Pałac Pusłowskich w Krakowie

W 1821 roku, architekt Szczepan Humbert przekształcił go w siedzibę Sykstusa Lewkowicza, co zaowocowało powstaniem parterowego, murowanego domu w otoczeniu dużego ogrodu. Kolejne prace budowlane miały miejsce w 1845 roku, kiedy to nowy właściciel, Ludwik de Laveaux, zlecił gruntowną przebudowę, nadając budynkowi formę parterowej willi. W 1873 roku odbyła się kolejna rozbudowa, tym razem na zlecenie Konstantego Rohozińskiego, kiedy to Maksymilian Nitsch dobudował pierwsze piętro oraz klatkę schodową.

Wielokrotne zmiany właścicieli w drugiej połowie XIX wieku, w tym okres od 1874 do 1885 roku, kiedy rezydencję zamieszkiwał hrabia Ludwik Michałowski oraz Franciszek Demmer, przyniosły kolejne modyfikacje. W 1885 roku pałac przeszedł w ręce hrabiego Zygmunta Pusłowskiego, a w 1886 roku, według projektu Tadeusza Stryjeńskiego oraz Władysława Ekielskiego, został przebudowany na reprezentacyjną neorenesansową willę z okazałym ogrodem. Zyskał on nową elewację oraz dwukondygnacyjną loggię arkadowo-filarową, a wnętrza przekształcono na bardziej okazałe.

W pałacu powstała duża neobarokowa klatka schodowa oraz sień przelotowa. Przestrzenie reprezentacyjne wzbogacono o kominki przywiezione z Francji, intarsjowane posadzki i wmurowane fragmenty starych detali architektonicznych. Kaplica pałacowa zyskała ozdobne rzeźby oraz XVI-wieczny tryptyk późnogotycki, a witraż do okna zaprojektował znany artysta Jan Matejko.

Hrabia Zygmunt Pusłowski, będąc pasjonatem sztuki, zgromadził w pałacu bogaty zbiór dzieł, w tym obrazy takich mistrzów jak Artur Grottger, Jacek Malczewski, czy Jana Matejki, obok oryginalnych dzieł Cranacha, Rubensa oraz Delacroix. Salony zdobiły gotyckie i renesansowe rzeźby, meble z Gdańska, gobeliny oraz zabytkowe zegary i broń. W rezydencji mieściła się także biblioteka licząca 40 tysięcy tomów oraz kolekcje rycin i lapidarnych.

W 1890 roku nastąpiło pomniejszenie ogrodu pałacowego, a w 1912 roku powstał wjazd gospodarczy. W kolejnych latach, pałac zyskał dostęp do wodociągów w 1901 roku, a komfortowe łazienki pojawiły się w 1932 roku. Hrabia Ksawery Pusłowski, będąc sekretarzem premiera Paderewskiego, gościł tu znane osobistości, w tym późniejszego prezydenta USA Herberta Hoovera oraz rumuńską parę królewską. Po I wojnie światowej, z inicjatywy prezydenta Krakowa, przyjmował w swych progach ważnych gości ze świata polityki i kultury, w tym pary królewskie oraz artystów, jak chociażby podczas wizyty następczyni tronu holenderskiego, późniejszej królowej Juliany w 1936 roku. W pałacu zorganizowano wystawy, takie jak Wystawa Starych Zegarów (1938) i Wystawa Miniatur (1939), z których dochody przeznaczono na budowę nowego gmachu Muzeum Narodowego.

Poddany zniszczeniom podczas II wojny światowej, pałac Pusłowskich przetrwał, będąc siedzibą biur Rady Głównej Opiekuńczej (R.G.O.). W latach 1996–2008 przeszedł gruntowną renowację, dzięki wsparciu Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa. Zarówno Zygmunt, jak i jego syn Ksawery Pusłowski pragnęli, aby zbiory rodzinne, w tym te przywiezione z pałacu w Czarkowach, pozostały ze sobą związane. Niestety, na skutek różnych okoliczności, w 1953 roku przekazano Uniwersytetowi Jagiellońskiemu sto dzieł, a po śmierci Ksawerego Pusłowskiego, również nieujęte w darowiznie ruchomości przeszły pod opiekę Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dziś w pałacyku znajduje się Instytut Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Na zakończenie, w 2011 roku, przed willą odsłonięto pomnik Ignacego Jana Paderewskiego, stworzony przez amerykańskiego rzeźbiarza Jessego Corsauta.