Bronisław Malinowski (antropolog)

---

Życiorys

Bronisław Malinowski był wyjątkową osobą w świecie nauki, a jego życie to opowieść pełna pasji do odkrywania innych kultur. Jedynym synem Lucjana Malinowskiego herbu Pobóg i Józefy Eleonory z Łąckich, spędził większość swojej kariery naukowej w Wielkiej Brytanii oraz Stanach Zjednoczonych, ale również na wyspach Melanezji, gdzie prowadził intensywne badania terenowe. W swoich publikacjach często podpisywał się jako Bronisław Kasper z Kalnicy Pobóg-Malinowski.

Malinowski rozpoczął swoją edukację w CK III Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Krakowie, a w latach 1902–1906 studiował na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie uzyskał tytuł doktora w 1908 roku z pracą zatytułowaną O zasadzie ekonomii myślenia. Niezwykle ważnym dla jego kariery było również kształcenie się na London School of Economics w latach 1910–1913, gdzie m.in. studiował z Marią Czaplicką oraz miał zaszczyt być mentorem Hortense Powdermaker.

W latach 1914–1920 prowadził badania terenowe, a jego pierwsza podróż na wschód rozpoczęła się w 1914 roku, kiedy to towarzyszył mu przyjaciel, Stanisław Ignacy Witkiewicz. Kolejnym ważnym krokiem w jego karierze było uzyskanie doktoratu w 1916 roku na Uniwersytecie Londyńskim. W 1919 roku ożenił się z Elisią Rosaliną Masson, która była córką sir Davida Orme Massona, profesora chemii na uniwersytecie w Melbourne. Para miała trzy córki: Józefę, Wandę i Helenę. W latach 1923–1938 Malinowski spędzał wiele czasu w Bolzano we Włoszech, gdzie nabył dom, który pozostaje w rękach jego córki do dziś.

W 1927 roku objął profesurę oraz pierwszą Katedrę Antropologii na Uniwersytecie Londyńskim. Dwa lata później opublikował swoją pionierską pracę pt. The Sexual Life of Savages in North-Western Melanesia (Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji). Podczas swojej kariery naukowej odbył wiele ważnych podróży, w tym w 1934 roku do południowej i wschodniej Afryki.

Rok 1935 przyniósł tragedię, bowiem zmarła jego żona. Mimo to Malinowski kontynuował swoją pracę naukową. W 1936 roku otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Harvarda, a w 1939 roku został profesorem na Uniwersytecie Yale. W 1940 roku poślubił malarkę Annę Valettę Hayman-Joyce. Niestety, jego życie zakończyło się 16 maja 1942 roku na zawał serca w New Haven w Stanach Zjednoczonych.

Życie prywatne

W życiu osobistym Bronisława Malinowskiego można zauważyć pewne kontrowersyjne aspekty. Jego relacja zWitkacym stworzyła romantyczny trójkąt, którego istotną część stanowiła Zofia Romer. Malinowski zyskał także miano kobieciarza, co świadczy o jego licznych romansach i skomplikowanej naturze relacji z kobietami.

Po stracie matki jego przekonania uległy zmianie, a Malinowski przyjął postawę agnostyka, co mogło wpłynąć na jego dalsze życie oraz prace badawcze.

Koncepcje i publikacje

Bronisław Malinowski, znany jako pionier antropologii, zreformował podejście do nauk społecznych, wprowadzając fundamentalne zasady funkcjonalizmu oraz rozwijając brytyjską antropologię społeczną. Jego innowacyjnym wkładem była metoda gruntownych badań terenowych, polegająca na długotrwałym i bliskim kontakcie z badanymi społecznościami. Od czerwca 1915 do maja 1916 oraz od października 1917 do października 1918, Malinowski prowadził szczegółowe studia na Wyspach Trobriandzkich. Efektem tych badań były doniosłe prace teoretyczne takie jak „Argonauci zachodniego Pacyfiku” oraz „Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji„, z których wynikał jego przełomowy wkład w antropologię oraz socjologię prawa, szczególnie w opracowaniu pracy zatytułowanej „Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich„.

Metoda obserwacji uczestniczącej

Przed pojawieniem się Malinowskiego, dominującym podejściem w antropologii była tzw.antropologia gabinetowa, oparta na analizie literatury. W takim kontekście antropolodzy rzadko wyruszali w teren, a ich zainteresowania często koncentrowały się na kontrowersyjnych tematach, oddalonych od rzeczywistości obserwowanych społeczności. Na podstawie własnych, dwuletnich badań z Trobriandczykami, Malinowski sformułował zasady, które powinny kierować antropologami podczas badań terenowych. Postulował, aby celem antropologa było:

• zrozumienie, jak tubylcy postrzegają świat i odkrycie ich typowych sposobów myślenia,
• określenie norm i zwyczajów obowiązujących w danej społeczności.

Podkreślał również konkretne zasady, których powinien przestrzegać badacz:

• Badacz powinien pracować z dala od znanych sobie kulturowych ośrodków, aby uniknąć poczucia, że jest jedynie antropologiem w miejscowej wiosce,
• Niezbędne jest nauczenie się języka tubylców, aby uniknąć pułapek, jakie niosą ze sobą tłumacze,
• Osąd nad badaną społecznością oraz stosowana metodologia powinny być tworzone przez badacza samodzielnie, bez wpływów zewnętrznych.
• Sprawy przydatne w danej społeczności nie mogą być importowane z kraju badacza.
• Antropolog ma obowiązek respektować lokalne prawa, obyczaje i zasady.
• Badacz musi stać się integralną częścią danej społeczności – musi być przez nią akceptowany i powinien unikać sytuacji, które mogłyby zakłócić naturalny rytm życia.

Dodatkowo, Malinowski wzywał do aktywnego uczestnictwa w wyjazdach badawczych, podkreślając znaczenie notowania obserwacji w trakcie codziennego kontaktu z lokalną społecznością. Szczególnie zalecał prowadzenie etnograficznych dzienników, gdzie można zapisywać zarówno istotne, jak i na pozór banalne spostrzeżenia, które mogą być cennym źródłem wiedzy w przyszłości. Metoda ta, opracowana na Wyspach Kanaryjskich, powstała zgodnie z zasadami inspirującymi badania na Wyspach Trobriandzkich, a jej fundamentalne zasady mają zastosowanie do dziś.

Koncepcja kultury

Dla Malinowskiego kultura jest absolutnie kluczowym elementem społeczeństwa. Definiował ją jako całościowe dziedzictwo społeczne, obejmujące zarówno materię, jak i wartości w społeczeństwie: „urządzenia, dobra, procesy techniczne, idee, zwyczaje i wartości„, włączając w to także aspekty takie jak mit, magia i religia.

Kultura ma cztery podstawowe cechy:

• stanowi harmonijną całość,
• jest wewnętrznie zintegrowana,
• poszczególne elementy pełnią swoje unikalne funkcje,
• działa jako narzędzie zaspokajania potrzeb ludzkich.

Antropologia powinna zatem skupić się na badaniu tych funkcji, aby wyjaśniać zjawiska społeczne przez pryzmat integracji w systemie kulturowym. Ludzkie potrzeby, które są kluczowe dla działania społeczności, dzielą się na pierwotne i wtórne, przy czym zaspokajane są przez różnorodne instytucje, które mają na celu oferowanie wsparcia i norm w ramach danej kultury.

W szczególności każda instytucja zawiera w sobie zasady, personel, normy oraz działania, które kształtują sposób zaspokajania potrzeb. W analizach Malinowskiego instytucje dotyczące podstawowych potrzeb obejmują:

• zaopatrzenie w żywność,
• relacje pokrewieństw oraz małżeństwa,
• ochronę przed zagrożeniami.

W kontekście potrzeb wtórnych powstają instytucje prawne i edukacyjne. Ruchy kulturowe, zdaniem Malinowskiego, wynikają z egzogennych wpływów, będących efektem interakcji z innymi kulturami, co wpływa na zachowanie równowagi w strukturze społecznej.

Opis pracy naukowej

Malinowski był nie tylko liderem w metodzie intensywnych badań terenowych, ale również kluczowym teoretykiem funkcjonalizmu. W historii etnologii zyskał renomę jako autor prac dokonujących szczegółowej analizy różnych aspektów kultury ludzkiej, opartych na starannych obserwacjach terenowych. Sam definiował antropologię jako naukę o kulturze, a różnice w badaniach zwyczajów skupiały się przeważnie na tradycyjnych społeczeństwach, w tym na społeczeństwach pierwotnych. Jego podejście do badań stało się wzorem dla przyszłych pokoleń etnologów.

Malinowski był również autorem oryginalnych interpretacji pojęcia prawa, sugerując, że zasady wzajemności są fundamentem zachowań prawnych. W czasie II wojny światowej pełnił funkcję nauczyciela na Uniwersytecie Yale. Niezależnie od tego, zawsze podkreślał, iż antropologia wymaga otwartości na ludzi i ich kultury. W związku z tragedią wojny, odkrył na nowo swój związek z narodowością i solidarność z Polską. Na cześć jego osiągnięć, od 1959 roku, w London School of Economics organizowane są wykłady pod nazwą „Malinowski Memorial Lecture”.

Wielokrotnie podkreślał znaczenie dla kultury lokalnych zwrotów, wskazując, że zarówno angielski, jak i melanezyjski frazeologizm mają istotne znaczenie w zrozumieniu komunikacyjnych napięć w relacjach międzyludzkich.

Wybór publikacji

W latach 1980–2004 Wydawnictwo Naukowe PWN opublikowało niezwykle ważną, trzynastotomową edycję dzieł Bronisława Malinowskiego (ISBN 83-01-01172-6). W skład tego zestawienia wchodzą:

• T. 1 – Wierzenia pierwotne i formy ustroju społecznego; O zasadzie ekonomii myślenia, 1980: ISBN 83-01-01185-8, 1984: ISBN 83-01-05893-5,
• T. 2 – Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich; Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji, 1980: ISBN 83-01-01236-6, 1984: ISBN 83-01-05894-3,
• T. 3 – Argonauci zachodniego Pacyfiku 1986-1987: ISBN 83-01-06362-9; 2005: ISBN 83-01-14368-1,
• T. 4 – Ogrody koralowe i ich magia (1) Opis ogrodnictwa, 1986, ISBN 83-01-01235-8,
• T. 5 – Ogrody koralowe i ich magia (2) Język magii i ogrodnictwa, 1987, ISBN 83-01-05524-3,
• T. 6 – Seks i stłumienie w społeczności dzikich oraz inne studia o płci, rodzinie i stosunkach pokrewieństwa, 1987, ISBN 83-01-07564-3,
• T. 7 – Mit, magia i religia, 1990, ISBN 83-01-09290-4,
• T. 8 – Jednostka, społeczność, kultura, 2000, ISBN 83-01-13217-5,
• T. 9 – Kultura i jej przemiany, 2000, ISBN 83-01-13218-3,
• T. 10 – Wolność i cywilizacja, oraz studia z pogranicza antropologii społecznej, ideologii i polityki, 2001, ISBN 83-01-13469-0,
• T. 11 – Aborygeni australijscy. Socjologiczne studium rodziny i inne prace przedterenowe, 2003, ISBN 83-01-13912-9,
• T. 12 – Tubylcy Mailu oraz inne szkice o kulturze Australii i wysp Pacyfiku, 2003, ISBN 83-01-14094-1,
• T. 13 – Ekonomia meksykańskiego systemu targowego (razem z Julio de La Fuente), 2004, ISBN 83-01-14175-1.

Poza tym, Malinowski stworzył wiele innych ważnych publikacji:

• Dziennik w ścisłym znaczeniu tego wyrazu, wstęp i oprac. Grażyna Kubica, Kraków 2002, Wydawnictwo Literackie, ISBN 83-08-03217-6,
• Problem znaczenia w językach pierwotnych. Formanty klasyfikujące w języku Kiriwiny, słownictwo Kiriwiny z dzieła Bronisława Malinowskiego ułożone jako leksykon kiriwińsko-polski i polsko-kirwiński według pomysłu Krystyny Pisarkowej; oprac. Tadeusz Szczerbowski, Kraków 2000, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, ISBN 83-7052-679-9, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”,
• Prawo, zwyczaj, zbrodnia w społeczności dzikich, przedm. Czesław Znamierowski, tł. Józef Obrębski, Warszawa 2001, Wyd. „De Agostini” we współpr. z Ediciones Altaya Polska, ISBN 83-7316-000-0, ISBN 83-7316-016-7,
• Wierzenia pierwotne i formy ustroju społecznego. Pogląd na genezę religii ze szczególnem uwzględnieniem totemizmu, Wyd. Akademia Umiejętności, Kraków 1915.

Ważniejsze opracowania

Ważnym źródłem wiedzy na temat Bronisława Malinowskiego jest praca autorstwa Michael W. Young, zatytułowana Bronisław Malinowski Odyseja antropologa, która obejmuje lata 1884–1920. Książka ta została przetłumaczona na język polski przez Szymona Piotra w 2008 roku i wydana przez Wydawnictwo Twój Styl. Numer ISBN tej publikacji to 978-83-7163-452-9.

Upamiętnienie

W roku 2000Poczta Polska zaprezentowała specjalny znaczek pocztowy, który miał na celu uczczenie Bronisława Malinowskiego. Projekt znaczka powstał dzięki pracy Wiesława Wałkuskiego i miał wartość 1,55 zł.

Następnie, w 2002 roku, weszła do obiegu moneta kolekcjonerska, na której uwieczniono wizerunek Malinowskiego, co stanowi kolejny element jego upamiętnienia.

---

Oceń: Bronisław Malinowski (antropolog)

---