Andrzej Krzanowski (archeolog)

---

Życiorys

Andrzej Krzanowski jest postacią wyjątkową w świecie archeologii, mającą ogromny wkład w badania nad prekolumbijską Ameryką Łacińską. Ukończył V Liceum Ogólnokształcące im. A. Witkowskiego w Krakowie w 1965 roku, a następnie podjął studia na Wydziale Geologiczno-Poszukiwawczym Akademii Górniczo-Hutniczej, gdzie zdobył tytuł w roku 1970 w zakresie geologii, ze specjalizacją w geologii inżynierskiej oraz hydrogeologii. To właśnie podczas swojej edukacji zainteresował się archeologią. Fascynacja tą dziedziną największe natężenie osiągnęła w kontekście prekolumbijskich kultur Ameryki Łacińskiej.

W latach 1970-1988 Krzanowski pracował jako dokumentator i kierownik pracowni w Przedsiębiorstwie Geologicznym w Krakowie. Zyskał najwyższe uprawnienia w dziedzinie geologii inżynierskiej, co pozwoliło mu na projektowanie skomplikowanych geotechnicznych struktur, takich jak szyby górnicze czy też zapory wodne. W latach 1972-1974 brał udział w misji w Peru, gdzie w ramach kontraktu z polską firmą Kopex zajmował się rozpoznawaniem oraz dokumentowaniem złóż węgla w Andach Peruwiańskich. Jednocześnie prowadził badania archeologiczne pod auspicjami Pontyfikalnego Uniwersytetu Katolickiego w Limie. W trakcie tych prac odkrył ponad 100 wcześniej nieznanych stanowisk archeologicznych oraz opracował chronologię kulturową regionu, obejmującą złożoności od X wieku p.n.e. aż do XVI wieku n.e.

Krzanowski był członkiem i kierownikiem licznych ekspedycji naukowych, które odbywały się w Ameryce Południowej w latach: 1976, 1978, 1985, 1987, 1988, 1990, 2000, 2006 oraz 2009. Jako pierwszy Polak uzyskał koncesję na prowadzenie prac archeologicznych w Peru. W 1981 roku obronił pracę doktorska na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, dotyczącą przedkolumbijskiego osadnictwa w dorzeczu Alto Chicama w północnym Peru. W tym samym okresie zaczął współpracę z Instytutem Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w 1987 roku stał się adiunktem w Instytucie Geografii UJ, gdzie objął kierownictwo nowo powstałej Pracowni Ameryki Łacińskiej. W grudniu 2009 roku, na podstawie swojego dzieła pt. „Kultura Chancay: środkowe wybrzeże Peru u schyłku epoki prekolumbijskiej (X–XVI w.)”, uzyskał habilitację z zakresu nauk humanistycznych w dziedzinie archeologii, koncentrując się na cywilizacjach prekolumbijskich Nowego Świata.

W wyniku reorganizacji na Uniwersytecie Jagiellońskim w 2000 roku, Krzanowski został przeniesiony do Katedry Ameryki Łacińskiej, która znajduje się w Instytucie Studiów Regionalnych na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych. Posiada na swoim koncie również wypromowaną doktorkę. W latach 1992–1998 pełnił funkcję ambasadora nadzwyczajnego i pełnomocnego Rzeczypospolitej Polskiej w Wenezueli, a od 1994 roku był akredytowany również w Dominikanie, Gujanie, Surinamie oraz na Jamajce, a w 1995 roku w Grenadzie. W owym czasie znacznie ograniczył swoją działalność naukową, angażując się jedynie w tworzenie bazy datowań radiowęglowych dla Ekwadoru, Boliwii i Peru, co zostało opublikowane w 1994 roku.

Po powrocie do Instytutu Geografii UJ w 1998 roku, Krzanowski uzyskał tytuł konsula honorowego Peru w Krakowie. W latach 1999-2000 zajmował stanowisko prezesa zarządu oraz dyrektora naczelnego w Przedsiębiorstwie Geologicznym S.A. Ponadto, w latach 1999-2008 pełnił rolę wiceprzewodniczącego Rady Muzeum Etnograficznego w Krakowie. W roku 1972 Krzanowski ożenił się z Romaną Mańkowską, co ukazuje jego życie osobiste, w którym równocześnie łączył pasję do nauki z zaangażowaniem w relacje życiowe.

Członkostwa

Andrzej Krzanowski aktywnie uczestniczył w kształtowaniu kultury iberyjskiej w Polsce, współtwarzając oddział Klubu Przyjaciół Kultury Iberyjskiej w Krakowie. Jako pasjonat kultury Indian, założył również Koło Przyjaciół Kultury Indian przy Polskim Towarzystwie Ludoznawczym.

W latach 1989-1993 pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Studiów Latynoamerykanistycznych, a obecnie należy do tej organizacji oraz do Instytutu Kultury Latynoamerykańskiej.

Dodatkowo, Andrzej Krzanowski jest członkiem międzynarodowych stowarzyszeń, takich jak Société des Américanistes (Francja), Latin American Studies Association (USA), Society for American Archaeology (USA) oraz Institute of Andean Studies (USA).

Odznaczenia i wyróżnienia

Andrzej Krzanowski, znany archeolog, został uhonorowany szeregiem prestiżowych odznaczeń i wyróżnień za swoje znaczące osiągnięcia w dziedzinie archeologii. Lista tych zaszczytów jest następująca:

• Srebrny Krzyż Zasługi, 2001,
• Order Oswobodziciela z wielką wstęgą I klasy, Wenezuela, 1997,
• Wielki Oficer Orderu Zasługi za Wybitną Służbę (inne języki), Peru, 2017.

Publikacje

Andrzej Krzanowski jest autorem około 70 naukowych artykułów. Poniżej znajduje się lista jego ważniejszych publikacji książkowych:

• Essays on archaeology and ethnology of Peruvian Andes = Ensayos sobre arqueología y etnología de los Andes peruanos, Cracow: Jagiellonian University Press, s. 299, 2016,
• The Nature and Culture of Latin America. Review of Polish Studies. (redakcja tomu wspólnie z Z. Mirek, A. Flakus i A. Paulo), W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, s. 286, 2009,
• Kultura Chancay: środkowe wybrzeże Peru u schyłku epoki prekolumbijskiej (X–XVI w.). Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych Uniwersytetu Jagiellońskiego, Polskie Towarzystwo Studiów Latynoamerykanistycznych, Kraków; Warszawa. s. 225, 2008,
• Sitios arqueológicos en la región de Alto Chicama, Perú. Polska Akademia Umiejętności – Union Académique Internationale, seria Corpus Antiquitatum Americanensium vol. III, Kraków, s. 317, 2006,
• Andes. Radiocarbon database for Bolivia, Ecuador and Peru, (współautorzy: M. Ziółkowski, M. Pazdur, A. Michczyński), Uniwersytet Warszawski; Politechnika Śląska, Warszawa; Gliwice, s. 604, 1994,
• Estudios sobre la cultura Chancay, Perú, (editor), Uniwersytet Jagielloński, Kraków, s. 284, 1991,
• Cayash prehispánico. Primera parte del informe sobre las investigaciones arqueológicas de la Expedición Científica Polaca a los Andes. proyecto Huaura-Checras (Perú – 1978), (editor), Prace Komisji Archeologicznej PAN nr. 25, Kraków, s. 277, 1986,
• Prahistoria andyjskiej doliny. Studium przedhiszpańskiego osadnictwa w dolinie Alto Chicamy w północnych Andach, Peru, Ossolineum, Wrocław, s. 232, 1984.

---

Oceń: Andrzej Krzanowski (archeolog)

---