznym zbiorem akustycznych bodźców.

Za jego koncepcje muzyczne istotny wpływ miały proporcje oparte na matematycznych relacjach, jak ciąg Fibonacciego (Trio klarnetowe) czy złoty podział (VII Kwartet smyczkowy, Msza). Używał także regularności konstrukcyjnych w takich dziełach jak Koncert fortepianowy czy Oratorium Stworzenie świata. W latach dziewięćdziesiątych, jego „opowiadania” stały się bardziej złożone, cechując się rozwiniętymi epizodami z narastającym napięciem (VII Symfonia). Faktura i brzmienie tych utworów zyskały na wyrafinowaniu, przywodząc na myśl tradycję impresjonizmu, z charakterystyczną wrażliwością na barwę i brzmieniem złożonym z dynamicznie zmieniających się motywów, a także pewną statyką. To wrażenie potęgowała rytmika, często pozbawiona wyraźnego pulsu. Harmonia natomiast wynika z symetrycznie zbudowanych akordów, co miało swoje odzwierciedlenie w wielu kompozycjach.

Wiele dzieł Meyera odwołuje się do muzycznej tradycji, co zdradza nie tylko historia tytułów, ale i celowe aluzje stylistyczne, jak stylizacja muzyki barokowej (Concerto retro) czy hipotetyczny utwór Szostakowicza (kwartet smyczkowy Au delà d´une absence). Szczególny charakter ma VI Symfonia „Polska”, odzwierciedlająca atmosferę stanu wojennego, z cytatami pieśni patriotycznych. Ważnym wątkiem jest również ekologiczne przesłanie zawarte w oratorium Stworzenie świata. W dorobku kompozytora dominują utwory instrumentalne, z przewagą kwartetów smyczkowych (13), a także koncertów solowych (12). Meyer wyjaśniał, że jego zainteresowanie kameralistyką zrodziło się w dzieciństwie, kiedy miał okazję uczestniczyć w domowych koncertach.

Kwartety smyczkowe

Meyer stworzył 15 kompozycji na kwartet smyczkowy, z czego 14 to utwory w jego własnym stylu, a jeden stanowi pastisz w stylu Szostakowicza. Niemiecki muzykolog Ludwig Finscher, autor hasła „Streichquartett” w MGG, przyznał mu status jednego z niewielu współczesnych specjalistów w tej dziedzinie. Meyer podkreślał, że jego inspirację do pisania kolejnych kwartetów smyczkowych stanowiła długoletnia współpraca z Kwartetem Wilanowskim. Chociaż obsada pozostaje taka sama, utwory różnią się pod względem liczby części oraz relacji między instrumentami. Przykładem może być V Kwartet smyczkowy, gdzie wiolonczela działa jak solowy instrument.

W wczesnych dziełach sonorystycznych, Meyer stosował nietypowe techniki gry, takie jak uderzanie drzewcem smyczka w instrument, różnorodne glissanda, czy ćwierćtony. W późniejszych latach kompozytor sięga po bardziej klasyczne techniki, a przykładem tego jest VII Kwartet smyczkowy, w którym każdy fragment wykonywany jest w innej obsadzie, oferecendo aż 12 kombinacji. Zdaniem Krzysztofa Baculewskiego, jest to „forma kopertowa”.

	1. odc.	2. odc.	3. odc.	4. odc.	5. odc.	6. odc.	7. odc.	8. odc.	9. odc.	10. odc.	11. odc.	12. odc.
I skrzypce	_	_	_	_	_	_	_	_	_	_	_	_
II skrzypce	_	_	_	_	_	_	_	_	_	_	_	_
altówka	_	_	_	_	_	_	_	_	_	_	_	_
wiolonczela	_	_	_	_	_	_	_	_	_	_	_	_

Koncerty solowe

Wśród piętnastu koncertów solowych Meyera znajdują się dwa na skrzypce i dwa na flet, w tym jeden przeznaczony na cztery wersje fletu: piccolo, altowy, wielki i basowy. Oprócz dwóch koncertów dla wiolonczeli, występuje ona także w solowej obsadzie w dwóch koncertach podwójnych: z harfą i ze skrzypcami. W przypadku utworu stworzonym dla czterech wiolonczeli, Meyer przekształca go w dzieło sceniczne (Caro Luigi). W każdym z koncertów różnią się dobory instrumentów w orkiestrze towarzyszącej. Najmniejsza obsada występuje w koncertach podwójnych: z harfą i wiolonczelą oraz w Koncercie saksofonowym, gdzie orkiestra składa się jedynie z instrumentów smyczkowych.

Interesujące dopełnienie stanowią dwa wczesne koncerty, w których dobór instrumentów dętych ogranicza się do perkusji oraz smyczków. Natomiast w ostatnim koncercie z instrumentem dętym (Koncert klarnetowy) obsada orkiestry staje się najbardziej rozbudowana ze wszystkich jego koncertów.

Symfonie

Meyer stworzył dziewięć symfonii, które różnią się zarówno obsadą, jak i charakterem. Zostały one zaplanowane dla różnych orkiestr: od wyłącznie smyczkowej (V) po duże orkiestry (I, IV, VI i VII) oraz na chór i orkiestrę (II, III, VIII i IX). „Pierwsza” symfonia osadzona jest w sonoryzmie; kontekst „Drugiej” i „Trzeciej” budują poetyckie teksty: „Praca” Juliana Tuwima oraz „Orphée” Paula Valéry. Wnętrze „IV Symfonii” cechuje dramatyzm, ukazujący nieustanny ruch dźwięków. Programowa „VI Symfonia „polska”” jest jego komentarzem do stanu wojennego, a bardzo rozbudowana Sinfonia del tempo che passa odnosi się do przemijania. Wiersze Adama Zagajewskiego w VIII Symfonii poruszają problem antysemityzmu, a IX Symfonia wykorzystuje psalmy jako protest przeciwko kłamstwu oraz przemocy.

Opery

Cyberiada, napisana do libretta na podstawie opowiadań S. Lema, powstała w czasie, gdy tendencje awangardowe w polskiej muzyce były jeszcze bardzo silne. Meyer przyznaje, że podczas pracy nad „Cyberiadą” zapragnął zaadoptować te zjawiska w musicalu. Różne techniki, takie jak aleatoryzm czy sonoryzm, okazały się idealne do wykorzystania w muzyce operowej, gdzie mogły wyrażać zarówno dramatyczne, jak i groteskowe emocje. W 1970 roku Cyberiada zdobyła Grand Prix księcia Pierre de Monaco. Mimo problemów z cenzurą, opera doczekała się wystawienia w Wuppertalu w 1986 roku oraz polskiego prawykonania w 2013 roku w Teatrze Wielkim w Poznaniu.

Gracze to operowa komedia kryminalna, której libretto pochodzi z sztuki M. Gogola. Meyer dokończył muzykę napisaną pierwotnie przez Dmitrija Szostakowicza, zachowując jego styl. Opera została wystawiona między innymi w Wuppertalu oraz w Teatrze Wielkim w Poznaniu. Klonowi bracia to dziecięca opera, która była skomponowana z myślą o najmłodszych widzach i wystawiona w Poznaniu oraz Wuppertalu, ale nie znalazła się w głównym nurcie twórczości Meyera.

Twórczość

Opery

Cyberiada to opera komiczna, której inspiracją są opowiadania Stanisława Lema, skomponowana w 1970 roku jako op. 15.

Kolejnym dziełem jest Gracze, które stanowi dokończenie opery Dmitrija Szostakowicza według powieści Nikołaja Gogola, a jego premiera miała miejsce w 1980 roku (op. 53).

Klonowi bracia to opera dziecięca oparta na utworze Eustachego Szwarca, stworzona w latach 1988-89 jako op. 72.

Na szczególną uwagę zasługuje Ślepy tor, posługujący się librettem Antoniego Libery, skomponowany w latach 2019-2022 (op. 138).

Utwory na orkiestrę

Wśród wielu kompozycji znajdują się pierwsza i czwarta symfonia: I Symfonia op. 10 z 1964 roku oraz IV Symfonia op. 31 z 1973 roku.

W twórczości Meyer’a można odnaleźć także Fireballs (op. 37, 1976), Symfonię w stylu Mozarta (op. 41, 1977) oraz V Symfonię (op. 44, 1979).

Następnym dziełem jest VI Symfonia zatytułowana „Symfonia polska”, która powstała w 1982 roku (op. 57), oraz Hommage à Johannes Brahms z tego samego roku.

Inne utwory to Musica incrostata (1988), Caro Luigi na cztery wiolonczele i smyczki (1989) oraz Muzyka pożegnalna, dedykowana pamięci W. Lutosławskiego, stworzona w 1997 roku.

W twórczości kompozytora znajdują się również: VII Symfonia, określana jako „Symfonia czasu przemijającego” (op. 97, 2001-2002), Musique scintillante (2007), Kontredanse na dwie orkiestry, w stylu Mozarta (2013) oraz Musica festiva na dwoje organów i orkiestrę symfoniczną (2014).

Ostatnie dzieła to Metamorfozy op. 128 na małą orkiestrę (2015-2016), Epitafium na orkiestrę (2022), Vivat Pro Sinfonica na orkiestrę (2023) oraz Musica concertante no 2 na dwa flety i orkiestrę (op. 141, 2023).

W dorobku znalazły się też koncerty, m.in.: Concerto da camera op. 6 na flet, perkusję i smyczki (1964), na flet op. 61 (1983), Concerto da camera op. 29 na obój, perkusję i smyczki (1973) oraz na klarnet (op. 96, 2001).

Znajdziemy tam także koncerty na saksofon altowy i orkiestrę smyczkową (op. 79, 1992), na trąbkę (op. 35, 1973-1975), na skrzypce nr 1 (op. 12, 1965) oraz nr 2 (op. 87, 1996) i wiele innych.

Utwory na chór i orkiestrę:

Wśród najbardziej znanych symfonii znajduje się II Symfonia „Epitaphium Stanisław Wiechowicz in memoriam” do słów Juliana Tuwima (op. 14, 1967), III Symfonia „Symphonie d’Orphée” do słów Paula Valéry (op. 20, 1968).

Kompozytor stworzył również VIII Symfonię „Sinfonia da requiem” na słowa Adama Zagajewskiego (op. 111, 2009) oraz IX Symfonię „Symfonia wiary i nadziei”, opartą na tekstach psalmów (op. 126, 2016).

W programie znajduje się także Msza op. 68 na chór mieszany i orkiestrę (1995-96) oraz oratorium Stworzenie świata (op. 91) na solistów, chór i orkiestrę (1999).

Utwory kameralne

Wśród utworów kameralnych znajdują się Interludio drammatico na zespół kameralny (1980) oraz Pezzo per Mauro na flet, saksofon, puzon, fortepian, kontrabas i perkusję (1991).

Twórca stworzył także Introspekcje na 5 wiolonczel (1960), Muzyka na 3 wiolonczele, kotły i fortepian (1962), a także Interludio statico na klarnet i 4 wiolonczele (1964).

W repertuarze znajdują się Kwintet klarnetowy (1986), Kwintet fortepianowy (1991), Cinque colori na flet, skrzypce, wiolonczelę, perkusję i fortepian (2001) oraz Kwintet na 4 saksofony i fortepian (2007).

Dodatkowe dzieła to Quattro colori na klarnet, puzon, wiolonczelę i fortepian (1970), Concerto retro na flet, skrzypce, wiolonczelę i klawesyn (1976) oraz 15 Kwartetów smyczkowych (1963-2018).

Twórczość obejmuje również Au delà d’une absence na kwartet smyczkowy (1997), Kwartet na 4 saksofony (1986) oraz Capriccio per sei instrumenti, na 3 flety, skrzypce, altówkę i wiolonczelę (1988).

Inne kompozycje to Epitafium na 3 wiolonczele i fortepian (2004), Kwartet fortepianowy (2010 i 2012), Hommage à Nadia Boulanger na flet, altówkę i harfę (1991) oraz Trio fortepianowe (1981).

Na zakończenie, w dorobku znajduje się Wittener Kammermusik na flet, obój i klarnet (1988) oraz inne tria na różne instrumenty.

Utwory solowe

na fortepian

W tej grupie możemy wyróżnić 6 sonat na fortepian solo: nr 1 (1962), nr 2 (1963), nr 3 (1966), nr 4 (1968), nr 5 (1997) i nr 6 (2006), a także 24 preludia na fortepian (1978).

na inne instrumenty klawiszowe

W tej kategorii znajduje się Sonata na klawesyn (1973) oraz Fantazja na organy (1990).

na skrzypce

Oprócz sonaty na skrzypce solo (1975), kompozytor stworzył także 6 preludiów na skrzypce solo (1981).

na wiolonczelę

Do utworów na wiolonczelę należą: I Sonata na wiolonczelę solo (1961), II Sonata na wiolonczelę solo (2007), Moment musical na wiolonczelę solo (1976) oraz Monologue na wiolonczelę solo (1990).

na flet

Na flet kompozytor stworzył Sonatę na flet solo op. 52 (1980).

na harfę

Wśród dzieł na harfę znajduje się Movimento rapsodico na harfę solo op. 127 (2016).

Utwory wokalne

z głosem solo

Twórczość Meyer’a obejmuje także Śpiewy polskie na sopran i orkiestrę do słów Juliana Tuwima (1974), Tryptyk liryczny na tenor i orkiestrę kameralną (1976), Quartettino na sopran, flet, wiolonczelę i fortepian do słów Juliana Tuwima (1966), Pięć utworów kameralnych na mezzosopran, klarnet, skrzypce i altówkę (1967) oraz Pieśni rezygnacji i zaprzeczenia na sopran, skrzypce i fortepian (1963).

W repertuarze znajdują się również 9 fraszek Stanisława Jerzego Leca na sopran i fortepian (1979) oraz Colloqium niedzielne na ulicy na baryton i fortepian (1981).

na chór a cappella:

W tej kategorii mamy dzieła takie jak Wjeliczalnaja (1988) oraz Te Deum (2006).

Utwory dziecięce

na fortepian:

Wśród utworów dla najmłodszych znajdziemy Czarodziejskie obrazki (1975) oraz Suitę dziecięcą (1978).

na skrzypce i fortepian:

Oprócz tego kompozytor stworzył Skrzypcowy kramik (1981) i Sonatinę dla młodzieży (1983).

Nagrody za twórczość

Krzysztof Meyer, znany i ceniony w świecie muzyki, odebrał szereg prestiżowych nagród za swoje wyjątkowe osiągnięcia artystyczne. Oto lista wyróżnień, które zdobył w trakcie swojej kariery:

• Złoty Krzyż Zasługi (1975),
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1979),
• Nagroda im. Herdera (Hamburg-Wiedeń 1984),
• Nagroda Związku Kompozytorów Polskich (Warszawa 1992),
• Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego (Nowy Jork 1993),
• Nagroda im. Stamitza (Mannheim 1996),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1997),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2003),
• Krzyż Zasługi na Wstędze Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (2007),
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2011),
• Nagroda Krakowska Książka Miesiąca maja 2012 r. za książkę Mistrzowie i przyjaciele (PWM, Kraków 2012),
• Medal im. Glinki za wkład w rozwój sztuki muzycznej, Moskwa 2012,
• Złoty Fryderyk 2024 za całokształt dokonań artystycznych.

Jego praca jest doceniana nie tylko w Polsce, ale także poza granicami, co odzwierciedlają liczne nagrody międzynarodowe.

Publikacje

Krzysztof Meyer, znanym badaczem, opublikował wiele znaczących prac. Jego dorobek obejmuje około dwustu artykułów, które koncentrują się przede wszystkim na teorii oraz historii muzyki XX wieku.

Do wyjątkowych osiągnięć Mistrza należy monografia poświęcona Dmitrijowi Szostakowiczowi, która ukazała się w różnych wersjach: w Krakowie w 1973 oraz 1986 roku, a także w Lipsku w 1980 roku. Nowa wersja pracy została wydana w Paryżu w 1994, w Bergisch Gladbach w 1995, w Amsterdamie w 1996, w Madrycie w 1997, a także w Moguncji w 1998 roku. Publikacja ta była też dostępna w St. Petersburgu w 1998 oraz w Warszawie w 1999 roku, a jej rozszerzona wersja pojawiła się w Moguncji w 2008 roku.

Co więcej, Krzysztof Meyer jest także współautorem monografii Witolda Lutosławskiego, w której ukazały się dwa tomy: pierwszy zatytułowany „Droga do doskonałości” oraz drugi „Droga do mistrzostwa”, opublikowane w Krakowie w latach 2003-2004. Pracował nad tym projektem wspólnie z D. Gwizdalanką.

Warto wspomnieć również o publikacji „Mistrzowie i przyjaciele”, która została wydana przez PWM w 2012 roku. Kolejną istotną pracą jest „Witold Lutosławski. Wege zur Meisterschaft”, napisana w kooperacji z D. Gwizdalanką, która ukazała się w Saarbrücken w 2014 roku.

---

Oceń: Krzysztof Meyer

---