Pomnik Grunwaldzki w Krakowie

---

Historia

Pomnik Grunwaldzki, odsłonięty w 1910 roku, stanowi ważny element upamiętniający pięćsetlecie bitwy z Zakonem Krzyżackim. Inicjatorem powstania tego monumentalnego dzieła był znany kompozytor i polityk Ignacy Jan Paderewski, który wyraził swoją intencję na cokole. Jego słowa, „Praojcom na chwałę – braciom na otuchę”, oddają ducha tego symbolu.

Podczas realizacji pomnika miały miejsce spory dotyczące jego lokalizacji. Proponowano takie miejsca jak Wawel, plac św. Ducha (którego zwolennikiem był właśnie Paderewski), plac przed kościołem Bernardynów oraz plac Matejki. Ostatecznie pod koniec kwietnia 1910 roku kamień węgielny został położony tam, gdzie znajduje się pomnik, co było wynikiem starannie prowadzonych dyskusji. Budowa odbywała się w atmosferze konspiracji, bowiem trwał wtedy zabór austriacki. Nawet autor projektu, Wiwulski, nie był w pełni świadomy przeznaczenia swoich szczegółowych szkiców detali pomnika do momentu, gdy poznał tę informację na początku 1909 roku.

Granit, użyty do wykonania cokołu pomnika, pochodził z kamieniołomów w Szwecji. Transport granitu do Polski był złożonym procesem, który obejmował zarówno kolej, jak i żaglowiec płynący przez Bałtyk. Prace nad konnym posągiem Jagiełły trwały w Paryżu, jednak nagła choroba artysty przyczyniła się do opóźnień. Biorąc pod uwagę zbliżający się termin, zdecydowano się na wysłanie innych figur pomnika do odlewni, a sam posąg Jagiełły dostarczono w modelu gipsowym z odpowiednimi utwardzeniami, aby mógł służyć jako tymczasowy eksponat. Odlewy poszczególnych rzeźb wykonano w renomowanej firmie Malleset, gdzie także tajono prawdziwe przeznaczenie dzieła.

Ostateczne elementy pomnika dotarły do Krakowa pod koniec czerwca 1910 roku. Uroczystość odsłonięcia miała miejsce 15 lipca o godzinie 12, w której wzięło udział około 150 tysięcy ludzi, zarówno mieszkańców Krakowa, jak i gości. Ważnym momentem było przemówienie fundatora, Ignacego Jana Paderewskiego, który powiedział:

Dzieło, na które patrzymy, nie powstało z nienawiści. Zrodziła je miłość głęboka Ojczyzny, nie tylko w jej minionej wielkości i dzisiejszej niemocy, lecz i w jej jasnej, silnej przyszłości. Zrodziła je miłość i wdzięczność dla tych przodków naszych, co nie po łup, nie po zdobycz szli na pole walki, ale w obronie dobrej, słusznej sprawy zwycięskiego dobyli oręża […] Pragniemy gorąco, by każdy Polak i Litwin każdy, z dawnych dzielnic Ojczyzny, czy zza Oceanu, spoglądali na ten pomnik jako na znak wspólnej przeszłości, świadectwo wspólnej chwały, zapowiedź lepszych czasów, jako na cząstkę własnej, wiarą silnej duszy […] Prastarej, ukochanej stolicy naszej oddajemy to dzieło we władanie wieczyste.

Podczas odsłonięcia dwie z figur były gipsowe: król Jagiełło na koniu oraz wieśniak zrywający pęta. Dopiero odlewy z brązu zamontowano w 1913 roku. Niestety, pomnik w okresie II wojny światowej został zniszczony, a jego cokół wysadzono dynamitem. Fragmenty, które przetrwały, można zobaczyć na placu Matejki oraz na cmentarzu w Grębałowie, gdzie utworzono z nich symboliczny pomniczek. Część elementów posłużyła do utworzenia „skalniaka” przed Nowohuckim Domem Kultury na os. Zgody.

28 stycznia 1945 roku podjęto decyzję o odbudowie pomnika. Na miejscu, gdzie stał, umieszczono bloki granitowe ocalałe z cokołu, z informacyjną płytą. W 1972 roku powołano Komitet Odbudowy Pomnika Grunwaldzkiego, który na podstawie modelu przechowywanego w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa oraz starych fotografii, podjął się rekonstrukcji pomnika.

Powrotem pomnika do pierwotnej lokalizacji w dniu 16 października 1976 roku zakończono długotrwały proces odbudowy, przy użyciu granitu z okolic Szklarskiej Poręby oraz odlewów figur wykonanych w Gliwicach. Przed pomnikiem zainstalowano Grób Nieznanego Żołnierza, który zaprojektował prof. Wiktor Zin.

Transport figury króla Jagiełły zrealizowano za pomocą śmigłowca Mi-6, a cały proces był transmitowany w telewizji. W 2010 roku z okazji 600. rocznicy bitwy pod Grunwaldem oraz 100-lecia odsłonięcia pomnika zorganizowano inscenizację wydarzeń związanych z tym wyjątkowym dziełem. Kompleksowa renowacja oraz oczyszczenie pomnika miały miejsce w 2016 roku, co przyczyniło się do jego dalszego upamiętniania.

Opis pomnika

Pomnik Grunwaldzki w Krakowie jest znany ze swojej ogromnej wysokości, wynoszącej nieco ponad 13 metrów. Na samej górze cokołu znajduje się znaczący konny posąg króla Władysława Jagiełły. W postaci króla zauważamy, że lewą ręką trzyma uzdę konia, natomiast w prawej dłoni unosi obnażony miecz, co symbolizuje jego gotowość do walki.

W odniesieniu do rekonstrukcji tego pomnika, wykonanej przez profesora Mariana Koniecznego, wygląd przedstawienia króla nieco się różni. Zamiast tradycyjnego siodła, jak to było w pierwotnym dziele Antoniego Wiwulskiego z 1910 roku, gdzie król miał ugięte nogi, w rekonstrukcji nogi są wyprostowane. Ta zmiana jest zamysłem artysty, który uważa, że taka postura lepiej oddaje dynamikę działania króla operującego mieczem. U podstawy pomnika wkomponowano także marmurową płytę Grobu Nieznanego Żołnierza, co dodaje mu historycznej głębi.

Ściana południowa

Na południowej ścianie dostrzegamy postać zamyślonego rycerza, który wpatruje się w dal. Jest to stryjeczny brat króla, książę litewski Witold. W oryginalnej wersji pomnika, autorstwa Wiwulskiego, jego głowa była pochylona, a wzrok skierowany na poległego pod Grunwaldem wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena, który leżał u stóp pomnika.

Ściana wschodnia

Na wschodniej ścianie znajdziemy grupę polską, w której rycerz wraz z giermkiem zbierają porzucone chorągwie krzyżackie z pola bitwy. To przedstawienie uwiecznia moment triumfu po bitwie, odzwierciedlając zwycięstwo nad przeciwnikiem.

Ściana zachodnia

W zachodniej części pomnika z kolei możemy zobaczyć grupę litewską, w której wojownik dmie w róg, prowadząc skrępowanego sznurami jeńca krzyżackiego. Na trzech ścianach cokołu rozlokowane są tarcze z herbami Polski oraz jej dzielnic, co podkreśla historyczne znaczenie tej bitwy dla narodu.

Ściana północna

Na północnej ścianie cokołu, początkowo przedstawiano postać oracza, jednak została ona później zamieniona na chłopa zrywającego pęta niewoli. To symboliczne ujęcie obrazuje wyzwolenie i walkę o wolność, nawiązując do trudnych czasów, które Polska musiała przetrwać.

Cokół

„Część cokołu pierwszego pomnika, który został zniszczony podczas okupacji, jest obecnie w posiadaniu pracowników Przedsiębiorstwa Przewozu Towarów PKS w Krakowie. W dniu 19 lipca 1992 roku został on odsłonięty jako Kamień Wiary i Niepodległości, mający na celu upamiętnienie żołnierzy Armii Krajowej. Ten obelisk jest umiejscowiony przed wejściem do kościoła św. Jadwigi Królowej na osiedlu Krowodrza Górka.

---

Oceń: Pomnik Grunwaldzki w Krakowie

---