Krakowskie Towarzystwo Techniczne

---

Historia

Inicjatywa utworzenia Krakowskiego Towarzystwa Technicznego zrodziła się dzięki Maciejowi Moraczewskiemu. Walne zebranie zorganizowano 15 maja 1877 roku wHotelu Drezdeńskim. W trakcie zebrania wyłoniono nowy zarząd, na czele którego stanął Paweł Brzeziński. Do jego składu weszli: Jan Matula, pełniący rolę zastępcy prezesa, Adam Bozański jako skarbnik, Henryk Lindquist jako sekretarz oraz Józef Braunseis, który sprawował funkcję bibliotekarza.

W 1882 roku, na mocy współpracy z lwowskim Towarzystwem Politechnicznym, Krakowskie Towarzystwo Techniczne zorganizowało w Krakowie I Zjazd Techników Polskich, który zgromadził ponad 300 uczestników z różnych zaborów. Kolejny znaczący zjazd – VI Zjazd Techników Polskich – odbył się w 1912 roku i przyciągnął 600 uczestników.

W 1902 roku obchodzono 25-lecie istnienia Towarzystwa. W związku z tym, dyrektor Gazowni Miejskiej oraz prezes z 1897 roku, opracowali Książkę pamiątkową, upamiętniającą jubileusz Krakowskiego Towarzystwa Technicznego (1877 – 1902). I wojna światowa nie wywarła negatywnego wpływu na sytuację finansową Toarzystwa.

Kolejny istotny moment miał miejsce w 1927 roku, kiedy Towarzystwo obchodziło swoje 50-lecie. Jednakże, w czasie II wojny światowej, w wyniku Sonderaktion Krakau, aresztowano aktualnych i byłych prezesów: Zygmunta Saryusz-Bielskiego, Romana Dawidowskiego oraz Izydora Stellę-Sawickiego, którzy zostali wywiezieni do Sachsenhausen. W wyniku działań niemieckich, siedziba Towarzystwa została zajęta, a wiele cennych zasobów zniszczonych.

Po wyzwoleniu Krakowa, członkowie Towarzystwa podjęli wysiłki na rzecz wznowienia działalności, mimo że budynek był w opłakanym stanie – w zasadzie pozostały jedynie resztki wyposażenia biurowego. Niemcy zrujnowali bibliotekę, która liczyła około 1000 woluminów oraz inne ważne zasoby.

2 grudnia 1945 roku zorganizowano pierwsze, powojenne walne zgromadzenie, którym przewodniczył Czesław Boratyński. Wspomniano o 78 zmarłych członkach, w tym również członkach Lwowskiego Towarzystwa Politechnicznego. W końcu 1945 roku rozpoczęto ponowne wydawanie Czasopisma Technicznego.

31 maja 1945 roku, na skutek inicjatywy byłego prezesa Izydora Stelli-Sawickiego, podjęto działania w celu reaktywacji Wydziałów Politechnicznych Akademii Górniczej, zapewniając miejsca wykładowe dla profesorów z Politechniki Lwowskiej. Później w tym samym budynku mieścił się dziekanat oraz prowadzono zajęcia dla studentów na Wydziale Komunikacji.

Kolejne walne zgromadzenie odbyło się 4 kwietnia 1948 roku. Ustalono, że aby wspierać rozwój NOT w Krakowie, Towarzystwo wynajmie lokal na pierwszym piętrze, a Czasopismo Techniczne stanie się wspólnym organem. Władze państwowe były przychylne działań NOT, co umożliwiało dalszy rozwój organizacji.

22 grudnia 1948 roku miało miejsce spotkanie przedstawicieli Wydziału Towarzystwa i NOT. W „Protokole z zebrania Komisyj połączeniowych NOT Oddział Wojewódzki w Krakowie i Krakowskiego Towarzystwa Technicznego” zapisano, że dom KTT ma być przeznaczony na potrzeby organizacji technicznych.

Na 3 czerwca 1949 roku zwołano walne zebranie Towarzystwa, jednak wielu członków nie zostało o nim poinformowanych; wzięło w nim udział jedynie 33 osoby. Odczytano wniosek, który stwierdzał, że „w obliczu organizacji świata technicznego przez NOT, Krakowskie Towarzystwo Techniczne nie mieści się w ramach tej organizacji.” W obradach przedstawiono również propozycję likwidacji KTT, co finalnie doprowadziło do jego wykreślenia z rejestru stowarzyszeń 28 czerwca 1949 roku.

4 kwietnia 1991 roku miało miejsce zebranie, które oficjalnie wznawia działalność Towarzystwa, w którym uczestniczyło 12 osób. Rejestracja Krakowskiego Towarzystwa Technicznego nastąpiła 29 maja 1991 roku.

Członkowie

Zgodnie z zasadami ustalonymi w statucie z 1877 roku, każda osoba posiadająca wykształcenie techniczne mogła wstąpić do Towarzystwa, o ile została przedstawiona przez dwóch członków i jej kandydatura uzyskała akceptację w głosowaniu tajnym, wymagającym poparcia dwóch trzecich głosów. Osoby te miały obowiązek opłacania rocznych składek, które wynosiły 8 złr dla mieszkańców Krakowa oraz 5 złr dla osób zamiejscowych, a także dodatkowe 2 złr wpisowego. W przypadku braku płatności przez okres pół roku, członek mógł zostać skreślony z listy członków.

Do przywilejów przysługujących członkom należało prawo do głosowania podczas Zgromadzenia, składania propozycji, uczestnictwa w wyborach, bezpłatnego otrzymywania czasopisma wydawanego przez Towarzystwo, korzystania z biblioteki, zgłaszania nowych członków oraz brania udziału w wspólnych wycieczkach.

W wyniku zmiany statutu w 1902 roku, wysokość składek wzrosła do 24 koron rocznie dla członków miejscowych oraz 12 koron dla zamiejscowych.

Członkowie honorowi

W 1912 roku, z okazji 35-lecia istnienia Towarzystwa, po wprowadzeniu zmian w statucie w 1908 roku, postanowiono nadawać tytuł członka honorowego zasłużonym członkom. Na pierwszych takich laureatów wyróżniono: Juliusza Leo, Józefa Sare, Władysława Kaczmarskiego, Sławomira Odrzywolskiego oraz Józefa Pakiesa.

Podczas drugiego walnego zgromadzenia po II wojnie światowej, które odbyło się 17 listopada 1946 roku, tytuły członków honorowych przyznano m.in. Adamowi Bielańskiemu, Edmundowi Chromińskiemu, Julianowi Czaplińskiemu, Henrykowi Dudkowi, Mieczysławowi Huterowi, Tadeuszowi Jaszczurowskiemu, Andrzejowi Kłeczkowi, Karolowi Rolle i Czesławowi Nawarskiemu.

Czasopismo

W 1880 roku powołano redakcję Czasopisma Technicznego, które od samego początku miało istotny wpływ nakrakowskie środowisko techniczne. Już w 1882 roku zrealizowano ważne posunięcie, łącząc publikację z wydawnictwem Lwowskiego Towarzystwa Politechnicznego, które nosiło tę samą nazwę.

Czasopismo to ukazywało się nieprzerwanie do 1890 roku, kiedy to doszło do istotnego rozłamu. W wyniku tego wydarzenia, przez pewien czas na rynku istniały dwa periodyki o identycznym tytule, z których jedno było wydawane w Krakowie, a drugie we Lwowie. Krakowska wersja nosiła podtytuł Czasopismo Towarzystwa Technicznego Krakowskiego.

Rok 1900 przyniósł kolejne zmiany w edytorskich losach czasopisma. Wówczas zmieniono jego nazwę na „Architekt”. Decyzję tę podjęto podczas IV zjazdu techników polskich, gdzie zaproponowano, aby lwowskie Czasopismo Techniczne zaczęło koncentrować się na tematyce inżynieryjnej. Warszawski Przegląd Techniczny miał zająć się problemami związanymi z technologią, natomiast w Krakowie postanowiono wydawać nowe czasopismo, skierowane głównie do architektów i budowniczych.

Siedziba

W początkowych latach Krakowskiego Towarzystwa Technicznego, jego członkowie gromadzili się w Hotelu Drezdeńskim. Następnie decydowano się na wynajem pomieszczeń, m.in. we współpracy ze Stowarzyszeniem Budowniczych, a to miało miejsce w 1891 roku przy ulicy Szewskiej. Kolejne miejsca to ulice Grodzka oraz Rynek Główny 8 i 17.

Wybór Gustawa Steingrabera na stanowisko prezesa przyniósł nową wizję – budowę własnego gmachu, w którym planowano umieścić część wystawy krajowej dotyczącej przemysłu budowlanego. W roku 1904 Towarzystwo dysponowało funduszami na poziomie 4 tysięcy koron. 17 października tegoż roku, Rada Miasta Krakowa postanowiła sprzedać teren przy ulicy Straszewskiego również za 4 tysiące koron. Dodatkowo, obiecano dotację na zorganizowanie wystawy. Koszty realizacji budynku pierwotnie przewidziano na 85 tysięcy koron, jednak w trakcie budowy kwota wzrosła do 105 tysięcy, co miało na celu odpowiednie wykończenie obiektu.

Ogłoszono konkurs, który był dostępny wyłącznie dla członków Towarzystwa. Przyjęto łącznie 7 prac. Rozstrzyganie miało miejsce w kwietniu 1905 roku, a zwycięzcą konkursu został projekt Sławomira Odrzywolskiego. Kolejne lokaty zdobyli: Władysław Ekielski oraz Roman Bandurski.

Akt budowy miał miejsce 25 lipca 1905 roku, a pracami kierował Odrzywolski przy wsparciu najpierw Stanisława Walza, a następnie Alfreda Kramarskiego. Zorganizowano również Komitet budowy, a równocześnie powołano Komitet wystawy na czele z Karolem Rollem.

Po zakończeniu budowy, która miała miejsce 1 grudnia 1906 roku, obiekt został poświęcony przez proboszcza parafii św. Anny, doktora Caputę. Uroczystość była niezwykle ważna, a wzięli w niej udział m.in. marszałek Badeni oraz prezydent Krakowa Juliusz Leo. W imieniu Namiestnictwa wystąpił Jan Kanty Federowicz, a takżę Józef Sare jako przedstawiciel Stowarzyszenia austriackich inżynierów i architektów z Wiednia.

W parterze oraz w niższej i wyższej oficynie zaaranżowano wystawę. Pierwsze piętro zostało przeznaczone na wynajem, z kolei drugie piętro użytkowali członkowie Towarzystwa. Budynek wyposażony był w nowoczesne jak na owe czasy oświetlenie elektryczne oraz centralne ogrzewanie, wykorzystujące ciepłe powietrze, które zainstalowała firma Leonarda Nitscha. Warto dodać, że techniczne restrykcje sprawiły, iż pomieszczenia przyziemia były ogrzewane wyłącznie piecami.

Na fasadzie obiektu można podziwiać rzeźby autorstwa Jana Raszki. Wewnątrz znajduje się również tablica upamiętniająca otwarcie gmachu, a także witraże. Aktualnie budynek należy do Gminy Kraków, a jego zarządzanie sprawuje NOT.

Lista prezesów

Lista prezesów Krakowskiego Towarzystwa Technicznego to zbiór nazwisk osób, które pełniły tę zaszczytną rolę na przestrzeni lat. Oto zestawienie, które dokumentuje ich kadencje:

• Paweł Brzeziński 1877–79,
• Władysław Rozwadowski 1880,
• Maciej Moraczewski 1881,
• Paweł Brzeziński 1882,
• Walery Kołodziejski (1883),
• Emil Serkowski (1884–1885),
• Karol Zaremba (1886–1888),
• Józef Sare (1889–1891),
• Jan Rotter (1892),
• Stanisław Chrząszczewski (1893),
• Władysław Kaczmarski (1894),
• Karol Zaremba (1895),
• Stanisław Kułakowski (1896),
• Mieczysław Dąbrowski (1897),
• Roman Ingarden (1898),
• Wincenty Wdowiszewski (1899),
• Karol Szuszkiewicz (1900),
• Gustaw Steingraber (1901–1907),
• Ludwik Regiec (1908–1909),
• Józef Horaszkiewicz (1910–1916),
• Karol Rolle (1917),
• Józef Żaczek (1918–1919),
• Leonard Nitsch (1920–1921),
• Jan Studniarski (1922),
• Edmund Chromiński (1923),
• Mieczysław Seifert (1924–1925),
• Józef Czapliński (1926),
• Stanisław Krawczyk (1927),
• Kazimierz Dulczyński (1928),
• Tadeusz Polaczek-Kornecki (1929),
• Władysław Kowalski (1930),
• Karol Rolle (1931–1932),
• Roman Dawidowski (1933–1934),
• Izydor Stella-Sawicki (1935–1938),
• Zygmunt Saryusz Bielski (1939),
• Czesław Boratyński (1940–1946),
• Roman Dawidowski (1946–1949).

---

Oceń: Krakowskie Towarzystwo Techniczne

---