Stanisław Załęski

---

Życiorys

Po stracie ojca, matka Stanisława Załęskiego osiedliła się w Ropie, małej wsi niedaleko Gorlic, gdzie rozpoczął swoją edukację pod okiem lokalnego organisty. Następnie, wspólnie z matką, przenieśli się do Gorlic oraz Nowego Sącza. W 1857 roku złączył swoje losy z Prowincją Galicyjską zakonu jezuitów. Pierwszy rok nowicjatu spędził w austriackim Linzu, aby w 1858 roku wrócić do Polski i kontynuować swoje przygotowania w Starej Wsi koło Brzozowa, gdzie kształcenie trwało do 1864 roku.

Później pracował jako nauczyciel w konwikcie w Tarnopolu. W latach 1867–1869 zgłębiać miał wiedzę teologiczną w jezuickim kolegium w Krakowie. Na zlecenie prowincjała zmuszony był przerwać studia, aby powrócić do Tarnopola, gdzie przebywał w latach 1869-1871. W 1870 roku przyjął święcenia kapłańskie.

W latach siedemdziesiątych osiedlił się we Lwowie, gdzie nie tylko pełnił posługę duszpasterską, ale również aktywnie współpracował z „Przeglądem Lwowskim”. W 1877 roku złożył śluby zakonne, a cztery lata później, w 1881 roku, został przeniesiony do Krakowa. W Krakowie zajmował się pisarstwem, pełnił rolę kaznodziei oraz prowadził rekolekcje dla polskiej inteligencji. Przez pewien czas sprawował stanowisko rektora kościoła św. Barbary.

W 1886 roku reaktywował zespół Sodalicji Mariańskiej przy tym kościele. Ostatnie dwie dekady swojego życia spędził na pełnieniu funkcji zakonnych w Nowym Sączu, Stanisławowie oraz Lwowie, a także wielokrotnie odwiedzał Rzym w związku z pełnionymi obowiązkami oraz celami naukowymi.

Twórczość

Na pierwszym planie twórczości Stanisława Załęskiego znajduje się jego głośne dzieło, które zyskało uznanie w środowisku intelektualnym. Apologia „Czy jezuici zgubili Polskę?” została początkowo publikowana w fragmentach na łamach „Przeglądu Lwowskiego” i w 1872 roku ukazała się w formie książkowej. W swojej pracy autor zdecydowanie polemizował z polskimi historykami, którzy krytycznie podchodzili do roli zakonu jezuitów w kontekście I Rzeczypospolitej. Dzieło to doczekało się dwu wznowień, co świadczy o jego znaczeniu i wpływie na dyskurs historyczny.

W latach 1874–1875 Załęski opublikował we Lwowie dwutomową pracę dotyczącą kasaty zakonu na ziemiach polskich. To ambitne dzieło zostało przetłumaczone na język włoski i francuski, co znacznie zwiększyło jego zasięg oraz oddziaływanie. Pod koniec lat 80. XIX wieku na rynku wydawniczym pojawiła się monografia, która poświęcona była historii masonerii w Polsce; ze względu na dużą popularność, książka ta została wydana powtórnie w 1908 roku.

W okresie od 1900 do 1906 roku autor zainicjował monumentalny projekt o nazwie „Jezuici w Polsce”, który składał się z pięciu tomów. Prace do tej publikacji zbierał od lat 70. XIX wieku, co pokazuje jego zaangażowanie oraz pasję badawczą. Całkowita objętość monografii wynosi ponad 6000 stron. Tuż przed swoją śmiercią Załęski przygotował skróconą wersję swojego dzieła, co dodatkowo świadczy o jego oddaniu dla sprawy oraz determinacji w badaniu historii jezuitów w Polsce.

Publikacje

Stanisław Załęski był autorem wielu znaczących publikacji. Oto lista jego prac:

• czy jezuici zgubili Polskę? (1872),
• historia zniesienia jezuitów w Polsce i jego zachowanie na Białej Rusi (1874–1875),
• o masonii w Polsce od roku 1742 do 1822 na źródłach wyłącznie masońskich (1889),
• jezuici w Polsce (1900-1906).

---

Oceń: Stanisław Załęski

---