Erazm Ciołek (biskup płocki)

---

Życiorys

Erazm Ciołek, biskup płocki, urodził się na początku 1474 roku w rodzinie właścicieli winiarni, przy ulicy Świętej Anny w Krakowie. Jego rodzicami byli Stanisław Ciołek oraz Agnieszka, a według niektórych źródeł, jak wskazuje Orgelbranda Encyklopedia Powszechna, mógł być synem duchownego. Swoje młodzieńcze lata spędził w otoczeniu intelektualnym, uczestnicząc w rozwijającej się Akademii Krakowskiej. Rozpoczął tam naukę w 1485 roku, zdobywając w 1487 stopień bakałarza, a w 1491 roku magistra nauk. Zaledwie jako młody humanista zyskał zaufanie wielkiego księcia Aleksandra Jagiellończyka, zostając jego sekretarzem w Wilnie, co otworzyło mu drzwi do błyskotliwej kariery.

Pomimo posiadania jedynie niższych święceń, Ciołek szybko awansował w hierarchii kościelnej, stając się kanonikiem, dziekanem i prepozytem kapituły wileńskiej już w 1499 roku. W 1501 roku, na polecenie Aleksandra, wyruszył z misją do Rzymu w celu złożenia formalnej obediencji papieżowi Aleksandrowi VI. Jego celem było przede wszystkim pozyskanie papieskiej przychylności dla unii między Kościołem prawosławnym a katolickim oraz uzyskanie pomocy w walkach z 'niewiernymi’. W trakcie audiencji 31 marca 1501 udało mu się wygłosić przemówienie, które przyniosło mu liczne korzyści, w tym tytuł hrabiego pałacowego, protonotariusza apostolskiego oraz przywileje dla litewskich kościołów.

W Rzymie uzyskał również tytuł doktora prawa kanonicznego u Filipa Berwalda. Po powrocie do kraju w 1502 roku, Ciołek objął urząd sekretarza Aleksandra, który został królem Polski po śmierci Jana Olbrachta. Oprócz karier swojego dobroczyńcy, również jego ambicje osobiste przejawiały się w fałszerstwie, kiedy to 14 kwietnia 1502 roku nielegalnie udowodnił swoje rzekome szlachectwo, co umożliwiło mu uzyskanie kanonii krakowskiej.

Ciołek wkrótce objął kolejne kanonie, a po przeniesieniu biskupa płockiego Przerębskiego na biskupstwo kujawskie, 26 stycznia 1504 roku zdobył wakujący urząd biskupa płockiego. Jako senator uczestniczył w sejmie piotrkowskim, gdzie zyskał reputację współpracy ze zwierzchnictwem królewskim. W 1504 roku, pod koniec grudnia, wyruszył do Rzymu z kolejną misją, mającą na celu potwierdzenie pokoju toruńskiego z 1466 roku oraz złożenie kolejnej obediencji nowemu papieżowi, Juliuszowi II. Zrealizowanie tych zadań miało kluczowe znaczenie w kontekście utrzymywania pozycji Królestwa Polskiego na arenie międzynarodowej.

W Rzymie przebywał do 12 września 1505, zdobywając 13 audiencji u papieża, co pomogło wzmocnić jego pozycję. Jako biskup płocki zarządzał diecezją, inwestując w jej rozwój przez budowę nowych kościołów i poprawę infrastruktury. W 1510 roku bezskutecznie starał się o stanowisko biskupa gnieźnieńskiego oraz wszedł w konflikt z Janem Łaskim. Jego misje dyplomatyczne obejmowały również negocjacje matrymonialne Zygmunta z Boną Sforza.

W 1518 roku Zygmunt I zlecił mu poselstwo na Sejm Rzeszy w Augsburgu, gdzie zdobył zaufanie cesarza Maksymiliana, a także uzyskał herb królów Burgundii dla kapituły płockiej, który stał się symbolem diecezji, od tej pory wykorzystującym herb Kamion. Umiejętnie prowadził sprawy kraju na międzynarodowej arenie, jednak nie udało mu się ostatecznie zrealizować celu swojej misji – regulacji sprawy z Krzyżakami i umacniania pozycji Polski wobec Moskwy.

Po przegranej w Rzymie podjął działania mające na celu uzyskanie kardynalskiego kapelusza, co spotkało się z rosnącym oporem, a jego próby doprowadziły do tego, że w 1521 roku został odwołany z poselstwa przez króla. Zmarł 9 września 1522 roku na skutek zarazy panującej w Rzymie, nie zdążywszy uzyskać zasłużonej godności w Kościele.

Twórczość (oracje, mowy)

Erazm Ciołek, biskup płocki, pozostawił po sobie szereg oracji i mów, które świadczą o jego erudycji oraz znajomości sztuki retorycznej. Wśród tych dzieł wyróżniają się następujące:

• – Ad Alexandrum Sextum, pontificem maximum… oracja wygłoszona 31 marca 1501, zachowana w rękopisie Archiwum Watykańskiego, publikacja: A. Theiner w „Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae”, tom 2, 1861, strony 277–279 (przekład polski: „Czas”, 1860, tom 20, strony 176–185),
• – Obedientia Alexandri Poloniae regis… oracja wygłoszona 10 marca 1505, przed papieżem Juliusz II, z rękopisu Archiwum Watykańskiego, wyd. A. Theiner w „Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae”, tom 2, 1861, strony 300–302,
• – Oratio… ad cesarem Maximilianum, wygłoszona 20 sierpnia 1518, wydana w Augsburgu 1518, drukarnia J. Miller; wznowienia w Bazylei 1518, Rzymie 1519, Bazylei 1582 oraz Frankfurcie 1584; oracja ta również opublikowana w rękopisie Archiwum Watykańskiego przez A. Theinera w „Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae”, tom 2, 1861, strony 380–384 (przekład polski zawarty w wydaniu A. Moraczewskiego „Dzieje Rzeczypospolitej Polskiej”, tom 4, pozycja 1847, strony 46–55),
• – Orationes, Rzym 1519, drukarnia J. Mazochius (zawiera dwie mowy z 1518 roku: do papieża Leona X oraz do cesarza Maksymiliana).

Listy i materiały

W niniejszym dokumencie przedstawiamy zestawienie najważniejszych listów i materiałów związanych z osobą Erazma Ciołka, biskupa płockiego. Znajdują się tu różnorodne dokumenty, które odzwierciedlają jego działalność oraz relacje z innymi osobami.

• – Do Zygmunta I: Rzym, 8 marca 1518; Augsburg 1518, ogł. W. S. Broel-Plater w „Zbiorze pamiętników do dziejów polskich”, t. 1, Warszawa 1858, s. 98–139,
• – Do króla hiszpańskiego Karola I, Rzym, 14 marca 1519, ogł. W. Pociecha w „Polska wobec elekcji cesarza Karola V w 1519”, dod. Wrocław 1947, Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, seria A, nr 12,
• – Korespondencja z lat 1507-1520 (w tym: do i od Zygmunta I; od Juliusza II, Adama Gadiusa, Piotra Tomickiego), Acta Tomiciana, t. 1-6 (1852-1857),
• – Dokumenty związane z poselstwem do Rzymu oraz przywileje papieskie z 1501, wyd. J. Fijałek, W. Semkowicz w „Kodeksie dyplomatycznym katedry i diecezji wileńskiej”, t. 1 (1387-1507), Kraków 1948, Wyd. Komisji Historycznej PAU, nr 81, s. 566–567, 576–582, 591-596,
• – Wywód szlacheckiego pochodzenia Erazma Ciołka z 1502 (w języku polskim i łacińskim), ogł. E. Hubert w „Pamiętnikach historycznych”, t. 1, Warszawa 1861, s. 262–267,
• – Zapiski własnoręczne z lat 1499-1508, zawierające itinerarium podróży do Rzymu i Wenecji, ogł. L. Birkenmajer w „Zapisach historycznych wśród starych almanachów Biblioteki Jagiellońskiej”, Kwartalnik Historyczny, 1902,
• – Akta dotyczące legacji rzymskich z 1501 i 1505, ogł. S. Kutrzeba, J. Fijałek w „Kopiarzu rzymskim Erazma Ciołka z pocz. wieku XVI”, Archiwum Komisji Historycznej, seria 2, t. 1 (1923),
• – Akta dotyczące poselstwa do Rzymu w 1518, w tym: listy od Zygmunta I, Acta Tomiciana, t. 4 (1855), s. 345–348 i in., t. 5 (1855), s. 47 i in., t. 6 (1857), s. 18 i in.,
• – Compendium expeditionum Erasmi epi Plocensis a S. Rege Poloniae ad Leonem X. Pont. Max. missi 1519, nieopublikowane, rękopis Archiwum Biskupiego we Fromborku.

Upamiętnienie

W Warszawie, od 24 listopada 1961 roku, ulica Erazma Ciołka stanowi hołd dla jego pamięci. Ulica ta znajduje się w obrębie dzielnicy Wola, która jest znana z wielu historycznych i współczesnych atrakcji.

---

Oceń: Erazm Ciołek (biskup płocki)

---