Pałac biskupa Erazma Ciołka w Krakowie

---

Dzieje pałacu

W roku 1505, dzięki staraniom biskupa płockiego Erazma Ciołka, zrealizowano połączenie dwóch istniejących domów, co doprowadziło do stworzenia tzw. curia ampla, czyli wielkiego dworu. W XVI wieku był on uważany za najokazalszy budynek przy ulicy Kanoniczej. Kolejni właściciele, tacy jak biskup Piotr Tomicki oraz kardynał Jerzy Radziwiłł, wprowadzili istotne zmiany oraz rozbudowy, które obejmowały dobudowanie bocznych oficyn i zwiększenie liczby kondygnacji budynku do trzech. W drugiej połowie XVI wieku dodano także mur obronny oraz basztę artyleryjską.

Pomyślnie przeprowadzona rekonstrukcja umożliwiła pałacowi przetrwanie w dobrym stanie aż do XIX wieku, kiedy to został przejęty przez władze austriackie. Po tym czasie służył jako siedziba Komisji Poborowej Okręgu Starego Miasta w Krakowie, a także Urzędu Probierczego w Krakowie. Niestety, nowe funkcje nie przysłużyły się budynkowi, który uległ dewastacji. Po obu wojnach światowych pałac nie doczekał się renowacji, a jego stan techniczny w końcu XX wieku określono jako bardzo zły.

Konserwacja i adaptacja na muzeum

W 1996 roku zniszczony pałac został przekazany Muzeum Narodowemu w Krakowie. W latach 1999-2006 przeprowadzono kompleksową rewaloryzację tego obiektu. Zmodernizowano go, adaptując na cele muzealne, przy czym zachowano jego częściowy charakter pałacowy. W 2007 roku w odrestaurowanych salach utworzono dwie galerie: sztuki dawnej do XVIII wieku na piętrze oraz sztuki cerkiewnej na parterze. Dodatkowo w budynku znajduje się pracownia konserwacji malarstwa i rzeźby. Po zakończeniu remontu muzeum zostało uroczyście otwarte 18 października 2007 roku, a zwiedzanie udostępniono już dzień później.

Projekt konserwatorski dla pałacu, opracowany przez Andrzeja Fischingera i przewidziany na lata 2003-2007, zakładał m.in. ponowne otwarcie zamurowanej monumentalnej dwunawowej sieni oraz przywrócenie późnogotyckich i renesansowych obramowań okiennych z wykorzystaniem oryginalnych elementów. Konserwacji poddano także relikty renesansowych malowideł ściennych, które przetrwały w wnętrzu północnego skrzydła, w tym herb Łodzia biskupa Tomickiego. Dokonano również odnowienia kamieniarki pałacowej, a na parterze południowej oficyny odkryto fragmenty loggii, która w XVIII wieku wieńczyła tylną oficynę pałacu.

Współczesny pałac można odwiedzić, przechodząc przez renesansową bramę z kartuszem, na którym umieszczono orła w koronie z przeplecioną literą S, będącą inicjałem króla Zygmunta Starego. W sieni odkryto późnogotycką kolumnadę, która skutecznie dzieliła przestrzeń na dwie nawy. Dodatkowo, w 1977 roku dokonano kolejnego odkrycia, które ujawniło zamurowane arkady dziedzińca.

Zbiory

W Pałacu biskupa Erazma Ciołka, który jest oddziałem Muzeum Narodowego w Krakowie, znajdują się dwie interesujące stałe wystawy prezentujące dorobek artystyczny Polski z minionych wieków. Ekspozycje obejmują Galerię Sztuki Dawnej Polski XII-XVIII wieku oraz Galerię Sztuki Cerkiewnej Dawnej Rzeczypospolitej. Obok nich umieszczono lapidarium, a także Pracownię Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej oraz muzealne magazyny.

Sztuka Dawnej Polski XII–XVIII wieku

Ekspozycja „Sztuka Dawnej Polski XII–XVIII wieku” gromadzi bogaty zbiór dzieł malarskich, rzeźbiarskich oraz rzemiosła artystycznego, sięgający czasów późnego średniowiecza aż po okres późnego baroku. Do najstarszych obiektów tej wystawy zaliczają się późnoromańskie kapitele z opactwa cystersów w Jędrzejowie, datowane na lata 1195-1245. Wśród znacznej kolekcji gotyckiego malarstwa tablicowego wyróżniają się cenne retabula ołtarzowe oraz pojedyncze figury.

Artystyczną wartość przedstawiają takie dzieła, jak Tryptyk z Trzebuni oraz Epitafium Wierzbięty z Branic, obydwa z początku XV wieku. Dodatkowo do najcenniejszych eksponatów należą Madonna z Krużlowej, datowana po 1410 roku, oraz Ukrzyżowanie z Korzennej z lat 1440-1450. W zbiorach pałacu można także znaleźć rzeźby, takie jak Mąż Boleści z Krauszowa (ok. 1440) oraz Madonna z Dzieciątkiem z Regulic.

Odzwierciedleniem realizmu stylu gotyckiego są Poliptyk Dominikański (ok. 1460), Poliptyk Augustiański oraz Trzy Marie u grobu Chrystusa. Warto zaznaczyć, że wiele z tych dzieł przypisywanych jest Mikołajowi Haberschrackowi. Również rzeźby reprezentujące ten okres, takie jak Chrystus na osiołku ze Szydłowca, mają swoje miejsce w tej szlachetnej kolekcji. Wyróżniają się również dzieła Wita Stwosza i jego uczniów, w tym krucyfiks drewniany i rzeźby świętych.

Styl gotycki w przełomie XV i XVI wieku można podziwiać w dziełach, takich jak Poliptyk z Lusiny i Tryptyk z Dobczyc. Wśród innych znakomitych malowideł należy wymienić obraz Świętych Bonawenturę, Bernarda oraz Augustyna z końca XV wieku. Ciekawe eksponaty mogą również obejmować strop z kościoła w Kozach oraz rzeźby, jak Madonna z Bożego Ciała w Krakowie czy cykl figur z Rzepiennika Biskupiego.

Warto również zauważyć, że renesans w Polsce jest reprezentowany zarówno przez północną, jak i włoską odmianę tego kierunku, gdzie wybitnym przedstawicielem jest Tadeusz Konicza (Kuntzego). Wzmianki o aspektach barokowych w zbiorach również są znaczące, obejmując dzieła związane z kontrreformacją oraz tradycją portretu staropolskiego.

Sztuka Cerkiewna Dawnej Rzeczypospolitej

Na parterze Pałacu znajduje się galeria „Sztuka Cerkiewna Dawnej Rzeczypospolitej”, w której zgromadzono bogate zbiory malarstwa oraz rzemiosła artystycznego związane z Kościołem Wschodnim. Największa część dzieł pochodzi z Podkarpacia oraz Rusi Czerwonej, jednak muzeum gromadzi również obiekty z Rusi Nowogrodzkiej, Rusi Kijowskiej oraz z krajów bałkańskich, Grecji i Bułgarii.

W tej ekspozycji szczególną wartość mają ikony z XV – XX wieku, w tym Święta Paraskewa Wielka Męczennica oraz Święty Mikołaj z Miry, a także cenne dzieła, takie jak Oblicze Chrystusa na chuście. Na szczególną uwagę zasługuje ikona Trójcy Świętej z XVI wieku, która łączy łacińską i grecką tradycję ikonograficzną. Kolekcję malarstwa ikonowego zamyka dzieło Jerzego Nowosielskiego z 1974 roku.

W Galerii znajdują się również kompletny ikonostas z Lipowca na Bracławszczyźnie oraz bogaty zbór rzeźbionych carskich wrót, staroruskich krzyży procesyjnych oraz innych obiektów obrzędowych. Te wszystkie dzieła ukazują znaczenie oraz różnorodność sztuki cerkiewnej, która miała ogromny wpływ na rozwój kultury w Dawnej Rzeczypospolitej.

---

Oceń: Pałac biskupa Erazma Ciołka w Krakowie

---